منظور از احساس مودت و رحمت -كه خداوند بين همسران قرار مي دهد- چيست؟

سوره روم/ آيه 21:

«وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَ جَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً ۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ»؛ (و از نشانه‌هاي او اينكه همسراني از جنس خودتان براي شما آفريد تا در كنار آنان آرامش يابيد، و در ميانتان مودّت و رحمت قرار داد؛ در اين نشانه‌هايي است براي گروهي كه تفكّر مي‌كنند!)

خداوند در آيه 21 سوره روم به خلقت زن و مرد براي يكديگر به عنوان يكي از نشانه هاي قدرت و حكمت خود اشاره مي كند. اين آيه بيان مي كند كه خداوند زن و مرد را مايه آرامش هم قرار داده و بين آنها مودت و رحمت برقرار كرده است.

كلمه “مودت” تقريبا به معناى محبتى است كه اثرش در مقام عمل ظاهر باشد. در نتيجه نسبت مودت به محبت نسبت خضوع است به خشوع، چون خضوع آن خشوعى را گويند كه در مقام عمل اثرش هويدا شود، به خلاف خشوع كه به معناى نوعى تاثر نفسانى است كه از مشاهده عظمت و كبريايى در دل پديد مى‏ آيد.
و “رحمت”، به معناى نوعى تاثير نفسانى است، كه از مشاهده محروميت محرومى كه كمالى را ندارد، و محتاج به رفع نقص است، در دل پديد مى‏ آيد، و صاحبدل را وادار مى‏ كند به اينكه در مقام عمل برآيد و او را از محروميت نجات داده و نقصش را رفع كند.

يكى از روشن ‏ترين جلوه ‏گاه‏ ها و موارد خودنمايى مودت و رحمت، جامعه كوچك خانواده است، چون زن و شوهر در محبت و مودت ملازم يكديگرند و اين دو با هم – و مخصوصا زن – فرزندان كوچكتر را رحم مى‏ كنند، چون در آنها ضعف و عجز مشاهده مى ‏كنند، لذا آن رحمت وادارشان مى ‏كند به اينكه در حفظ و حراست، و تغذيه، لباس، منزل، و تربيت او بكوشند و اگر اين رحمت نبود، نسل به كلى منقطع مى‏ شد و هرگز نوع بشر دوام نمى ‏يافت.
نظير اين مورد مودت و رحمتى است كه در جامعه بزرگ شهرى، و در ميان افراد جامعه مشاهده مى‏ شود؛ وقتي كه يكى از افراد همشهري خود را مى‏ بيند، با او انس مى‏ گيرد و احساس محبت مى‏ كند و به مسكينان و ناتوانان اهل شهر خود كه نمى‏ توانند به واجبات زندگى خود قيام كنند، ترحم مى‏ نمايد. اما چنانچه از سياق برمى‏ آيد مراد از “مودت و رحمت” در آيه همان مودت و رحمت خانوادگى است، هر چند كه اطلاق آيه شامل دومى نيز مى‏ شود.[1]

فرق ميان” مودت” و” رحمت” ممكن است از جهات مختلفى باشد:
 چنانچه گفتيم مودت در واقع محبت عملي است و رحمت نيز حالتي نفساني است كه انسان نسبت به فرد ضعيف تر يا محروم دارد و به او كمك مي كند. در نتيجه مي توان گفت:
1- “مودت” انگيزه ارتباط در آغاز كار است، اما در پايان كه يكى از دو همسر ممكن است ضعيف و ناتوان گردد و قادر بر خدمتى نباشد، در اين زمان “رحمت” جاى آن را مى‏ گيرد.
2- “مودت” در مورد زن و شوهر است كه مى ‏توانند نسبت به هم خدمت كنند؛ اما كودكان و فرزندان كوچك در سايه “رحمت” پرورش مى‏ يابند.
3- “مودت” غالبا جنبه متقابل دارد، اما رحمت يك جانبه و ايثارگرانه است، زيرا براى بقاي يك جامعه گاه خدمات متقابل لازم است كه سرچشمه آن مودت است و گاه خدمات بلاعوض كه نياز به ايثار و “رحمت” دارد.[2]

پي نوشت:
[1] . ترجمه تفسير الميزان، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسين حوزه علميه قم، 1374، ج‏16، ص: 250
[2] . تفسير نمونه، دار الكتب الإسلامية، تهران، 1374، ج‏16، ص: 393-392