وظایف مسلمانان در مقابل یک‌دیگر چیست؟

در منابع روایی ما سر فصل هایی با عنوان «حق مؤمن بر برادر مؤمن» وجود دارد که در آن حقوق برادران دینی نسبت به یک‌دیگر بیان شده است:

 برطرف کردن مشکلات، برآوردن حوائج زندگی، پوشاندن عیوب، پرداخت بدهکاری، عیادت هنگام بیماری، پرهیز از خشم نسبت به مسلمان، و حضور در تشییع جنازه، برخی از مهم‌ترین حقوق برادران مسلمان نسبت به یک‌دیگر می­باشد.

 در این فرصت چند مورد از روایاتی را که این حقوق در آنها تصریح شده است، به عنوان نمونه بیان می‌شود، و مشروح آن‌را در متون حدیثی می‌توان مطالعه نمود.

1. «مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ سَیْفِ بْنِ عَمِیرَةَ عَنْ عَمْرِو بْنِ شِمْرٍ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (ع) قَالَ مِنْ حَقِّ الْمُؤْمِنِ عَلَى أَخِیهِ الْمُؤْمِنِ أَنْ یُشْبِعَ جَوْعَتَهُ وَ یُوَارِیَ عَوْرَتَهُ وَ یُفَرِّجَ عَنْهُ کُرْبَتَهُ وَ یَقْضِیَ دَیْنَهُ فَإِذَا مَاتَ خَلَفَهُ فِی أَهْلِهِ وَ وُلْدِهِ»؛[1] امام باقر(ع) می‌فرماید از حقوق مؤمن بر برادر مؤمنش این است که گرسنگی‌اش را بر طرف کند؛ عورتش را بپوشاند،[2] مشکلاتش را برطرف کند، بدهکاریش را بپردازد، و اگر برادر مسلمانش از دنیا رفت جانشین او در خانواده و فرزندانش باشد؛ یعنی از حوائج زندگی‌شان سؤال کند و خواسته‌هایشان را برطرف کند، اعم از لباس، خوراک و… .
2. «عَنْهُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُکَیْرٍ الْهَجَرِیِّ عَنْ مُعَلَّى بْنِ خُنَیْسٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ قُلْتُ لَهُ مَا حَقُّ الْمُسْلِمِ عَلَى الْمُسْلِمِ قَالَ لَهُ سَبْعُ حُقُوقٍ وَاجِبَاتٍ مَا مِنْهُنَّ حَقٌّ إِلَّا وَ هُوَ عَلَیْهِ وَاجِبٌ إِنْ ضَیَّعَ مِنْهَا شَیْئاً خَرَجَ مِنْ وِلَایَةِ اللَّهِ وَ طَاعَتِهِ وَ لَمْ یَکُنْ لِلَّهِ فِیهِ مِنْ نَصِیبٍ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ مَا هِیَ قَالَ یَا مُعَلَّى إِنِّی عَلَیْکَ شَفِیقٌ أَخَافُ أَنْ تُضَیِّعَ وَ لَا تَحْفَظَ وَ تَعْلَمَ وَ لَا تَعْمَلَ قَالَ قُلْتُ لَهُ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ قَالَ أَیْسَرُ حَقٍّ مِنْهَا أَنْ تُحِبَّ لَهُ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِکَ وَ تَکْرَهَ لَهُ مَا تَکْرَهُ لِنَفْسِکَ وَ الْحَقُّ الثَّانِی أَنْ تَجْتَنِبَ سَخَطَهُ وَ تَتَّبِعَ مَرْضَاتَهُ وَ تُطِیعَ أَمْرَهُ وَ الْحَقُّ الثَّالِثُ أَنْ تُعِینَهُ بِنَفْسِکَ وَ مَالِکَ وَ لِسَانِکَ وَ یَدِکَ وَ رِجْلِکَ وَ الْحَقُّ الرَّابِعُ أَنْ تَکُونَ عَیْنَهُ وَ دَلِیلَهُ وَ مِرْآتَهُ وَ الْحَقُّ الْخَامِسُ أَنْ لَا تَشْبَعَ وَ یَجُوعُ وَ لَا تَرْوَى وَ یَظْمَأُ وَ لَا تَلْبَسَ وَ یَعْرَى وَ الْحَقُّ السَّادِسُ أَنْ یَکُونَ لَکَ خَادِمٌ وَ لَیْسَ لِأَخِیکَ خَادِمٌ فَوَاجِبٌ أَنْ تَبْعَثَ خَادِمَکَ فَیَغْسِلَ ثِیَابَهُ وَ یَصْنَعَ طَعَامَهُ وَ یُمَهِّدَ فِرَاشَهُ وَ الْحَقُّ السَّابِعُ أَنْ تُبِرَّ قَسَمَهُ وَ تُجِیبَ دَعْوَتَهُ وَ تَعُودَ مَرِیضَهُ وَ تَشْهَدَ جَنَازَتَهُ وَ إِذَا عَلِمْتَ أَنَّ لَهُ حَاجَةً تُبَادِرُهُ إِلَى قَضَائِهَا وَ لَا تُلْجِئُهُ أَنْ یَسْأَلَکَهَا وَ لَکِنْ تُبَادِرُهُ مُبَادَرَةً فَإِذَا فَعَلْتَ ذَلِکَ وَصَلْتَ وَلَایَتَکَ بِوَلَایَتِهِ وَ وَلَایَتَهُ بِوَلَایَتِکَ»؛[3]

راوی می‌گوید از امام صادق‌(ع) پرسیدم، حق مسلمان بر مسلمان چیست؟ فرمود: هفت چیز است که همه بر وى واجب است و اگر چیزى از آنها را به جا نیاورد از دوستى و طاعت خداوند بیرون رفته و حق خدا را ادا نکرده است. از امام سؤال کردم آنها چیستند؟ فرمود: اى «معلى» من با تو مهربانم مى‌‏ترسم حق آنها را ادا نکنى، بدانى و بکار نبندى. به او گفتم توانائى جز به خدا نیست.

حق اوّل؛ فرمود آسان‌‏ترین آن حقوق این است که در باره مسلمان آنچه را که براى خود دوست می‌دارى بخواهى و آنچه را که براى خود نمى‌‏پسندى بر او هم نپسندى.

حق دوم؛ این‌که از خشم نسبت به وى بپرهیزى و خوشنودى او را بخواهى و از وى فرمانبرى.

حق سوم: این‌که با جان و مال و زبان و دست و پاى خود به وى یارى کنى.

حق چهارم؛ این‌که دیده بان و راهنما و آئینه و جامه او باشى.

حق پنجم؛ این‌که با گرسنه بودن او سیر نشوى، و با تشنگى او سیراب نگردى و با برهنه بودن او لباس نپوشى.

حق ششم؛ این‌که تا او زن نگیرد تو زن نگیرى، و اگر او را نوکرى نباشد تو نوکرى اختیار نکنى. باید نوکر خود را بفرستى تا جامه او را بشوید و خوردنى او را بپزد و جامه خواب او را بگسترد.

حق هفتم؛ این‌که به سوگند او وفا کنى و درخواست او را بپذیرى، بیمار او را عیادت کنى و در جنازه او حضور یابى، و اگر بدانى که او را نیازى است براى انجام آن بشتابى و او را ناگزیر نسازى که آن‌را از تو بخواهد- بلکه تو او را پیشى گیرى هر گاه این را بکار بستى، دوستى خود را به دوستى او و دوستى او را به دوستى خود پیوند داده‏‌اى.

3. «أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ لِلْمُسْلِمِ عَلَى أَخِیهِ الْمُسْلِمِ مِنَ الْحَقِّ أَنْ یُسَلِّمَ عَلَیْهِ إِذَا لَقِیَهُ وَ یَعُودَهُ إِذَا مَرِضَ وَ یَنْصَحَ لَهُ إِذَا غَابَ وَ یُسَمِّتَهُ إِذَا عَطَسَ وَ یُجِیبَهُ إِذَا دَعَاهُ وَ یَتْبَعَهُ إِذَا مَاتَ»؛[4] امام صادق(ع) فرمود: از حقوق مسلمان بر برادر مسلمانش این است که هنگام روبرو شدن با او سلام کند؛ هنگام بیماری از او عیادت کند؛ در غیبت او خیرخواه او باشد؛ چون عطسه زند به او عافیت باش گوید؛ هنگامی که از او دعوت کند، دعوتش رابپذیرد؛ اگر از دنیا رفت، در تشییع جنازه‌‏اش حاضر شود.[5]

[1]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 2، ص 169، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

[2]. البته این‌جا می‌تواند منظور عام باشد؛ یعنی اعم از لباس و پوشاک ظاهری و پوشاندن عیوب برادران مؤمن مراد باشد.

[3]. کافی، ج 2، ص 169.

[4]. همان، ص 171.

[5]. برای آگاهی بیشتر، ر. ک: کافی، ج 2، ص 169-175 «بَابُ حَقِّ الْمُؤْمِنِ عَلَى أَخِیهِ وَ أَدَاءِ حَقِّهِ».