«هر چیزى که روى می‌‏آورد روزى پشت خواهد کرد و چیزى که پشت می‌‏کند گویى هرگز نبوده است»! معنای این سخن امام علی(ع) چیست؟

امام علی(ع) در یکی از سخنان حکمت آمیز خود فرمود: «لِکُلِّ مُقْبِلٍ إِدْبَارٌ، وَمَا أَدْبَرَ کَأَنْ لَمْ یَکُنْ»؛[1] هر چیزى که روى می‌‏آورد روزى پشت خواهد کرد و چیزى که پشت می‌‏کند گویى هرگز نبوده است.
امام (ع) در این کلام حکمت ‏آمیز اشاره به ناپایدارى جهان و مواهب و نعمت‌‏هاى آن دارد.
طبیعت زندگى این جهان و تمام مواهب و نعمت‌های مادى آن فناپذیرى است، هر چند بعضى عمر بسیار کوتاهى دارند، بعضى کمى بیشتر؛ اموال و ثروت‌‏ها، جاه و مقام‌‏ها، جوانى و شادابى، عافیت و تندرستى و در یک کلمه همه امکانات مادى که روزى به انسان رو می‌‏کنند و او را شاد و خوشحال می‌‏سازند، چیزهای نیستند که انسان به آنها دل ببندند؛ زیرا چیزى نمی‌‏گذرد که همگى پشت می‌‏کنند و از دست می‌‏روند؛ پیرى و ناتوانى به جاى جوانى، فقر به جاى ثروت، زوال جاه و مقام به جاى مقامات و بیمارى به جاى عافیت و تندرستى می‌‏نشیند، و اگر اینها هم از انسان جدا نشوند و تا پایان عمر محدود انسان بمانند، انسان از آنها جدا می‌‏شود و جز چند پارچه کفن چیزی با خود به همراه نمی‌‏برد.
جمله‏ «وَمَا أَدْبَرَ کَأَنْ لَمْ یَکُنْ»، به این نکته اشاره دارد که وقتى نعمت‌‏ها به انسان پشت می‌‏کنند آثارشان را با خود نیز می‌‏برند، به گونه‌‏اى که گاهى انسان تصور می‌‏کند اینها هرگز وجود نداشتند؛ زیرا اگر خودشان می‌رفتند و آثارشان‏ باقى می‌ماند باز ادامه حیات آنها محسوب می‌‏شد؛ به عنوان نمونه جوانى که می‌‏رود نیرو، قدرت، شادابى، شادمانى و نشاط و سایر آثار جوانى را با خود می‌‏برد، گویى هرگز نبوده است. این‌گونه است سایر نعمت‌‏ها. ولى اعمال صالح و کارهاى نیک و آنچه را انسان در خزائن الهى به امانت می‌‏سپارد، به فرموده قرآن: «مَا عِنْدَکُمْ یَنفَدُ وَمَا عِنْدَ اللَّهِ بَاقٍ»؛[2] آنچه نزد شما است از میان می‌‏رود؛ و آنچه نزد خدا است باقى می‌‏ماند، باقى خواهد ماند.
پیام صریح و روشن این گفتار حکیمانه امام علی(ع) این است که انسان نباید به آنچه دارد دل‌بستگی پیدا کند و نه آنچه را از دست می‌دهد ناراحت شود؛ چرا که این طبیعت زندگى دنیا است. همان‌‏گونه که قرآن کریم می‌‏فرماید: «لِّکَیْلَا تَأْسَوْا عَلَى‏ مَا فَاتَکُمْ وَلَا تَفْرَحُوا بِمَآ آتَاکُمْ».[3] تا بر آنچه از دست‌تان می‌‏رود اندوهگین نباشید و بدانچه به دست‌تان می‌‏آید شادمانى نکنید.
حال که نعمت‌های دنیا این‌گونه است، سزاوار نیست انسان تمام همت و تلاش خود را صرف اینها کند و همین بهترین دلیل است تا انسان اهتمام ویژه‌ای به کارهای ماندنی داشته باشد؛ مانند کمالات نفسانی، خودسازی و تهذیب نفس و توجه به آخرت که اینها ماندنی است: «إِنَّما هذِهِ الْحَیاةُ الدُّنْیا مَتاعٌ وَ إِنَّ الْآخِرَةَ هِیَ دارُ الْقَرارِ»؛[4]
این زندگى دنیا، تنها متاع زودگذرى است و آخرت سراى همیشگى است.
آنچه بیان شد چیزی است که از ظاهر این سخن امام(ع) قابل برداشت است. اما می‌توان آن‌را تعمیم داد و گفت؛ این سخن نقمت‌‏ها، مشکلات و رنج‌‏ها را نیز فرا می‌‏گیرد؛ زیرا آنها نیز زائل‌شدنى است و روزى فرا می‌‏رسد که انسان به کلى آن‌را فراموش می‌‏کند.[5]

---