در قرآن گاهي لفظ شيطان و گاهي ابليس بكار رفته است، آيا اين دو با هم متفاوتند؟

شيطان اسم عام است در لغت از ريشه شطن به معناي «دور شده» است.[1] اين واژه مصاديق متعددي دارد و به طور كلي به هر موجود پست و سركش و طغيانگر چه جن، چه انس و چه حيوان اطلاق مي شود. در قرآن نيز به اين مصاديق اشاره شده است. به عنوان مثال در آيه 112 سوره انعام به شياطين جن و انس اشاره شده است:
« وَ كَذلِكَ جَعَلْنا لِكُلِّ نَبِيٍّ عَدُوًّا شَياطينَ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ»[2] اما ابليس اسم خاص است. اين واژه از ريشه بلس به معناي كسي است كه از رحمت خدا نااميد شده است.[3] و اشاره به همان شيطاني است كه آدم را فريب داد و در نتيجه آن آدم از بهشت بيرون رانده شد. در آيات بسياري به شخص ابليس اشاره شده است، مانند:
«وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْليسَ أَبى‏ وَ اسْتَكْبَرَ وَ كانَ مِنَ الْكافِرينَ»[4] «قالَ يا إِبْليسُ ما لَكَ أَلاَّ تَكُونَ مَعَ السَّاجِدين»[5] پي نوشت:
[1] . المفردات في غريب القرآن، دارالعلم الدار الشامية،دمشق،1412ق،ص: 454
[2] . و همچنين براى هر پيامبرى دشمنانى از شياطين انس و جن قرار داديم.
[3] . مجمع البحرين، كتابفروشى مرتضوى،تهران،1375ش،ج‏4، ص: 54؛ لسان العرب، دار صادر،بيروت،1414ق، ج‏6، ص: 30
[4] .و به فرشتگان گفتيم: آدم را سجده كنيد. همه سجده كردند جز ابليس، كه سرباز زد و برترى جست. و او از كافران بود.بقره،34
[5] . گفت: اى ابليس، چرا تو از سجده كنندگان نبودى؟ حجر،32