راه رهايي از اندوه هاي دنيا چيست؟

قرآن كريم در آيات مختلف به مسئله حزن و اندوه آدمي اشاره كرده و نمونه هايي از اندوه پسنديده و ناپسند را ذكر مي كند.
غم و اندوه در مصائب دنيوي و كاستي ها از نوع اندوه هاي ناپسند است كه قرآن كريم براي رهايي از آنها چهار راه حل كلي را پيشنهاد مي كند:
1.توكل بر خدا و تقويت پايه هاي اعتقادي: توجه به قدرت مطلق الهي در نجات انسان از هر اندوهي و ايمان به قضا و قدر از مهم ترين راههاي رسيدن به آرامش قلبي و رهايي از حزن و ناراحتي است. همچنين خدا همواره به مومنان يادآور مي شود كه شيطان اندوهي به آنها نمي رساند، مگر به خواست الهي: «إِنَّمَا النَّجْوَى مِنَ الشَّيْطَانِ لِيَحْزُنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَلَيْسَ بِضَارِّهِمْ شَيْئًا إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ»[1] اين آيه نوعي دلداري دادن به مومنان است كه نجوا و نشست هاي پنهاني منافقان ضرري به آنها نمي رساند، زيرا اثرگذاري كارها مشروط به اذن خداست و بشر از خود استقلالي ندارد و اگر مومنان ايمان داشته باشند كه همه كارها به اذن خدا انجام مي شود و برخدا توكل داشته باشند ، از حزن و اندوه در امان مي مانند.
توجه به علم غيب خدا كه سبب مي شود توطئه هاي دشمنان بي اثر شوند و يادآوري عزت ، شنوايي و دانايي مطلق او حزن و اندوه مومنان را مي زدايد، چنان كه خداي والا همواره به سخنان مشركان آگاه و بر كيفرشان توانمند است ، پس نبايد گفتارشان مايه اندوه شود. «فَلَا يَحْزُنْكَ قَوْلُهُمْ إِنَّا نَعْلَمُ مَا يُسِرُّونَ وَمَا يُعْلِنُونَ»[2] 2.دعا و ياد خدا: از مهم ترين عوامل نجات از حزن، درخواست از خدا و دعا براي رفع آن است: «وَنُوحًا إِذْ نَادَى مِنْ قَبْلُ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَنَجَّيْنَاهُ وَأَهْلَهُ مِنَ الْكَرْبِ الْعَظِيمِ»[3]. حضرت يونس نيز پس از دعا به درگاه الهي از شكم ماهي و غم زنداني  شدن در آن نجات يافت«وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَى فِي الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ.فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّيْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ وَكَذَلِكَ نُنْجِي الْمُؤْمِنِينَ»[4]چنانكه يونس از غم رهايي يافت ، مومنان نيز اگر با اخلاص و خضوع به درگاه خدا دعا كنند آنان نيز خلاصي مي يابند. هم چنين انسان اندوهگين با نمازخواندن مي تواند حزن خود را بزدايد، زيرا نماز ياد خداست و ياد خدا سبب آرامش آدمي مي شود.: «أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»[5]و «وَلَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّكَ يَضِيقُ صَدْرُكَ بِمَا يَقُولُونَ . فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَكُنْ مِنَ السَّاجِدِينَ»[6] “يضيق صدرك” كنايه از غم است ، چنانكه در تفسير اين آيه گفته اند كه از نمازگزاران باش و با حضور دل به نماز پرداز تا از غم نجات يابي.
3.استراحت و پرهيز از عوامل پيدايش اندوه : خدا پس از پايان جنگ احد كه غم و اندوه براي مسلمانان به بار آورد، با خوابي سبك آرامش را به آنها بازگرداند: «ثُمَّ أَنْزَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ بَعْدِ الْغَمِّ أَمَنَةً نُعَاسًا يَغْشَى طَائِفَةً مِنْكُمْ»[7] هم چنين پنهان بودن برخي امور براي حفظ آرامش و نظام، ضروري و بر پايه حكمت است و در اينگونه موارد كاوش ها و پرسش هاي پي درپي براي پرده برداشتن از آن زيبنده نيست. از اينرو در آيه اي از اينگونه پرسش ها نهي شده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَسْأَلُوا عَنْ أَشْيَاءَ إِنْ تُبْدَ لَكُمْ تَسُؤْكُمْ»[8] بر پايه تفسير آيه اگر برخي از امور غير ضروري آشكار و سوال هايي نابجا ياد شوند انسان اندوهگين مي شوند.[9] 4. آمرزش خداوند: مغفرت الهي حزن و اندوه را بر مي دارد .پروردگار با بخشندگي عوامل اندوه را زدوده و آن را مي پوشاند: «وَقَالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنَا لَغَفُورٌ شَكُورٌ»[10] مراد از اين حزن ، اندوه گناهان غم هاي دنيا و نيز غم هاي آخرت از جمله اندوه صحراي قيامت ، غم جهنم يا حزن هنگام مرگ و وحشت قبر است.[11] بنابراين مي توان با طلب مغفرت از خداوند و پاك شدن دل از بسياري از غم و اندو ها رهايي يافت؛ چرا كه بسياري از غم و اندوه ها به سبب گناهاني است كه روزانه مرتكب مي شويم.

پي نوشت:
[1] . چنان نجوايى صرفا از [القاآت] شيطان است تا كسانى را كه ايمان آورده‏ اند دلتنگ گرداند و[لى] جز به فرمان خدا هيچ آسيبى به آنها نمى ‏رساند . مجادله،10
[2] . سخنان آنها تو را غمگين نسازد، ما آنچه را پنهان مي‏ دارند يا آشكار مي ‏كنند مي ‏دانيم! يس،76
[3] . و نوح را (به يادآور) هنگامي كه پيش از آنها (ابراهيم و لوط) پروردگار خود را خواند، ما دعاي او را مستجاب كرديم، او و خاندانش ‍ را از اندوه بزرگ نجات داديم. انبيا،76
[4] . و ذا النون (يونس) را (به ياد آور)، در آن هنگام كه خشمگين (از ميان قوم خود) رفت، و چنين مي ‏پنداشت كه ما بر او تنگ نخواهيم گرفت، (اما موقعي كه در كام نهنگ فرو رفت) در آن ظلمتها (ي متراكم) فرياد زد خداوندا! جز تو معبودي نيست، منزهي تو، من از ستمكاران بودم.ما دعاي او را به اجابت رسانديم، و از آن اندوه نجاتش بخشيديم، و همينگونه مؤ منان را نجات مي ‏دهيم. انبيا،87-88
[5] . آگاه باشيد با ياد خدا دلها آرامش مي يابد. رعد،28
[6] . ما مي ‏دانيم سينه تو از آنچه آنها مي ‏گويند تنگ مي ‏شود (و تو را سخت ناراحت مي‏ كنند). (براي دفع ناراحتي آنان) پروردگارت را تسبيح و حمد گو، و از سجده كنندگان باش.حجر،97-98
[7] . سپس به دنبال اين غم و اندوه آرامشي بر شما فرستاد، اين آرامش به صورت خواب سبكي بود (كه در شب بعد از حادثه احد) جمعي از شما را فرو گرفت. آل عمران،154
[8] . اي كساني كه ايمان آورده‏ ايد از مسائلي سوال نكنيد كه اگر براي شما آشكار گردد شما را ناراحت مي‏ كند. مائده،101
[9] . دائره المعارف قرآن كريم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي،1382، ج10، ص628-629
[10] . آنها مي‏ گويند حمد (و ستايش) براي خداوندي است كه اندوه را از ما برطرف ساخت، چرا كه پروردگار ما غفور و شكور است.فاطر،34
[11] .دائره المعارف قرآن كريم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي،1382، ج10، ص631