حروف مقطع قرآن

در بیست و نه سوره قرآن ملاحظه می شود که بعد از «بسم الله…» با یک یا دو یا سه یا… حرف مقطّعه که به ظاهر معنای روشنی ندارد، برمی خوریم.

اگر این حروف جمع شود و مکررات آن حذف گردد، چهارده حرف از بیست و هشت حرف الفبای عربی خواهد بود این حروف را در عبارت «صِراطُ علی حَقُ نُمسِکُهُ» گردآوری کرده اند. جالب این است که بین این چهارده حرف هم از حروف نقطه دار هست هم بی نقطه. هم از حروف شمسی هست هم قمری. هم از حروف متصل هست هم منفصل.

نکته جالب دیگر اینکه سوره های دارای حروف مقطّعه غالباً (بیست و شش یا بیست و هفت سوره از بیست و نه سوره) مکّی هستند به علاوه اینکه بعد از حروف مقطعه معمولاً نام و یادی از کتاب، قرآن، ذکر، وحی و نوشته و… در میان می آید. ما بار دیگر به این نکته باز خواهیم گشت.

اما درباره معانی این حروف، مفسران قدیم و جدید نکات جالبی گفته اند که شاید هر کدام بخشی از اسرار موجود در این حروف را بیان کرده باشند. اینک خلاصه ای از مهمترین این نظریات را به آگاهی خوانندگان جوان این نشریه می رسانیم. البته از ذکر تأویلات و نکات پیچیده عرفانی خودداری شده است.

1ـ این حروف نام خداست و جنبه سوگند دارد.

2ـ این حروف رمزِ مهمترین مطالب سوره مربوطه است. مثلاً در سوره هایی که «حم» در ابتدای آنها آمده است، بحث «حیات» و «موت» در میان است. یا «طسم» رمزِ «طیر و طور» و «سلیمان و سبأ» و «موسی» است یا «الم» به معنای «اللّه» و «جبرییل» و «محمّد» است.

3ـ آوردن این حروف بدین منظور است که خواننده و شنونده توجه کند قرآن که معجزه است، از همین حروف معمولی ساخته شده است. با این همه افراد بشر از آوردن مانند آن یا مثل بخشی از آن عاجزند. مثل آنکه در کنار ساختمان عظیمی تکه های مصالح ساختمانی ببینیم و بدانیم از همین مصالح ساخته شده است؛ ولی خود ما از ساختنِ مانند آن ناتوان باشیم.

4ـ گفته اند کفار و مشرکان هنگامی که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آیات قرآن را تلاوت می کرد، همهمه می کردند. بر زبان آوردن این حروف از طرف مردی اُمّی ایجاد تعجب و سکوت می کرده و حضرت موفق می شده است آیات را تلاوت نماید. مکی بودنِ غالب سوره هایی که با حروف مقطّعه شروع می شود، این نکته را تقویت می کند.

5ـ گفته اند همچنان که در کتابِ تکوین یعنی عالم هستی معلوماتی و مجهولاتی هست به موازات آن در کتاب تشریع یعنی قرآن هم معلومات و مجهولاتی باید باشد و حروف مقطّعه نشانه مجهولات و نقاط سیاهی است که برای بشر قابل فهم نیست.

6ـ گفته اند این حروف رمزی میان خدا و پیغمبر(صلی الله علیه و آله و سلم) است. اگر اشکال شود که فایده اش برای بشر که آن را نمی فهمد چیست؟ در پاسخ گفته شده که در زمان ظهور حضرت حجت(علیه السلام) ایشان معانی این حروف را بیان خواهد کرد و این از نشانه های صدق آن حضرت است.

7ـ گفته اند این حروف به حسابِ جُمَل پیش بینی سالِ بعضی حوادث مهم است. طرفداران علوم غریبه بر این وجه زیاد تأکید می کنند.

آنچه آوردیم مهمترین موارد است و فقط بخشی از اسرار این حروف را بیان می کند، نه همه آن را. به هر حال جای این سؤال همیشه باقی است که چرا از بیست و هشت حرف فقط چهارده حرف و از یکصد و چهارده سوره فقط بیست و نه سوره این خصوصیت را یافته اند. خدا به آنچه فرموده داناتر است.

نویسنده : علیرضا دکائتی قراگزلو