خداوند در یکی از آیات قرآن میفرماید: «…کسانى که طلا و نقره را گنجینه [و ذخیره و پنهان] میسازند، و در راه خدا انفاق نمیکنند، به مجازات دردناکى بشارت ده».[1]
با اینکه ابتدای این آیه در مورد اهل کتاب است، اما روایاتی وجود دارد که این قسمت از آیه را پیرامون زکات دانستهاند[2] و بسیاری از مفسران و علمای شیعه[3] و اهل سنت[4] نیز ارتباط این آیه با زکات را تایید کردهاند. البته روایتی از اهل سنت وجود دارد که ناظر بدان است که معاویه این قسمت از آیه را نیز در مورد اهل کتاب دانسته است.[5]
در نگاهی دیگر و با توجه به یکی از بطون آیه فوق، روایتی وجود دارد که مرتبط با دوران ظهور امام زمان(عج) میباشد: «به شیعیان ما اختیار داده شد، از آنچه در نزد خود دارند، در راه درست، انفاق کنند. و زمانی که قائم ما قیام کند، بر هر شخصی که دارای گنج باشد؛ گنجش حرام میشود تا اینکه آنرا به پیش امام زمان ببرد و او را کمک کند».[6]
در معنای این روایت، احتمالاتی وجود دارد:
1. همانگونه که از ظاهر این روایت به دست میآید، این روایت در مورد گنجهایی است که بدانها خمس تعلق میگیرد. بر این اساس، تنها خمس آن گنج که حق اهل بیت و امام زمان(ع) است، باید به ایشان پرداخت گردد.[7]
2. شیخ طوسی در ذیل این روایت میگوید: همه زمینهایی را که صاحبانش مسلماناند میتوانیم مورد خرید و فروش و یا مانند آن قرار دهیم و در زمان غیبت، میتوانیم در زمینهای خراج، انفال، و زمینهایی که صاحبانش، آنجا را ترک کردهاند نیز تصرف کنیم تا زمانی که امام ظهور کند و نظر خود را در مورد آن زمینها ابراز دارد.[8]
علاوه بر این؛ برخی از فقهای شیعه نیز این روایت را با روایت دیگری که در مورد زمینها در زمان غیبت و ظهور میباشد و اینکه در زمان ظهور، اجرت (طَسْق) آن به امام داده شود،[9] تفسیر کردهاند.[10]
بر اساس آنچه بیان شد؛ این روایت در مورد زمینها و محصولات آن است و احتمالاً مقدار محدود و در عین حال مشخصی از محصولات را باید در زمان ظهور به امام زمان(عج) پرداخت کنند.
با اینکه ابتدای این آیه در مورد اهل کتاب است، اما روایاتی وجود دارد که این قسمت از آیه را پیرامون زکات دانستهاند[2] و بسیاری از مفسران و علمای شیعه[3] و اهل سنت[4] نیز ارتباط این آیه با زکات را تایید کردهاند. البته روایتی از اهل سنت وجود دارد که ناظر بدان است که معاویه این قسمت از آیه را نیز در مورد اهل کتاب دانسته است.[5]
در نگاهی دیگر و با توجه به یکی از بطون آیه فوق، روایتی وجود دارد که مرتبط با دوران ظهور امام زمان(عج) میباشد: «به شیعیان ما اختیار داده شد، از آنچه در نزد خود دارند، در راه درست، انفاق کنند. و زمانی که قائم ما قیام کند، بر هر شخصی که دارای گنج باشد؛ گنجش حرام میشود تا اینکه آنرا به پیش امام زمان ببرد و او را کمک کند».[6]
در معنای این روایت، احتمالاتی وجود دارد:
1. همانگونه که از ظاهر این روایت به دست میآید، این روایت در مورد گنجهایی است که بدانها خمس تعلق میگیرد. بر این اساس، تنها خمس آن گنج که حق اهل بیت و امام زمان(ع) است، باید به ایشان پرداخت گردد.[7]
2. شیخ طوسی در ذیل این روایت میگوید: همه زمینهایی را که صاحبانش مسلماناند میتوانیم مورد خرید و فروش و یا مانند آن قرار دهیم و در زمان غیبت، میتوانیم در زمینهای خراج، انفال، و زمینهایی که صاحبانش، آنجا را ترک کردهاند نیز تصرف کنیم تا زمانی که امام ظهور کند و نظر خود را در مورد آن زمینها ابراز دارد.[8]
علاوه بر این؛ برخی از فقهای شیعه نیز این روایت را با روایت دیگری که در مورد زمینها در زمان غیبت و ظهور میباشد و اینکه در زمان ظهور، اجرت (طَسْق) آن به امام داده شود،[9] تفسیر کردهاند.[10]
بر اساس آنچه بیان شد؛ این روایت در مورد زمینها و محصولات آن است و احتمالاً مقدار محدود و در عین حال مشخصی از محصولات را باید در زمان ظهور به امام زمان(عج) پرداخت کنند.