اعاده معدوم یعنی چه؟

اعادَه مَعْدُوم‏ یک اصطلاح فلسفى است. یکى از مباحث مورد نظر اغلب فلاسفه اسلام این بحث است که آیا امورى که موجودند و معدوم مى‌‏شوند امکان دارد که عیناً بازگردند و عود کنند، با همان شکل، خصوصیات، ذاتیات و عرضیات گذشته که در وجود اول داشته‌‏اند؛ به این معنا که موجودى که زمانی بوده و معدوم شده، با تمام خصوصیات مجدداً به سرزمین وجود بیاید و کسوت وجود بپوشد.
فلاسفه و از جمله ملا صدرا می‌گویند چنین چیزی امکان ندارد و اساساً معقول نیست؛ زیرا هر موجودى داراى یک هویت و یک عدم است؛ یعنى مادام که موجود است داراى یک هویت خاص است، وقتى که معدوم شد آن هویت معدوم مى‌‏شود و اگر مجدداً بازگردد و موجود شود با هویّت دیگر است. به عبارت دیگر، یک هویت دو وجود و دو عدم ندارد. هویت جدید ممکن است مثل آن باشد، اما نمی‌تواند عین آن باشد. خلاصه؛ هر هویّت موجود، با تمام مشخصات زمانى و مکانى و عوارض ظاهرى و نسبت‏‌هاى معین عبارت از فلان هویّت است و اگر اعاده آن ممکن باشد، باید با تمام خصوصیات حتى زمان و مکان خاص بازگردد، در حالی‌که اعاده زمان امکان ندارد. هر یک از این خصوصیات اگر همراه آن هویت نباشد آنچه نامش را معاد یعنى بازگشته مى‏‌گذارند معاد نیست و مثل و شبیه آن مى‌‏باشد.
عارفان می‌گویند اصولاً در تجلى و فیض خدا تکرارى نیست و خداوند دو بار در یک صورت تجلى نمى‌‏کند. ملا صدرا در این باب اقوال گوناگون و از جمله قول ابن سینا را به تفصیل بیان کرده ‏است.
مسئله اعاده معدوم از جهت ارتباطش با معاد جسمانى مطرح شده است. اما فلاسفه اسلامی گفته‌‏اند امتناع اعاده معدوم ربطى به مسئله معاد جسمانى ندارد، و در عین حال که گفته‌‏اند اعاده معدوم محال است، به معاد جسمانى نیز معتقد مى‌‏باشند.[1]

---