چکیده

گروه بوکوحرام که از جریان‌های تندروی سلفی معاصر می‌باشد، در سال 2002 م به وسیله‌ی محمد یوسف در کشور نیجریه سربرآورد و تاکنون کارنامه سیاهی از جنایات (انفجار، آدم‌ربایی، قتل) از خود به جا گذاشته است. این گروه به دنبال از بین بردن فرهنگ غربی در کشور نیجریه است و برای این هدف، دست به خشونت‌هایی علیه مسلمانان و … زده است. این جنبش ارتباط آشکاری با القاعده دارد و از آن کمک نظامی دریافت کرده است و به عنوان گروه تروریستی شناخته شده است. در این نگاشته سعی شده است نحوه پیدایش بوکوحرام و جنایات آن آورده شود.

مقدمه

جان تازه بخشیدن به مسلمانان در پای‌بندی به اسلام مسئله‌ی جدیدی نیست. از سویی موضوعِ تجدید حیات اسلام در مقابله با هجمه‌های دنیای غرب، در دنیای علم و عمل، مدنظر بزرگان و علمای اسلام بوده است. به گونه‌ای که در چند قرن اخیر جنبش‌های بسیاری با همین نیت در کشورهای اسلامی صورت گرفته است. این تفکر به ویژه در مقابل غرب و هجوم مدرنیته در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم شدت گرفت. تا جایی که این امواج، کشورهای بسیاری از جمله: هند، پاکستان، ایران و … را با خود همراه ساخت. از طرف دیگر تقابل اسلام با دیگر تفکرات حقیقی، مسالمت آمیز است. ظرفیت پذیرش اسلام در مقابل تفکرات گوناگون موجب شگفتی شده است. اسلام با وجودِ این که پای بندی به منحصر بودن حق در تعالیم خود است، اما در تعامل با دیگران ادیان نیز راه گفتمان را پیش گرفته است، گفتمان مقدمه‌ای است برای زندگی مسالمت آمیز با دیگر ادیان در پرتوی تعالیم گوهربار اسلام نگاه حداکثری اسلام به اندیشیدن، آن را از چاره‌جویی برای موارد استثنایی بازنداشته است. هنگامی که که طرف مقابل راضی به اندیشیدن نیست و فکر جنگ و تعصب را در سر می‌پروراند، جهاد، راه حل اسلام در مقابل این هجمه است.
گروه بوکوحرام در هر دو هدف مذکور (مقابله با هجمه غرب و جهاد) به خطا رفته است. از طرفی این گروه در تکاپو علیه غرب تاخته است، اما نه تنها در فکر اصلاح دنیای اسلام نیست، بلکه چهره آن را خراب کرده است. از سوی دیگر این گروه از نام جهاد و مبارزه سوءاستفاده کرده است و وسعت این فریضه مقدس را بر دیگر مسلمانان، زنان و کودکان آنان تسری می‌دهد. آتش فتنه گرایی این افراد به جان انسان‌های زیادی افتاده است و کسی از مردم کشور نیجریه از تفکر افراطی این گروه در امان نمی‌باشد. این مقاله درصدد آشنایی با این گروه و عملکردشان است. جریانی که با سوءاستفاده از نام جهاد آن را حربه‌ای برای جنایت‌های خود کرده‌اند. از آن جا که بوکوحرام گروهی تازه تأسیس است و پویش آن به گونه‌ای نبوده است که مورد توجه واقع شود، تحقیقات اندکی درباره ایشان صورت گرفته است. نگارنده با جستجویی که انجام داد به منابع کتابخانه‌ای کمی دسترسی پیدا کرد. به همین علت در بعضی از بخش‌های مقاله از سایت‌ها کمک گرفته شده است.

نحوه پیدایش بوکوحرام

جمهوری فدرال نیجریه کشوری است که در غرب آفریقا واقع شده است. پایتخت آن ابوجا می‌باشد. نیجریه با جمعیتی حدود 175 میلیون نفر، پرجمعیت‌ترین کشور آفریقایی است. درباره‌ی ادیان رایج در نیجریه، آمار متفاوتی منتشر شده، اما عموماً درصد مسلمانان این کشور بین 49 تا 50 درصد و جمعیت مسیحیان بین 40 تا 48 درصد تخمین زده شده و بقیه از ادیان بومی پیروی می‌کنند. نواحی شمال نیجریه عمدتاً مسلمان نشین و در مناطق جنوبی بیشتر مسیحی هستند. مردم این کشور از گروه‌های قومی مختلفی تشکیل شده‌اند و درگیری‌های قومی و مذهبی در این کشور پدیده‌ای ناشناخته نیست. (2)
نیجریه از 36 ایالت تشکیل شده و در سال 1960 از تحت استعمار انگلستان رهایی یافته است. (3) در این کشور گروهی پرورش یافته که مهم‌ترین مشکل آن جا به حساب می‌آید. این گروه بوکوحرام نام دارد. بوکوحرام نامی است که در بین مردم محلی شهرت یافته و به معنای «آموزش غربی حرام است» می‌باشد. (4) در آغاز کار، بومی‌ها این جریان را به این نام خواندند و حکومت نیز از این نام گذاری استفاده کرد و دلیل این عنوان، تمرکز گروه در مخالفت با غرب بود. (5) به گفته پژوهش‌گران، واژه بوکو، که به معنای «مهمل و جعلی» است از زمان پایه‌گذاری مدارس جدید، در دوره استعمار بریتانیا کاربرد داشته و مسلمانان سنت‌گرا از آن به عنوان اصطلاحی تحقیرآمیز برای نامیدن علوم غربی به جای علوم شرعی- اسلامی و کاربرد الفبای لاتینی به جای عربی در نوشتن مطالب به زبان بومی استفاده می‌کردند. (6)
تاریخ دقیقی از تشکیل این گروه در دست نیست. نشانه‌هایی وجود دارد مبنی بر این که، برخی از اعضای کلیدی طالبان نیجریه، از جمله امینو تاشن ایلیمی(7)، در تأسیس و تکامل آغازین بوکوحرام نقش مؤثری داشته‌اند. یکی از افسران نظامی عالی رتبه‌ی نیجریه معتقد است که این گروه از سال 1995 به نوعی موجودیت داشته است. این در حالی است که عده‌ای دیگر نوشته‌اند که این گروه به صورت رسمی در سال 2003 یا 2004 شکل گرفته است. ایسیوما مادیکه (8)، یکی از خبرنگاران اهل نیجریه با این نظر که بوکوحرام در سال 1995 با عنوان صحابه و به رهبری لاوان ابوبکر تأسیس شده است مخالف است. لاوان ابوبکر (9) یکی از علمای محافظه کار نیجریه است که پس از به راه انداختن حرکت صحابه، راهی عربستان سعودی شد تا در دانشگاه مدینه مطالعات خود را ادامه دهد. عیسی عمر گوسائو (10) بر این باور است که باید ریشه‌های این جنبش را در میان گروهی از دانشجویان مسلمانی جست و جو کرد که در سال 2002 از تحصیل در دانشگاه موگادیشو انصراف داده بودند. (11) در کتاب الحرکات الاسلامیه فی الوطن العربی آمده است که تاریخ تشکیل این گروه در سال 2001 است. (12)
با وجود نقل قول‌های متناقض، بسیاری از ناظران اجماع دارند که عالمی 32 ساله به نام محمد یوسف (13) در سال 2002 مجموعه‌ای مذهبی، متشکل از یک مسجد و یک مدرسه شبانه‌روزی در مایدوگوری، مرکز استان بورنو، تأسیس کرد. در کنار این مجموعه عده‌ای از نمازگزاران گردهم جمع شدند و نام جماعت أهل السنة للدعوة و الجهاد را بر خود گذاردند. آدام نوسیتر (14) یکی از خبرنگاران نیویورک تایمز، مایدوگوری را بدین شکل توصیف کرده است: «شهری بسیار گرم و کمتر توسعه یافته که حدود یک میلیون نفر جمعیت دارد و در مرز کامرون قرار گرفته است. شعارهایی درباره الله در چهار راه‌ها نصب شده، زنان کاملاً پوشیده هستند و پسربچه‌های نه چندان دل چسب، در قالب گروه‌های متعدد، کاسه‌های گدایی در دست گرفته‌اند». والدین این پسران که در گزارش آدام آمده است، آن‌ها را برای تحصیل در مدرسه‌های شبانه‌روزی به شمال نیجریه فرستاده بودند. در این مدارس، به غیر از حفظ کردن طوطی‌وار قرآن، از علوم دیگر چیزی فرا نمی‌گرفتند. هیچ پولی نداشتند و مجبور بودند که برای ادامه زندگی، در خیابان‌ها گدایی کنند. مسلماً برخی از معلمان این مدرسه از شاگردانشان سوء استفاده می‌کردند. در مواردی معلمان، بخشی از چیزی را که مردم به این پسران می‌دادند، از آن‌ها می‌گرفتند و گه‌گاه نیز آن‌ها در درگیری‌های مذهبی، از این پسران به عنوان سرباز استفاده می‌کردند. در اواخر دهه 1990 به مانند تمامی استان‌های شمالی نیجریه، شریعت اسلامی به عنوان قانون رسمی در مایدوگوری پذیرفته شد، اما از نظر یوسف در پیاده سازی شریعت اسلامی به اندازه کافی سخت‌گیری به عمل نمی‌آمد. یوسف به عنوان یک سلفی متدین معتقد بود: دلیل رنج و آزار جوامع مسلمان این است که ایمان رهبران آن‌ها حقیقی نیست. این ابن تیمیه بود که اولین بار این عقیده را در قرن 13 میلادی ترویج کرد. وی در سخنرانی‌های خود می‌گفت: باید برای دفاع از امت و گستراندن دامنه ایمان، جهاد کرد.
وی می‌گفت: رهبری که شریعت اسلامی را به طور کامل در جامعه اجرا نکند و در برابر کفار به جهاد نپردازد، شرایط لازم برای حکومت را ندارد. تونی جانسون یکی از اعضای شورای روابط خارجی بر این باور است که یوسف با به جا آوردن عبادت بر مبنای دیدگاه سلفی و نیز عزلت‌گزینی به دنبال ترویج اسلام و هم‌چنین تشویق اجرای دقیق شریعت اسلامی در استان‌های شمالی نیجریه بود. وی موفق شد بیش از همه جوانان ناراضی و دانشجویان و فارغ التحصیلان بی کار را جذب کند. در میان این جوانان، نارضایتی عمیقی از تبعیض‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی وجود داشت؛ از جمله: حکومت داری ضعیف و فساد در میان طبقه حاکم و همین نارضایتی به آن‌ها انگیزه می‌داد. همین جوانان تازه وارد بودند که در شورش مایتاتسین (15) در شمال غربی نیجریه که در اوایل دسامبر 1980 روی داد، نقش داشتند. انگیزه ایشان از این اقدام، مظالم حکومت نیجریه بود. یوسف در سخنرانی‌هایش، مسلمانان شمال نیجریه را به دلیل مشارکت در چیزی که وی، دولت غیرمشروع می‌نامید، به باد انتقاد می‌گرفت و هواداران خود را تشویق کرد تا به وضع موجود اعتراض کنند و از جامعه و سیاست کناره گیرند. هواداران یوسف و مایتاتسین با رد کردن تمدن غرب، خواستار پیاده سازی سخت گیرانه و دقیق شریعت اسلامی شدند. (16)
بوکوحرام به دنبال تشکیل یک نیجریه بهتر بود و تحقق این هدف را در پیروی موبه مو از تعالیم اسلام می‌دید. وجود فعلی جنبش، بعد از انتقالش به ایالت یوبی در سال 2004 با عملیات‌هایش علیه نیروهای امنیتی دولت محسوس شد. (17)
به مرور زمان اعضای گروه به طرز فزاینده‌ای، دیدگاه‌های خود را در تقابل با نظرات مقامات سکولار می‌دیدند. به نظر اعضای بوکوحرام، این مقامات، نمایندگان دولت فدرال فاسد و غیرمشروع بودند، دولتی که تحت سلطه مسیحیان بود. در تابستان 2009 هنگامی که مقامات بوچی (18)، سخنرانی و جذب نیرو را برای آن‌ها ممنوع اعلام کردند، ناامیدی و دل زدگی اعضای گروه از مقامات محلی بیشتر شد. بعد از آن و در تاریخ 11 ژوئن 2009 تقابلشان با پلیس به خشونت کشید. در آن زمان قانون لزوم استفاده از کلاه ایمنی برای موتور سواران در نیجریه به تصویب رسیده بود، اما در جریان مراسم تدفین عده‌ای از اعضای گروه که در اثر تصادف با اتومبیل کشته شده بودند، افراد گروه این قانون را نقض کردند. پلیس این عمل را یک نافرمانی آشکار از سوی اعضای بوکوحرام دانست که نتیجه یک رفتار مخالفت آمیز مداوم بود و باید درباره آن چاره‌ای اندیشیده می‌شد. در جریان درگیری 17 تن از اعضای گروه هدف گلوله قرار گرفتند. تمامی آن‌ها در بیمارستان آموزشی دانشگاه مایدوگوری بستری شدند و زنده ماندند. رفتارهای سخت‌گیرانه و خشن پلیس در ابتدا باعث خشم اعضای گروه شد و بعدها این خشم به خیزشی مسلحانه در استان بوچی تبدیل شد و بعد از آن این شورش‌های مسلحانه، دیگر استان‌های شمال نیجریه را همچون: بورنو، یوبه، کانو تحت تأثیر قرار داد. خشونت‌ها زمانی آغاز شد که اعضای بوکوحرام ایستگاه پلیس داتسن تنشی (19) واقع در بوچی را تخریب کردند. در طی 4 روز بعد، اعضای بوکوحرام در شهرهای مایدوگوری، لامیسولو (20) و گامبورو (21)، حملاتی را به پایگاه‌های پلیس ایالتی، یک مدرسه ابتدایی، یک زندان امنیتی، اداره استخدام ملی، مرکز پلیس ماکرا (22)، پادگان‌های موبایل کالج پلیس و چند کلیسا صورت دادند. در نتیجه این حملات، 50 شهروند، 22 شخص ناشناس- درباره این که آن‌ها جزء شبه نظامیان مهاجم بوده‌اند یا نه؟ تردید وجود دارد- دو افسر پلیس و یک افسرِ زندان، کشته شدند. (23) ارتش نیجریه برای تقویت و کمک به نیروهای پلیس در منطقه مستقر شد و بسیاری از اعضای بوکوحرام را دست گیر کرد و عده‌ای نیز با حالتی تحقیرآمیز در محوطه ایستگاه‌های پلیس در معرض دید عموم قرار گرفتند. یوسف در کنار پدر همسرش بافوگو (24) و دیگر اعضای این فرقه محکوم به اعدام شدند. و این حکم در 30 جولای 2009 خارج از یک مرکز پلیس واقع در مایدوگوری در بین مردم اجرا شد. پلیس در ابتدا ادعا کرد که وی در جریان یک درگیری شدید مسلحانه، با افسران وظیفه کشته شده است، اما کلیپ‌هایی که بعدها منتشر شد، نشان داد که وی با خونسردی کامل اعدام شده است. بسیاری از ناظران و حامیان حقوق بشر اعلام کردند که اجرای حکم اعدام یوسف بدون برگزاری دادگاه واجد صلاحیت بوده است. در نهایت دولت نیجریه این مطلب را پذیرفت و در اواخر سال 2011 پنج افسر پلیس را به اتهام قتل یوسف به دادگاه فراخواند. این بهه، را می‌توان نقطه تحول بوکوحرام دانست. رهبران جدید این گروه بعد از قتل یوسف، امام شیکائو (25)- رهبر معنوی و فرمانده عملیات‌های بوکوحرام – کبیرو سوکوتو (26)- احتمالاً مغز متفکر حملات کریسمس 2011- و شیخ ابومحمد (27)- که برخی از ناظران وی را بسیار افراطی‌تر از یوسف دانسته‌اند- بودند. برای بسیاری از اعضای این گروه، قتل ناعادلانه یوسف کینه و دشمنی آن‌ها را درباره‌ی حکومت تشدید کرد. (28)
کارشناسان می‌گویند: با ورود شیکائو در رأس جنبش، حملات بیشتر علیه غیرنظامیان، مسیحیان و مسلمانان شکل گرفت. شیکائو، نامه یوسف علیه فساد دولت نیجریه را فراموش کرده بود. وی قبل از کشته شدن یوسف، او را به معتدل بودن در مقابل نیروهای نظامی دولت متهم کرده بود. افراط در تفکر شیکائو را، در این کلام او می‌توان یافت: «احب أن اقتل من یأمرنی الله بقتله، تماما کما أحب قتل الدجاج و الأغنام»؛ دوست دارم همچون مرغ و گوسفندان، هر کسی را که خدا امر به کشتنش کرده است، بکشم. (29)
نکته قابل توجه مرگ شیکائو است. سخن‌گوی نیروی مشترک انجام عملیات و تشکیلات متشکل از پلیس و نیروهای نظامی و اطلاعاتی ادعا کرد که رهبر بوکوحرام که شیکائو می‌باشد در سه شنبه (یا دوشنبه) فوریه 2013 کشته شده است. گزارش‌ها حاکی است که وی به همراه سه تن دیگر، در درگیری‌های شمال مایدوگری کشته شده‌اند. (30) آنچه اکثریت اذعان دارند این است که شیکائو در زمان 25 ژولای تا 3 اوت کشته شده است، اما این بیانیه خالی از تناقضات نیست. در اول بیانیه اعلام می‌کند که ممکن است شیکائو کشته شده باشد، اما در فقرات دیگر مرگ او را یقینی تلقی کرده است (31). مرگ وی در‌ هاله‌ای از ابهام است و اعتقاد به مرگش یقینی نیست.
بوکوحرام با پیروی از تفکر تند سلفی خود که ممزوج با اندیشه خوارج است (32) به طور کلی به دنبال جلوگیری از آموزش و پرورش غربی و فرهنگ غرب است، زیرا فرهنگ غربی را موجب فاسد شدن عقاید اسلامی می‌داند. علاوه بر این، به فکر گسترش قوانین اسلامی به تمام کشور نیجریه از جمله مناطق جنوبی مسیحی نشین، می‌باشد. (33) چنان چه ابوقاقا از مسئولان ارشد بوکوحرام در گفت و گو با روزنامه انگلیسی گاردین تأکید می‌کند: این گروه فقط هنگامی مذاکره خواهد کرد که شریعت اسلامی را در نیجریه پیاده کند و دولت را خود تشکیل دهد. (34)
در چشم اندازی که بوکوحرام از آینده می‌دهند، مدرنیته و جهانی سازی غربی جایی ندارد و آن‌ها در راستای تأثیر بر جامعه مسلمان نیجریه از ابزار خشونت استفاده می‌کنند. ظلم در مسائل اقتصادی که موجب ناامنی و به حاشیه رانده شدن جامعه مسلمان نیجریه به لحاظ فیزیکی و روحی شده است. تا اندازه‌ای در گسترش مسلک بوکوحرام مؤثر بوده است.
به مانند همه جنبش‌های تروریستی در طول تاریخ، بوکوحرام نیز در ابتدا جنبشی کوچک بود که با گذر زمان قابلیت‌های عملیاتی بیشتری پیدا کرد و ضربات وارده از سوی این گروه عمیق‌تر شد و مانند یک غده سرطانی دامنه آن از استان بورنو به استان‌های مجاور گسترش یافت و در نهایت به ابوجا رسید.
نکته قابل توجه این است که در راه گسترش و پیشروی بوکوحرام موانعی است؛ از جمله این که رهبران مورد احترام جهان اسلام، فعالیت آن‌ها را محکوم کرده‌اند؛ به عنوان مثال رهبر جامعه اسلامی نیجریه، سلطان ابوبکر سعد، رفتار بوکوحرام را غیراسلامی اعلام کرده است. مانع دیگر را می‌توان چنددستگی این گروه دانست. چنان چه بنا به گفته ژنرال‌ هام این احتمال وجود دارد که بوکوحرام به دو بخش تقسیم شود که یکی به دغدغه‌های محلی تمرکز می‌کند و دیگری به فعالیت‌های خشونت بار بین المللی می‌پردازد. در 4 نوامبر 2011 در گزارشی در نشریه اسوشیتد پرس این احتمال مطرح شده بود که ممکن است بوکوحرام حتی به سه گروه تقسیم شود که یکی از آن‌ها گرایش به میانه‌روی خواهد داشت و طرفدار پایان خشونت است؛ دومین گروه خواهان امضای توافق نامه صلح و سومین دسته اهل گفت و گو مذاکره نیست و خواهان اجرای دقیق قوانین شریعت در سرتاسر نیجریه است. لااقل می‌توان گفت که بر پایه مدارک موجود در میان عده‌ای از اعضای بوکوحرام نوعی سازگاری و عدم توافق وجود دارد. در 19 جولای 2011 گروهی که نام جنبش اسلامی یوسفیه را برخود گذاشته بودند بروشورهایی را در سراسر مایدوگوری پخش کردند که در آن بوکوحرام را «شیطان» نامیده بودند. نویسندگان این بروشورها با حمایت از میراث محمد یوسف، از حمله به شهروندان معمولی و معابد برائت جسته بودند. به گفته جان گمبرل (35)، «شکاف در بوکوحرام به حدی جدی است که یکی از نمایندگان گروهِ میانه‌رو بوکوحرام، بعد از انجام مذاکره با رئیس جمهور سابق نیجریه، اولوسگون اباسانجو (36) به قتل رسید». واقعه‌ای که وی بدان اشاره می‌کند در 18 سپتامبر 2011 اتفاق افتاد وقتی الحاج باباکورا فوگو (37)، برادر همسر محمد یوسف، بعد از ملاقات با اباسانجو در مایدوگوری که ظاهراً بخشی از گفت و گوهای مورد حمایت دولت برای مذاکره با بوکوحرام بوده است، هدف گلوله قرار گرفت و کشته شد. روز بعد پیامی برای خبرنگاران روزنامه‌های مایدوگوری ارسال شد که در آن بوکوحرام مسئولیت این اقدام را به عهده گرفته بود. (38)
اگر حقیقتاً در میان رده‌های اصلی بوکوحرام شکافی پدید آمده باشد، این موضوع عاملی برای سرعت گرفتن شکست این گروه است.

ارتباط بوکوحرام با جنبش جهانی جهاد

بوکوحرام حمایت‌های محدودی را در میان جوامع صرفی نیجریه که اساساً میانه رو بودند- به ویژه فرقه‌های قادریه و تیجانیه که بیشترین جمعیت صوفی نیجریه به این دو فرقه تعلق دارند- به دست آورد. به دلیل دیدگاه‌های به شدت ضدغربی این گروه، نگرانی‌هایی درباره رابطه‌ی محتمل آن با گروه‌های تندرو و یا تروریستی سنی مذهب دیگر مناطق، از جمله القاعده (39) و یا گروه‌های محلی وابسته به القاعده، همچون: الشباب سومالی یا القاعده در مغرب اسلامی که اصولاً حوزه فعالیت آن الجزایر و مالی است، به وجود آمد. (40)
ارتباط بین دو گروه بوکوحرام و القاعده برای هر دو مفید فایده است. بوکوحرام به تخصص، سلاح و امکانات مالی القاعده دسترسی پیدا می‌کند و با شبکه جهانی جهاد مرتبط می‌شود و القاعده نیز در مقابل پایگاهی مهم و مؤثر در کشور نیجریه به دست خواهد آورد، چون نیجریه یکی از متحدان کلیدی ایالات متحده و اروپا به شمار می‌رود، به ویژه به دلیل اهمیتی که نیجریه در بازارهای جهانی نفت دارد.
در سال 2003 اسامه بن لادن (41) اظهار داشت که نیجریه یکی از معدود کشورهایی است که «آمادگی لازم برای رهایی» را دارد. این سخنان نشان دهنده آن بود که القاعده از ایجاد گروهی وابسته به خود در نیجریه به شدت استقبال می‌کند. بر این اساس، دانشمندان و سیاست سازان غربی به دنبال مدارکی هستند که نشان بدهد آیا بوکوحرام از یک فرقه مذهبی- محلی به یکی از گروه‌های مرتبط با شبکه تروریستی فراملیتی القاعده تبدیل شده است یا خیر؟
میان بوکوحرام و القاعده در حیطه ایدئولوژیکی یقیناً چند اصل مشترک وجود دارد: الف) ستم‌هایی که موجب تحریک حملات خشونت بار القاعده شد با تصویری که بوکوحرام از جهانی سازی غرب و تأثیر ذاتی آن بر وضع موجود مسلمانان مشابهت داشت؛ ب) هر دوی این گروه‌ها، مروج این دیدگاه هستند که اشخاص سیاسی و نخبگان ثروتمند با اجازه دادن به رواج گناهانی مانند: روسپیگری، فیلم‌ها و تصاویر غیراخلاقی و الکل، نوع بشر را فاسد کرده‌اند و به این ترتیب باعث از میان رفتن پاکی جوامع مسلمان شده‌اند؛ ج) هم اعضای بوکوحرام و القاعده اشتراک نظر دارند که حکومت براساس قوانین شریعت بر حکومت مبتنی بر قوانین سکولار، برتری دارد و هر دو گروه ادعا می‌کنند که از اسلام در برابر تأثیرات غرب دفاع می‌کنند، تأثیراتی که زن یا مرد مسلمان را از انجام تکالیف دینی خود باز می‌دارد. تفکر محوری بوکوحرام و حملاتی که این گروه تاکنون انجام داده است، آن‌ها را به یکی از عوامل تهدید کننده ثابت منطقه تبدیل کرده است. ایشان ادعا می‌کنند که به دنبال ایجاد دنیایی بهتر برای مسلمانان نیجریه هستند وبر این باورند که عمل کردن در محدوده نیجریه بیش از حمله با هداف واقع در دیگر کشورها، مانند فعالیت‌های القاعده، می‌تواند به آن‌ها در رسیدن به این هدف کمک کند. (42)
برای بررسی ارتباط با این گروه با القاعده، مطالعه گزارشات ذیل مفید است:
در سال 2009 بی‌بی‌سی گزارش می‌دهد که «مدت‌ها هیچ مدرکی درباره فعالیت سازمان اسامه بن لادن در نیجریه وجود نداشت، به استثنای اندک بازداشت‌هایی که نیروهای دولتی صورت داده بودند و نیز هشدارهایی که از سوی ایالات متحده درباره احتمال مورد حمله قرار گرفتن منافع آمریکا در کشور داده شد.» بنا به گفته آدام حجازی(43)، نیجریه شناس دانشگاه آکسفورد، «فرقه‌های اسلام‌گرای نیجریه نسبتاً محلی هستند و جهت گیری درون‌گرا دارند و به جای وارد شدن به جنبش جهانی جهاد بیشتر روی مبارزه با دولت نیجریه تمرکز کرده‌اند.» در سال 2010 شاخه القاعده در مغرب اسلامی اعلام کرد که قصد دارد مسلمانان نیجریه را آموزش دهد و مسلح کند تا آن‌ها با حکومت مسیحی این کشور وارد جنگ شوند. بنا به گزارشی که در رویترز منتشر شده است، امیر القاعده شاخه غرب آفریقا، ابومصعب عبدالودود در اظهاراتی تأیید شده از سوی این سازمان اعلام می‌کند: «ما آماده هستیم که نیروهای شما را آموزش دهیم و مسلح کنیم و هر چیزی را که برای دفاع شما از حامیان ما در نیجریه لازم است از جمله: نیرو، اسلحه و مهمات را برای شما فراهم کنیم.» در ژوئن 2010 خبری روی خروجی شبکه ماهواره‌ای الجزیره قرار گرفت مبنی بر این که رهبر القاعده در مغرب اسلامی، عبدالودود پذیرفته که با در اختیار گذاشتن و ادوات نظامی، از بوکوحرام در راه دفاع از مسلمانان نیجریه و مقابله با پیش‌روی اقلیت صلیبی پشتیبانی کند و در عوض انتظار دارد بوکوحرام دامنه عملیات‌های خود را گسترش دهد و به منافع بیگانگان از جمله آمریکایی‌ها در نیجریه حمله کند. در اکتبر 2010 طبق شنیده‌ها یکی از رهبران ارشد بوکوحرام به نام شیخ محمد ابوبکر بن محمد الشکوی، در پاسخ به دعوت عبدالودود متعهد شده است که بوکوحرام به القاعده در مغرب اسلامی وفادار بماند. در ژوئن 2011 استراتژی‌های ملی که اخیراً درباره‌ی مبارزه با تروریسم منتشر شده به این مطلب اشاره دارد که القاعده در مغرب اسلامی در حال آموزش دادن مبارزانی از سازمان‌های هم پیمان، از جمله: بوکوحرام است. در ژوئن 2011 سخن‌گوی بوکوحرام اعلام کرد که تعدادی از اعضای این گروه اخیراً دوره آموزش نظامی را در سومالی گذرانده و به نیجریه بازگشته‌اند. به نظر می‌رسد گروه الشباب، وابسته به القاعده نیروهای نیجریه را آموزش داده باشد. شبکه خبری آی پی تی اظهارات سخن‌گوی بوکوحرام را منعکس کرد: می‌خواهیم همه بدانند که جهادگران ما به تازگی از سومالی به نیجریه بازگشته‌اند، آن‌ها در سومالی یک دوره رزمی واقعی را گذرانده‌اند و کسانی ایشان را آموزش داده‌اند که سومالی را تبدیل به کشوری غیرقابل کنترل کرده‌اند. در آگوست 2011 ژنرال کارتر‌ هام (44)، فرمانده نیروهای آمریکا در آفریقا، اظهار داشت بر اساس گزارشات چند منابع اطلاعاتی، این گروه در تلاش است تا علاوه بر گروه الشباب سومالی با سازمان القاعده غرب آفریقا نیز رابطه برقرار کند. وی در ادامه گفت: آنچه در حال حاضر بسیار نگران کننده است تمایل و اراده آشکار بوکوحرام و القاعده غرب آفریقا برای همکاری و هماهنگ سازی اقدامات است. (45)
بنا به گزارش سرویس امنیت دولتی نیجریه یکی از اعضای بوکوحرام به نام ممان نور (46) در حمله به سازمان ملل متحد، متهم به پایه‌ریزی این حمله است. درباره‌ی وی این باور وجود دارد که وی ارتباطاتی نیز با گروه الشباب سومالی- از گروه‌های وابسته به القاعده- دارد. بعد از وقوع این حمله ژنرال‌ هام گفت: بوکوحرام، الشباب و القاعده غرب آفریقا هر کدام با صراحت از قصد خود برای هدف قرار دادن منافع غرب به ویژه ایالات متحده سخن به میان آورده‌اند. برخی ناظران وقوع این حمله را نشان دهنده گذر از مرحله اشتراک ایدئولوژیکی و رسیدن به هماهنگی عملیاتی و راهبردی میان القاعده و بوکوحرام دانسته‌اند. در نوامبر 2011 معاون وزیرخارجه الجزایر عبدالقادر مساحل (47) گفت: شکی وجود ندارد که میان بوکوحرام و القاعده هماهنگی و همکاری وجود دارد. نوع عملیات‌های دو گروه و گزارشات اطلاعاتی نشان می‌دهد که این دو با یکدیگر همکاری می‌کنند. هم چنین در همان زمان سفارت آمریکا به شهروندان ساکن در کشور و گردشگرانی که از نیجریه دیدن می‌کنند درباره حملات احتمالی بوکوحرام به هتل‌های بزرگ ابوجا از جمله 98 هتل هیلتون، هتل‌ها و برج‌های شرایتون و هتل‌های مجلل نیکون هشدار داد. گروه‌های وابسته به القاعده هتل‌های کشورهای غربی را در جای جای دنیا از جمله: کنیا، اندونزی، فیلیپین، ترکیه و پاکستان حمله کرده‌اند. عبدالقاقا (48)، سخن‌گوی ادعایی بوکوحرام گفت: حقیقت دارد که ما ارتباطاتی با القاعده داریم. آن‌ها ما را یاری می‌کنند و ما نیز کمکشان می‌کنیم و در 30 نوامبر 2011 کمیته امنیت داخلی مجلس نمایندگان ایالات متحده، گزارشی با این عنوان منتشر کرد: «بوکوحرام: ظهور تهدیدی برای سرزمین ایالات متحده.» در این گزارش ادعا شده است: شاید نگران کننده‌ترین مطلب درباره خیزش بوکوحرام در نیجریه گزارش‌های مبنی بر همکاری فزاینده میان این گروه و القاعده در مغرب اسلامی و الشباب باشد. سرعت تکامل بوکوحرام نشان دهنده به اشتراک گذاشته شدن سلاح و تخصص بین سازمان‌های مختلف تروریستی فعال در قاره آفریقا است. (49)
اخیراً ارتباط روشن‌تری در برخی موضع‌گیری‌های سخن‌‌گوی این جنبش به نام موسی تانکو دیده می‌شود. در گزارش هوسا در BBC آمده است که سخن‌‌گوی بوکوحرام بعد از مرگ رهبرشان اظهار کرد که در حال حاضر به القاعده ملحق شده است. البته این را می‌توان یک روش دانست که وی با این کلام، ترس را در میان رهبران نیجریه و نیروهای امنیتی ایجاد می‌کند و این مطلب حقیقت خارجی ندارد. بر پایه گزارش‌های اینترنتی در برخی مراکز خبری، بوکوحرام با گروه القاعده در مغرب اسلامی پیوند خورده است. این مطلب در گفتار رئیس القاعده مغرب، ابومصعب عبدالودود الجزائری، آمده است. ابومصعب اشاره کرده است که حیطه سازمان خود را تا شمال نیجریه گسترش خواهد داد. از دیگر سو برخی اخبار حاکی از ارتباط گروه بوکوحرام با گروه سلفی جهادی الجزائر است. توجه به این سخنان به این معنا نیست که همه آن‌ها حقیقت دارند، بلکه نشانگر آن است که در پیوند بین گروه بوکوحرام با القاعده شکی نیست. (50)
عطیه عیسوی، کارشناس مسائل آفریقا، می‌گوید: بدون شک، گروه بوکوحرام از سوی تشکیلات القاعده از طریق کشور همسایه، نیجر حمایت می‌شود و به سلاح‌هایی که بعد از سرنگونی رژیم معمر قذافی از لیبی قاچاق می‌شود، دسترسی دارد. (51)
علاوه بر این مطالب گروه افراطی بوکوحرام رسماً به روابط نزدیک خود با القاعده در عربستان سعودی اذعان کرد. به گزارش پایگاه اطلاع رسانی شبکه العالم، ابوقاقا، از مسئولان ارشد گروه بوکوحرام، با بیان این که اعضای این گروه از القاعده الهام گرفته‌اند، اظهار داشت: شیکائو رئیس بوکوحرام و شماری از اعضای این گروه در جریان حج سال گذشته به عربستان سعودی سفر کرده و با برخی از سران القاعده دیدار کردند، تا علاوه بر کمک‌های مالی، آموزش‌هایی را دریافت کنند. ابوقاقا، القاعده را «برادر بزرگ‌تر» گروه بوکوحرام توصیف کرد و گفت: القاعده از این گروه حمایت مالی و تجهیزاتی می‌کند، و هم اکنون افرادی از کشورهای همسایه، مانند: چاد، کامرون، و نیجر به بوکوحرام پیوسته‌اند. (52)
با در نظر گرفتن گزارش‌های مذکور این مطلب آشکار است که نوعی همراهی و توافق ایدئولوژیکی میان بوکوحرام و القاعده وجود دارد. این مطلب به این معنا نیست که بوکوحرام با گروه‌های، همچون: الشباب سومالی و گروه جهادی الجزایر در ارتباط نیست.
مطلبی که روشن نیست حدود همکاری راهبردی و عملیاتی میان بوکوحرام و گروه‌های دیگر است. حمله بوکوحرام به ساختمان سازمان ملل در ابوجا، به عنوان یک هدف بین المللی برای عده‌ای شاهدی است که نشان می‌دهد بوکوحرام کاملاً درگیر جنبش جهاد جهانی شده است؛ به علاوه شاید مهارت روزافزون این گروه در اجرای حملات و اقتباسی که آن‌ها از عملیات‌های بمب‌گذاری انتحاری کرده‌اند نیز نشانه‌ای است بر این که آن‌ها از گروه‌های نظامی خارج از نیجریه به لحاظ عملیاتی و یا تاکتیکی کمک می‌گیرند. در موقعیتی که شاخه القاعده در مغرب اسلامی و نیز جنبش الشباب سومالی اهداف مربوط به سازمان ملل را مورد حمله قرار می‌دهند، بعید به نظر می‌رسد حمله بوکوحرام به ساختمان سازمان ملل در ابوجا تصادفی بوده باشد. دست کم می‌توان به این نکته توجه کرد که این اولین بار بود که بوکوحرام هدفی را مورد حمله قرار می‌داد که ماهیتی کاملاً غیرنیجریه‌ای داشت، این امر نشان دهنده یک تغییر ایدئولوژیکی و راهبردی در اهداف این گروه است. در اظهارات فوریه 2012 رئیس اطلاعات ملی آمریکا در برابر کنگره، بر این نکته تاکید کرد که عناصری از فرقه بوکوحرام که با نیروهای سازمان القاعده در غرب آفریقا همراهی می‌کنند اخیراً تمایل پیدا کرده‌اند که حملاتی را به اهداف غربی، همچون: سفارت آمریکا و نیز هتل‌هایی که غربی‌ها زیاد در آن‌ها رفت و آمد می‌کنند، انجام دهند. شاید برخی از اعضای شاخه القاعده در مغرب اسلامی به نوعی با بوکوحرام همکاری موقت داشته‌اند و یا اطلاعات خود را در اختیار آنها قرار داده‌اند. گرچه به نظر می‌رسد این روزها اولویت اول القاعده در مغرب اسلامی، آدم‌ربایی، قاچاق و دیگر اقداماتی از این دست است که بیشتر تأمین کننده منابع مالی است تا عملیات‌های اسلام‌گرایانه. برخی از ناظران معتقدند که بوکوحرام با الشباب، گروه تندرو و اسلام‌گرای فعال در سومالی، که وابستگی آن به القاعده مسلم است، رابطه برقرار کرده است، احتمالاً دلیل آن‌ها بر این مدعی نوع عملیات‌های انفجاری بوکوحرام است. بوکوحرام به عنوان برجسته‌ترین گروه شورشی نیجریه در حال حاضر توجه رسانه‌ها و نیروهای امنیتی نیجریه را بیش از هر گروه دیگری به خود جلب کرده است، همین مطلب می‌تواند القاعده را ترغیب کند که به این گروه پیشنهاد برقراری نوعی ارتباط کاری بدهد. (53)

بوکوحرام گروهی تروریستی

ارتباط گروه بوکوحرام با القاعده سبب شد که نیجریه به طور رسمی از شورای امنیت سازمان ملل درخواست کند که بوکوحرام را در لیست گروه‌های تروریستی قرار بدهد. این درخواست به کمیته تحریم علیه القاعده داده شد تا در صورت عدم اعتراض به اجرا درآید. بالاخره تحریم‌های بین المللی علیه گروه بوکوحرام به اجرا گذاشته شد. این تحریم‌ها در اجلاس روز شنبه در پاریس تحت نظارت فرانس اولاند، رئیس جمهور فرانسه، پیشنهاد شد و نمایندگانی از ایالات متحده، بریتانیا و اتحادیه اروپا و روسای چاد، کامرون، بنین و نیجر در این اجلاس شرکت داشتند. (54) تحریم‌های اعمال شده به وسیله‌ی کمیسیون شامل: مسدود ساختن دارایی‌ها به طور کلی، تحریم تسلیحاتی و ممنوعیت سفر بود. (55)
بعد از به اجرا گذاشتن تحریم‌ها علیه بوکوحرام، شیکائو، رئیس این گروه، در ویدئوئی که در فضای مجازی منتشر کرد به زبان هوسائی گفت: «قلتم اننی إرهابی دولی، إذا أنت إرهابی فی العالم الآخر»؛ شما گفتید که من تروریست بین المللی هستم، پس ابوما، تو خود تروریستی در آن طرف دنیا. وی در ادامه گودلاک جاناتان، رئیس جمهور نیجریه، را خطاب قرار می‌دهد و می‌گوید: گودلاک باید نیروی کفر را رها کند و توبه کرده و دین نصرانی را کنار گذاشته و از اوباما دست بردارد. اوباما کسی است که مصالح اقتصادی در نیجریه برای او فراهم است. (56)

جنایت‌های بوکوحرام

گروه بوکوحرام در نیجریه جنایت‌های زیادی انجام داده است: ربودن، کشتار و بمب‌گذاری از آن جمله است در ذیل می‌شود. جنایت‌های این گروه به سال‌های میلادی تنظیم شده است:

1- سال 2007

در 13 مارس این سال، شیخ جعفر محمود آدام، شاخه انجمن اسلامی نیجریه در مسجد خود، در کانا، ترور شد. او منتقد تیز بوکوحرام بود که این گروه را به آوردن مدل آموزش و پرورش عربستان به شمال نیجریه متهم کرد. به احتمال بسیار زیاد او به دست همین گروه کشته شده است. (57)

2- سال 2009

در درگیری مسلحانه اسلام‌گرایان با پلیس در دو ایالت شمال نیجریه دست کم پنجاه کشته برجای مانده است. این حادثه در 26 ژوئیه سال 2009 رخ داد. شاهدان به بی‌بی‌سی گفته‌اند که تیراندازی میان دو طرف برای چندین ساعت در شهر پوتسیکوم ادامه داشت و یک قرارگاه پلیس به آتش کشیده شد. گروهی از افراطی‌ها که به شیوه طالبان عمل می‌کنند. در شهر مایدوگیری نیز با نیروهای امنیتی درگیر شدند که در نتیجه آن دست‌کم سی نفر جان باختند. روز یکشنبه نیز ناآرامی‌هایی در شمال نیجریه وجود داشت، ولی معلوم نیست که آیا خشونت‌های دیروز به ناآرامی‌های روز یکشنبه مربوط بوده است یا نه؟
احمد ادریس خبرنگار بی‌بی‌سی در شهر آبوجا، پایتخت نیجریه، می‌گوید که هم گروه خودخوانده‌ی «طالبان» نیجریه و هم گروه «بوکوحرام» (به معنی تحصیل حرام است) که در خشونت‌های شمال نیجریه دست داشته‌اند. (58)
در درگیری‌هایی که بین پلیس و بوکوحرام از 30 ژوئیه تا 4 اوت ادامه داشته است 800 نفر کشته شده‌اند. خبرنگار الجزیره گفت: نیروهای دولتی شروع به هدف قرار دادن مراکز اصلی که حامیان رهبر جنبش محمد یوسف در آن جا پناه گرفته‌اند کرده‌اند و موفق به آزادی 100 کودک و 1 زن شده‌اند. (59)
در همین سال در روز 26 ژولای، بوکوحرام، به یک ایستگاه پلیس شوروی برد به گونه‌ای که شهر مایدوگری دچار اختلال شد. (60)

3- سال 2010

مقامات نیجریه در 8 سپتامبر اعلام کردند که بیش از 730 تن از بازداشت شدگان، از جمله اسلامیون به وسیله‌ی بوکوحرام از زندان در بوچی، واقع در شمال نیجریه فرار کردند. 150 نفر از آن‌ها، عضو گروه بوکوحرام بوده‌اند. به گفته دانلامی یارآدو، پلیس ولایت بوچی، مهاجمان قفل سلول‌ها را یکی پس از دیگری شکستند و سپس قسمتی از زندان را به آتش کشیده و از طریق هرج و مرج زندانیان را آزاد کردند. (61)
در همین سال بشیر کاشارا، امام مسجد، به همراه یکی از شاگردانش در 9 اکتبر به دست بوکوحرام به قتل رسید. (62)
در این سال مسیحیان طعم تندروی‌های این گروه را چشیدند، زیرا اعضای بوکوحرام به کلیسایی در شهر مایدوگیری حمله کردند. بسیاری از این گروه کلیسا را به آتش کشیدند و با دخالت نیروهای امنیتی، نمازگزاران داخل کلیسا، از هرگونه گزندی در امان ماندند. (63) این حادثه در 24 دسامبر اتفاق افتاد. در 25 همین ماه در بمب‌گذاری که در وسط نیجریه نزدیکی شهر جوس اتفاق افتاد 8 نفر کشته و 8 نفر مجروح شدند. (64) همچنین 42 نفر در اثر بمب‌گذاری دیگر و حمله بوکوحرام کشته و 26 نفر مجروح شدند. (65)

4 – سال 2011

در ماه ژانویه این سال دو حادثه در کشور نیجریه به وقوع پیوست. در حادثه اول بمبی در مرکز پلیس آبوجا منفجر شد که منجر به کشته شدن 30 نفر شد، در حادثه دوم نیز بر اثر انفجار بمبی در اتومبیل 2 نفر کشته و عده‌ای مجروح شدند. (66)
در ژوئن نیز عملیات‌های دردآوری به وسیله‌ی گروه بوکوحرام انجام شد. هر سه عملیات با بمب صورت گرفت که در عملیات اول چند نفر کشته شدند و در عملیات دوم که در تاریخ 21 ژوئن بود نیز کارمندان مرکز پلیس کشته شدند؛ اما دردناک‌ترین حادثه در تاریخ 21 ژوئن بود نیز کارمندان مرکز پلیس کشته شدند؛ اما دردناک‌ترین حادثه در تاریخ 27 ژوئن اتفاق افتاد که منجر به کشته شدن 25 نفر شده است. (67)
مقام‌های نیجریه می‌گویند در 28 می‌ سال 2011 اعضای یک گروه اسلام‌گرای تندرو به یک مرکز پلیس در شمال این کشور حمله کرده و هشت نفر را کشته‌اند. به گفته پلیس محلی، حدود 70 مهاجم در سه نوبت به یک پایگاه و مقر پلیس و نیز یک بانک در شهر دامبوا، واقع در شمال نیجریه حمله کرده‌اند. (68)
مهم‌ترین عملیاتی که در سال 2011 اتفاق افتاد بمب‌‌گذاری به وسیله‌ی بوکوحرام در دفتر سازمان ملل متحد در ابوجا بود. بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل متحد در واکنش به این اقدام گفت: این حمله وحشتناک بوده است. بر اثر آن دست کم هجده نفر کشته شده‌اند. سخن‌‌گوی گروه اسلام‌گرای «بوکوحرام» در تماس تلفنی با بی‌بی‌سی گفت که این گروه مسئولیت حمله انتحاری به دفتر سازمان ملل را برعهده گرفته است. بان کی مون که در مقر اصلی سازمان ملل متحد در نیویورک سخن می‌گفت، این عملیات را حمله به کسانی دانست که زندگی خود را وقف کمک به دیگران کرده‌اند. او هم چنین از اعزام قریب الوقوع یکی از معاونان خود به نیجریه خبر داد. مسئولان بیمارستانی در پایتخت نیجریه می‌گویند در پی این انفجار تاکنون 60 مجروح به این بیمارستان منتقل شده‌اند که حال بسیاری از آن‌ها وخیم است. در همین حال در یکی از تازه‌ترین واکنش‌ها به این حمله انتحاری، گودلاک جاناتان، رئیس جمهور نیجریه، آن را وحشیانه و بزدلانه دانست و از تصمیم جدی دولت این کشور برای مجازات عاملان این انفجار خبر داد. شاهدان عینی می‌گویند صبح روز جمعه، 26 ماه اوت 2011 میلادی، اتومبیلی با سرعت از ایست بازرسی و موانع امنیتی عبور کرد و پس از برخورد با بخش پذیرش دفتر سازمان ملل منفجر شد. این انفجار باعث شد که دو طبقه پایین این ساختمان پنج طبقه به کلی تخریب شود. (69) علاوه بر این واقعه، در عملیاتی دیگر، بوکوحرام 150 نفر را در 5 نوامبر کشت. (70)

5- سال 2012

سایت الجزیره در 21 ژانویه این سال گزارش داد: یک خبرنگار بی‌بی‌سی می‌گوید که در پی رشته انفجاری روز جمعه در شهر کانو در شمال نیجریه، جسد حدود 150 نفر از کشته شدگان در این انفجار‌ها را دیده است. او ردیف‌های پیکر این افراد را در سردخانه بیمارستان اصلی شهر دیده است. به گفته وی هنوز کسانی که در اثر انفجارها به شدت مجروح شده‌اند. در حال انتقال به بیمارستان هستند. شاهدان عینی پیش‌تر گفته بودند که یک بمب گذار انتحاری خود را در ساختمان فرماندهی پلیس شهر منفجر کرد. (71)
به آتش کشیدن مدارس نیز از اعمال وحشیانه گروه بوکوحرام است. در شهر مایدوگوری واقع در شمال شرق نیجریه در 23 فوریه یک مدرسه ابتدایی به آتش کشیده شده است. مقامات آن جا می‌گویند که چهار کلاس این مدرسه آتش زده شده است و تمام نشانه‌ها حاکی از دست داشتن این گروه تندروی اسلامی است. این سومین مدرسه این شهرست که طی چند روز گذشته به آتش کشیده می‌شود. ماه گذشته در یک فیلم ویدیویی رهبر بوکوحرام تهدید کرده بود که به مدارس غیراسلامی حمله خواهد کرد. (72)
در 5 می ‌این سال مراسم ازدواج به تعزیه تبدیل شد. حداقل سه نفر در تیراندازی در یک مراسم عروسی در شهر مایدوگوری در شمال شرقی نیجریه کشته شده‌اند. از این شهر عموماً به عنوان مرکز اصلی فعالیت‌های گروه اسلام‌گرای افراطی بوکوحرام یاد می‌شود. طبق گزارش‌ها، چندین نفر از شرکت کنندگان در این مراسم نیز زخمی شدند. یک سخن‌‌گوی ارتش نیجریه گفته است که دو عضو بوکوحرام در مراسم عروسی یکی از نزدیکان خود شرکت کرده بودند و هنگامی که متوجه شدند به وسیله‌ی واحد ویژه ارتش، زیر نظر قرار دارند، دست به تیراندازی زدند. سخن‌‌گوی ارتش از مردم خواسته تا در مراسمی که اعضا و وابستگان بوکوحرام برگزار می‌کنند، شرکت نکنند. (73)
در همین ماه این گروه تروریستی به منزل حاج محمدعلی یورش بردند و پس از درگیری با وی، با شلیک چند گلوله این روحانی شیعی را به شهادت رساندند. پیکر این شهید به یکی از بیمارستان‌هایی که به وسیله‌ی مسلمانان اداره می‌شود منتقل شد.
به گزارش خبرگزاری اهل بیت (علیهم السلام)- ابنا -«حاج محمد علی» روحانی برجسته شیعی عصر روز جمعه، 22 اردیبهشت، به وسیله‌ی گروه تروریستی «بوکوحرام» وابسته به وهابیت در شهر «کانو» واقع در شمال نیجریه به شهادت رسید. براساس این گزارش، شاهدان عینی اظهار داشتند: این گروه تروریستی به منزل حاج محمدعلی یورش بردند و پس از درگیری با وی، با شلیک چند گلوله این روحانی شیعی را به شهادت رساندند. پیکر ایشان به یکی از بیمارستان‌ها که به وسیله‌ی مسلمانان اداره می‌شود، منتقل شد. (74)
در 10 ژوئن شورشیان بوکوحرام به دو کلیسا حمله کردند که منجر به حملات تلافی جویانه‌ای شده است. در حمله اول یک بمب‌گذار انتحاری خود را در خارج از یک کلیسا منفجر کرد و حداقل 50 نفر را زخمی کرد. در حمله‌ای دیگر، مردان مسلح به روی مردم در کلیسای شهر بیو آتش گشودند و یک نفر را کشتند، حمیدو واکاوا، شاهد کلیسا بیو، گفت: «مردان مسلح به محوطه کلیسا آمدند و قبل از این که وارد ساختمان کلیسا شوند، بر روی مردم آتش گشودند.»
مقام‌های این شهر گفته‌اند که یک زن کشته و حداقل سه نفر زخمی شده‌اند. ابوامانوئل، سخن‌‌گوی پلیس، گفت: «ساختمان کلیسا بر اثر انفجار کاملاً ویران شده است.» لحظاتی پس از بمب‌گذاری، جوانان مسیحی خیابان‌ها را بستند و به وسیله‌ی پلیس پراکنده شدند. اسقف اعظم کلیسای جوز هم حملات علیه کلیسا را محکوم کرد و گفت حملات تلافی جویانه تنها اوضاع را بدتر می‌کند. او گفت: «ما با رهبران مسلمانان، اسقفان کلیسای مسیحیان و رهبران دیگر مذاکره کرده‌ایم و سخت کار کرده‌ایم. این حملات تروریستی ما را دوباره به عقب باز می‌گرداند.» (75)
بوکوحرام به این حملات علیه مسیحیان و کلیسا بسنده نکرده‌اند. چرا که در 17 ژوئن دوباره به کلیسا حمله شد. گزارش‌ها از نیجریه حاکی از انفجار بمب در دست کم سه کلیسا در شهر کادونا در شمال آن کشور است. هنوز آمار دقیق کشته‌ها و مجروحان این حملات مشخص نشده است. این انفجارها در حالی صورت گرفته که مراسمی در این مکان‌ها در حال برگزار شدن بود. هنوز هیچ گروهی مسئولیت این حملات را برعهده نگرفته است، اما گفته می‌شود که در ماه‌های اخیر گروه اسلام‌گرای «بوکوحرام» حملاتی به چند کلیسا در شمال نیجریه داشته است. (76)

6- سال 2013

به گفته پلیس ولایت کانو نیجریه در روز دوشنبه، 11 فوریه، گروه مسلح بوکوحرام مسئول حمله به یک رهبر برجسته مذهبی در ماه گذشته را برعهده گرفت. (77)
خبرگزاری تابناک در 6 ژولای این سال نوشت: چهل و یک دانش آموز و یک معلم انگلیسی در حمله افراطی‌های عضو بوکوحرام به یک مدرسه شبانه روزی در شمال شرقی نیجریه کشته شدند. بنا به گفته بازماندگانی که به دلیل سوختگی و جراحت تحت درمان هستند، بعضی از این کودکان، زنده زنده در آتش سوخته‌اند.
به گزارش «تابناک» به نقل از راشا تودی، یکی از مقامات بیمارستانی به آژانس فرانس‌پرس گفته است: «ما شب گذشته، اجساد چهل و یک نفر از دانش آموزان و برخی کارکنان مدرسه راهنمایی دولتی در ماموندو را تحویل گرفته‌ایم، در حالی که روی جسد بعضی از آن‌ها، جای گلوله و بیشترشان سوختگی و دریدگی اعضای بدن دیده می‌شد». بنابراین گزارش، شبه نظامیان باب خودروهایی که حجم زیادی از سوخت را با خود حمل می‌کردند، به صحنه جنایت وارد شده‌اند.
هم چنین بنا به گفته بازماندگان، آن‌هایی که قصد فرار از آتش را داشتند، آماج گلوله قرار می‌گرفتند.
به گزارش آسوشیتدپرس، بیمارستان محلی که پذیرای قربانیان است، شاهد فریادهای خانواده‌های قربانیانی بوده که به دنبال شناسایی کودکان خود بودند. کشاورزی به نام مالم عبداللهی، توانست جسد فرزند ده ساله خود را در حالی پیدا کند که آشکارا در هنگام فرار از پشت سر هدف قرار گرفته بود و برادر ده ساله وی نیز از ناحیه سینه آماج گلوله قرار گرفته بود.
گودلاک جاناتان، رئیس جمهور نیجریه، از ماه می ‌در منطقه یوبه حالت فوق العاده اعلام کرده و هزاران سرباز را به این منطقه فرستاده است. در دو ناحیه مجاور نیز همین وضعیت حاکم است. این منطقه همواره در معرض حمله گروهی مسلح به نام بوکوحرام است. (78)
در ماه آگوست 47 نفر در اثر حمله بوکوحرام در شمال شرقی نیجریه کشته شدند. (79) در تاریخ 7 می، این گروه تروریستی به یکی از زندان‌ها و مرکز پلیس در شهر بانا که در شمال شرقی کشور واقع شده است حمله کردند و 55 نفر را کشتند. 13 نفر از کشته‌ها از بوکوحرام و بقیه از دولتیان و مردم عادی بودند. با توجه به گفته ساگیرموسی، نماینده نیروهای مسلح نیجریه 22 نفر از قربانیان نیروهای امنیتی، 14 نفر کارمندان زندان، 2 نفر نظامی و 4 شهروند عادی بوده‌اند. بوکوحرام در این حمله 105 زندانی را آزاد کرد. (80)
بنابر خبرها 3 حمله در ماه سپتامبر این سال صورت گرفت. در حمله اول که در 1 سپتامبر بود، 38 نفر بر اثر حمله بوکوحرام کشته شدند.
با توجه به گزارشی که حاجی گاربا مسئول محلی در محله دامبو به خبرنگاران داد معلوم شد که مردان مسلح شهر را تصرف کرده و چوپانان چادرنشین را کشتند. (81) در 20 سپتامبر نیز 87 نفر به واسطه حمله‌ی بوکوحرام به شمال شرق نیجریه کشته شدند. (82)
در 29 سپتامبر مهاجمانی که گمان می‌شود منسوب به بوکوحرام باشند ده‌ها دانشجو را در شمال شرقی نیجریه کشتند. رسانه‌های نیجریه گزارش داد که حمله در ساعات اولیه صبح واقع شد و به دانشکده کشاورزی در منطقه غوجبا حمله شد. یکی از کارکنان گفت: تعدادی جسد در کلاس درس، خوابگاه‌ها و پارک‌های اطراف دانشگاه کشف کرده است. از کشته‌ها آمار دقیقی در دست نیست، اما آن چه بعضی از مسئولان تخمین زده‌اند، حدود 50 نفر بوده است. (83)
در ماه نوامبر نیز بوکوحرام بیکار نشست. حملات متناوبی انجام داد. دو حمله در 4 نوامبر بوده است. در حمله اول بوکوحرام ادعا کرد با پوشیدن لباس نظامی به شهرستان داماتورو در ماه اکتبر حمله کرده است. این حمله منجر به کشته شدن 35 نفر شده است، (84) اما در حمله دوم یکی از مقامات دولت محلی به نام بابا شیهوان گفت: 70 مرد مسلح، سوار بر 15 موتورسیکلت و وانت با حمله به روستایی 27 نفر را کشتند. 12 نفر را مجروح و 300 منزل را به آتش کشیدند. این مسئول در ادامه گفت: مردان مسلح 40 مغازه را نابود کردند و حدود 25000 هزار دلار از ساکنان باما به سرقت بردند. (85)
حمله سوم در 30 نوامبر بود. شاهدان گزارش دادند که شنبه شورشیان بوکوحرام 24 نفر را در دو حمله در روزهای پنجشنبه و شنبه در شمال نیجریه کشتند. هفت نفر از قربانیان، ماهی گیرانی بودند که در یک کمین و عملیات روز شنبه در روستای باغا، در دریاچه چاد در ایالت برنو، یکی از سه ایالت در شمال شرقی کشور، کشته شدند. حمله دوم در روز پنج شنبه در همان ایالت رخ داده و منجر به 17 کشته شد. این افراد مسلح در وانت، حدود صد فروشگاه و یک خودرو را در منطقه‌ای از سابون سوزاندند. (86)
ماه دسامبر نیز ماه ناآرامی برای مردم نیجریه بود. براساس گزارش مطبوعات این ماه، شبه نظامیان بوکوحرام به ربودن همسر و فرزندان برخی از افسران نظامی و سربازان که در سرکوب اعضای بوکوحرام در ایالت بورنو مشارکت داشته‌اند، اقدام کرده است. (87) هم چنین این گروه در اواخر این ماه 7 نفر را کشته و 5 نفر را مجروح کرد. (88)

7- سال 2014

در اولین ماه از این سال، بوکوحرام حملاتی به شمال شرق کشور نیجریه داشت. در این حملات 23 نفر کشته شدند، (89) اما شمال شرق نیجریه در ماه فوریه و آوریل نیز آرام نبود. گزارش‌ها حاکی است که در حدود 90 نفر، در 18 فوریه از جمله زنان و کودکان، به دست این گروه تروریستی در شمال شرقی نیجریه کشته شدند. (90) در همین ماه نیز سه نفر در حملات شبه نظامیان بوکوحرام از بین رفتند. (91)
در روز 13 آپریل، شصت نفر حداقل به دست شورشیان در حمله به چندین روستا در شمال شرق نیجریه، کشته شدند. متهم اصلی بنا بر آنچه که یک مقام محلی گفته است بوکوحرام می‌باشد. (92) در روز بعد از این واقعه، شبه نظامیان اسلام‌گرا مظنون به گروه بوکوحرام نیز 75 نفر را در دو منطقه کوهستانی کشتند. هم چنین بوکوحرام روزانه حملاتی را بر نیروهای امنیتی و غیرنظامیان که گمان می‌رود از دوست داران حکومت باشند، راه‌اندازی کردند. (93)
اسلام تودی در 5 می‌ گزارش داد: ده‌ها تن از مبارزان بوکوحرام، در روز دوشنبه برای از بین بردن یک شهر در شمال شرقی نیجریه اقدام کردند. به گفته شاهدان، این گروه پس از آن که با وسایل نقلیه زره‌پوش وارد شهر شدند. به ساکنان، که به کشور همسایه، کامرون، فرار می‌کردند شلیک کردند. موسی، پدر یکی از ساکنان شهر جامبورا نجالا، گفت: بوکوحرام بازار، اداره گمرک و ایستگاه پلیس و تعدادی از بزرگ‌ترین فروشگاه‌های شهر را سوزاندند و اشخاصی را کشتند که از آمار ایشان اطلاعاتی در دست نیست. (94) در همین ماه 36 نفر به دست بوکوحرام کشته شدند که یک چینی در بین مقتولان بود. علاوه بر این 10 نفر نیز ناپدید شدند. (95) گروگان‌گیری چند شهروند فرانسوی در پارک ملی کامرون، در همین ایام بود. به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، فرانسوا اولاند، رئیس جمهور فرانسه گفت: به گمان وی، این هفت گروگان که در بین آن‌ها چهار کودک وجود دارد، به شمال نیجریه منتقل شده‌اند.
در همین حال، وزیر دفاع فرانسه اعلام کرد: به باور ما، این آدم‌ربایی به دست گروه بوکوحرام انجام گرفته است، اما هنوز نمی‌توانیم با قاطعیت این مسئله را تایید کنیم. (96)
اسلام تودی در 10 ژوئن نوشت: ساکنان نیجریه در روز سه شنبه گفتند: 20 جوان در شمال شرقی نیجریه به وسیله‌ی افراد مسلح ربوده شده‌اند. اعتقاد بر این است که این ربایندگان متعلق به بوکوحرام می‌باشند. این عملیات در نزدیکی شهرستانی بوده است که تقریباً دو ماه قبل، بیش از 20 دانش آموز دختر از آنجا ربوده شده بودند. (97)
روز چهارشنبه، 18 ژوئن پلیس ایالت یوبه، واقع در شمال نیجریه، تایید کرد که در محلی که تعدادی از طرف داران فوتبال برای مشاهده مسابقه بین برزیل و مکزیک گرد آمده بودند، انفجاری روی داده است. این حادثه در شهر نایی نوا، مرکز ایالت یوبه، روی داد و به گفته منابع پلیسی، عامل انفجار یک وانت بمب گذاری شده، بوده است.
این انفجار پس از آن روی داده که مقامات، دست کم دو ایالت شمالی نیجریه را به دلیل خطر حمله گروه اسلام گرای بوکوحرام از هرگونه اجتماع برای مشاهده مسابقات فوتبال ممنوع اعلام کرده بودند. پیش‌تر، انفجار دیگری در محل مشاهده مسابقات فوتبال در استان بویه روی داده بود. رهبر بوکوحرام فوتبال را ترفند غربی‌ها برای انحراف مسلمانان دانسته و تحریم کرده است. بویه یکی از سه ایالت واقع در شمال شرقی نیجریه است که به دلیل فعالیت نفرات گروه اسلام‌گرای بوکوحرام، از ماه مه گذشته در آن‌ها وضعیت اضطراری شامل منع اجتماعات برقرار شده است.
اوایل ماه جاری میلادی در جریان برگزاری یک مسابقه فوتبال، در شهر موبی در استان آداماوا، دست کم چهل نفر کشته شدند. عاملان این انفجار هنگام خروج تماشاچیان از استادیوم محلی، بمبی را در محل خروجی استادیوم منفجر کردند تا بیشترین تلفات را بر جای گذارد. در ماه قبل از آن هم، افراد مسلح بوکوحرام به محل برگزاری مسابقه فوتبال در شهرک پوتیسکوم، در ایالت یوبه، حمله کردند و با تیراندازی به سوی تماشاچیان، سه نفر را کشتند. (98)
ماینا یولاررامو که ریاست شورای دولتی در شهر ماداگالی در ایالت اداماوا را بر عهده دارد گفت: «در روز پنج شنبه 20 ژوئن در حملاتی که بوکوحرام به 5 روستا در شمال شرق نیجریه، ده نفر را کشته است. این کشته‌ها از فراریانی بودند که از ترس فرار کرده بودند. (99)
اعضای بوکوحرام به دو روستا در شمال شرقی نیجریه در 21 ژوئن حمله کردند و آن جا را خراب و غارت کردند. ایشان دست کم 10 نفر را در نزدیکی شهر چیبوک کشتند. (100)

بوکوحرام گروهی بیگانه از اسلام

در پایان به بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم درباره گروه بوکوحرام اشاره می‌شود: آیت الله العظمی مکارم شیرازی فرمودند: «گروه بوکوحرام، خودشان را منتسب به اسلام می‌کنند، در حالی که بیگانه از اسلام هستند. ایشان با اشاره به ربودن 200 دختر به وسیله‌ی این گروه فرمودند که گناه این دختران این بوده که در مدرسه درس می‌خواندند.
استاد حوزه علمیه قم با بیان این که همه این مسائل آثار شجره خبیثه‌ای است که به دست تکفیری‌ها غرس شده، اظهار داشت: دنیا بداند که این‌ها از اسلام بیگانه‌اند و اصلاً مسلمان نیستند این‌ها خارج از اسلام و به عقیده ما وحشیانی هستند که نام انسان را هم نباید بر آن‌ها گذارد.
وی ضمن تأکید بر لزوم هوشیاری در مقابل چنین گروه‌های نادان و دور از عقل و منطق، گفت: «باید مراقب بود مبادا همین‌ها بهانه‌ای در دست دشمنان ما در اروپا و آمریکا شود و آن‌ها بر ضد اسلام تبلیغات کنند و بگویند ببینید مسلمانان دارند چه کار می‌کنند.
آیت الله مکارم شیرازی با تأکید مجدد بر این که چنین گروه و افرادی بیگانه از اسلام و نامسلمان هستند، هشدار داد: «ممکن است که این‌ها از سوی دشمنان اسلام تحریک شده باشند تا بعد بتوانند با مستمسک قراردادن اعمال زشت آنان، بر ضد اسلام و مسلمانان تبلیغ کنند.»
وی اضافه کرد: «شنیده‌ایم برخی مفتیان بزرگ اهل سنت نیز تنفر و بیگانگی خود را از این افراد و از این کارها اعلام کردند، تا بدانند که نمی‌شود این وصله‌ها را به اسلام چسباند. (101)

نتیجه:

گروه بوکوحرام، گروهی است در شمال نیجریه که به اسم اسلام، اعمال تروریستی انجام می‌دهد. این گروه با الهام گرفتن از اندیشه سلفی‌گری و تحت تأثیر فقر، و بی پولی دست به اعمال خشونت آمیزی زد‌ه است. بوکوحرام با جنایات خود و ارتباطش با القاعده و دیگر گروه‌های جهادی بر خود خط بطلان کشیده و خود را تروریست معرفی کرده است.

ضمائم

1- گاه شمار جنایات

تعداد کشته شدگان و مجروحان به دست بوکرحرام

پی‌نوشت‌ها:

1- پژوهشگر موسسه دارالاعلام لمدرسة اهل البیت.
2-http://www.bbc.co.uk/persian/world/2014/06/140618-103-nigeria-blast-football.shtml
3- library of Congress-federal Research Division, Country Profile: Nigeria, p.1.
4- Forest, Tames, May 2012. Confronting the Terrorism of Boko Haram in Nigeria, p. 61.
5- Forest, Tames, May 2012. Confronting the Terrorism of Boko Haram in Nigeria, p. 63
6-http://www.bbc.co.uk/persian/world/
nigeria-blast-football.shtml /2014/06/140618-103-
7- Aminu Tashen llimi
8- Isioma Madike
9- Lawan Abubakar
10- Isa Umar Gusau
11- Forest. James.may 2012, confronting the Terrorism of boko haram in Nigeria, p.61.
12- عبدالغنی عماد، الحرکات الاسلامیه فی الوطن العربی، ج2، ص 1589.
13-Ustaz Mohammed Yusuf
14- Adam Nossiter
15-Maitatsine
16- Forest, Tames, May 2012. Confronting the Terrorism of Boko Haram in Nigeria, p. 62-63
17- www. aljazeera. net
18- بوچی (bauchi) یکی از استادان نیجریه.
19- Dutsen Tanshi
20- Lamisulu.
21- Gamboru,
22- Makera
23- Forest, james, May 2012. Confronting the Terrorism of Boko Haram in Nigeria, p.63-64
24- Baa Fugu
25-Imam Shekau
26- Kabiru Sokoto
27- Shaikh Abu Muhammed
28- Forest, Tames, May 2012. Confronting the Terrorism of Boko Haram in Nigeria, p. 64
29- Http:// fa.alalam.ir/ news/ 1595388.
30-http://islamtoday.net/albasheer/artshow-12-81555.htm.
31- Http:// www.alalam.ir/ news/ 1507299
32-Mortada, ahmad,Boko Haram in Nigeria, p. 51.
33- www. aljazeera.net
34- Http:// www.alalam..ir/news/1595173.
35-jon Gambrell
36- Olusegun Obasanjo
37- Alhaji Babakura Fugu
38- Forest, james, May 2012. Confronting the Terrorism of Boko Haram in Nigeria, p. 84-86.
39- القاعده که حیات رسمی آن به سال 1367 هجری شمسی برمی‌گردد، به وسیله اسامه بن لادن و با همکاری کسانی چون: عبدالله عزام و ایمن الظواهری پایه‌گذاری شد. اعضای این سازمان همگی از مسلمانان اهل سنت و دارای قرائتی افراطی و متعصبانه از اسلام بودند. این گروه رادیکال مبازه مسلحانه را برای رسیدن به اهداف خود برگزیدند. القاعده دارای گرایش‌های افراطی ضدشیعه با رگه‌های فکری وهابی و تفکر افراطی سلفی است. القاعده شبکه فراملیتی است و انواع و اقسام ملیت‌ها در این شبکه به چشم می‌خورند و نشانه‌های حضور و فعالیت این گروه، علاوه بر افغانستان، در کشورهایی مانند: الجزایر، مصر، مغرب، ترکیه، اردن، سوریه، چین، بوسنی، تونس، کوزوو و چچن مشاهده می‌شود. امد پاکتچی، بنیادگرایی و سلفیه، ص 473.
40- Forest, Tames, May 2012. Confronting the Terrorism of Boko Haram in Nigeria, p. 84
41- اسامه در سال 1957میلادی در الملز در نزدیکی ریاض به دنیا آمد. او هفدهمین پسر از 54 فرزند شیخ محمدبن لادن است. رشد واقعی تفکرات مذهبی او را باید در دانشگاه جست و جو کرد. این دانشگاه جایگاه استادانی بود که تأثیر زیادی بر وی گذاشتند. شیخ عبدالله عزام متفکر فلسطینی که بعدها از چهره‌های شاخص جهانی در افغانستان شد و محمد قطب، فیلسوف و نویسنده بزرگ مصری قابل ذکر هستند. اسامه در سال 1982 تصمیم گرفت به افغانستان وارد شود. او در این زمان بیش‌تر اوقات خود را در افغانستان گذراند و چندین بار در عملیات واقعی شرکت کرد. وی در سال 1984 قدم بزرگ در راه جهاد برداشت و خانه یاران را در پیشاور تأسیس کرد. تأسیس این محل به توصیة عبدالله عزام مسئول دفتر پشتیبانی جهاد در پیشاور بود. در سال 1988 با توجه به گسترش فعالیت و عملیات‌های نظامی بن لادن بنا به پیشنهاد ابوعبیده معروف به پنجشیری از اعضای مهم جماعت اسلامی مصر و از فعالان جهادی در افغانستان اقدام به تأسیس سازمان القاعده کرد. اسامه به کشورهایی همچون: شوروی، عربستان، پاکستان، سودان و افغانستان سفر کرده است که اتفاقاتی مهمی در این کشورها برای او افتاده است. مهم‌ترین آن دیدار وی با ملامحمد عمر «رهبر طالبان» در کشور افغانستان است. در این جلسه ملامحمد عمر ضمن تمجید از سوابق جهادی اسامه و پشتیبانی از مجاهدین افغان حمایت خود را از وی اعلام داشت و اطمینان دارد که آزادانه می‌توانند به فعالیت خود ادامه دهد. اسامه در سال 2011 به وسیله نیروهای نظامی آمریکا کشته شد. یدالله امیدی، القاعده (تاریخچه پیدایش، مبانی فکری و عملکرد آن)، ص 50-61.
42- Forest, Tames, May 2012. Confronting the Terrorism of Boko Haram in Nigeria, p. 84
43- Adam Higazi
44- Carter Ham
45- Forest, Tames, May 2012. Confronting the Terrorism of Boko Haram in Nigeria, p. 77-79.
46- Mamman Nur
47- Abdelkader Messahel
48- Abul Qaqa
49- Forest, Tames, May 2012. Confronting the Terrorism of Boko Haram in Nigeria, p. 79-80
50- Mortada. ahmad, Boko haram in Nigeria, p. 22-23.
51- Http:// fa. alalam.ir/news/271914.
52-www.alalam..ir/news/1595173.
53- Forest, Tames, May 2012. Confronting the Terrorism of Boko Haram in Nigeria, p. 84
54- http:// alkhabarpress.com
55-Http:// www.alalam..ir/news/1595852.
56-http:// alkhabarpress.com
57- Mortada. ahmad, Boko haram in Nigeria, p. 46
58-http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2009/07/090727-em-nigeria.shtml
59- Http:// aljazeera. net/news/pages/b1c1ad21-5e2a-462c-9b80-a80e03d00bba
60- Mortada. ahmad, Boko haram in Nigeria, p. 46
61- Http:// aljazeera. net/news/pages/52f0077e-b9d6-47a5-a21a-ec6f7b35d1c3
62- Mortada. ahmad, Boko haram in Nigeria, p. 47
63- Http:// aljazeera. net/news/pages/ 99fa 1447-9f9e-4772-8022-aafb3902e4b3
64- Http:// aljazeera. net/news/pages/ 99fa 1447-9f9e-4772-8022-aafb3902e4b3
65- Mortada. ahmad, Boko haram in Nigeria, p. 47
66– Http:// aljazeera. net/news/pages/ cdb2e327-28c7-4abb-8a3a-85d7ab1a536d
67– Http:// aljazeera. net/news
68-http://www.bbc.co.uk/persian/world/2011/05/1110528-u01-rin- nigeria–attack .shtml
69-http://www.bbc.co.uk/persian/world/2011/08/110826-108-nigeria-un-blast-reax.shtml
70-www. aljazeera.net/ news/ pages/04351988-c31a-491f-8709-124c93f22fz6.
71-http://www.bbc.co.uk/persian/world/2012/01/120121-120-110-nigeria–bombing-toll.shtml
72–http://www.bbc.co.uk/persian/rolling-news/2012/02/120223-124–nigeria.school.shtml
73- http://www.bbc.co.uk/persian
74- Http:// www.tabnak.ir/fa/news/244510.
75- http://www.bbc.co.uk/persian/worlds/2012/06/120610-u05-nigeria-attack-boko-haram.shtml.
76-http://www.bbc.co.uk/persian/rollings/2012/06/
120617-131–rln-nigeria-attack.shtml
77-www.alalam..ir/news/1445063.
78-http://www.tabnak.ir/fa/news/330115.
79-http://www.alalam..ir/news/1512088 .www.alalam..ir/news/1506279.
80-http://www.alalam..ir/news/1472210
81-http ://www.alalam..ir/news/1512089:
82- http://www.alalam..ir/news/1518444
83- http://islamtoday. net/albasheer/artshow-12-192032.htm
84- http://islamtoday. net/albasheer/artshow-12-192886.htm
85- http://www.alalam..ir/news/1531282
86-www.alalam..ir/news/1539908
87-http:// islamtoday.net/albsheer/artshow-12-194140.htm.
88- http://www.alalam..ir/news/1549822
89-http://-www.alalam..ir/news/1554770. http://www.alalam..ir/news/1557307
90-http://www.alalam..ir/news/1566811
91-http://www.alalam..ir/news/1584359
92-http://www.alalam..ir/news/1584966
93-htpp:www.almayadeen.net/ar/news/africa-bwpOjSvykGA96MNAKgfFA.
http://www.alalam..ir/news/1586720.
94- http://islamtoday. net/albasheer/artshow-12-197897.htm
95- http://www.alalam..ir/news/1594925.
www.alalam..ir/news/1598365
96- http:// isna.ir/fa/news/91120301689
97- http://islamtoday.net/albsheer/artshow-12-198960.htm.
98- http://www.bbc.co.uk/persian/world/2014/06/140618-103-nigeria-blast-football.shtml
99-http://www.alalam..ir/news/1604546.
100-http://www.almanar.com.ib. adetails.php?fromval=1&cid=24&frid=24&eid=877556.
101- http://www.tabnak.ir/fa/news/401263

منابع تحقیق :

فارسی

1- امیدی، یدالله، القاعده (تاریخچه پیدایش، مبانی فکری و عملکرد آن)، انتشارات جوهر حیات، 1390 ش.
2- پاکتچی، احمد، بنیادگرایی و سلفیه، 1390ش، انتشارات دانشگاه امام صادق (علیه السلام)، تهران.
3- عماد، عبدالغنی، الحرکات السلفیه فی الوطن العربی، انتشارات مرکز دراسات الوحده العربیه، لبنان 2013م.
4-Library of Congress-Federal Research Division, Country Profile: Nigeria, July 2008.
5- Mortada, ahmad, Boko haram in Nigeria, WWW. salafimanhaj.com.
6- Forest, james, May 2012. Confronting the Terrorism of Boko Haram in Nigeria, joint Special Operations University, Florida.
سایت‌ها
www.aljazeera.net
http://www.alalam.ir
http://alkhabarpress. com
http://islamtoday.net
http://www.almanar.com
http://www.tabnak.ir
http://www.bbc.co.uk/persian
http://www.almayadeen.net
http://aljazeera.net
http://isna.ir/fa/news
http://fa.alalam.ir
منبع مقاله :
فرمانیان، مهدی؛ (1393)، مجموعه مقالات کنگره جهانی «جریان‌های افراطی و تکفیری از دیدگاه علمای اسلام، جلد هفتم» (بی م)، قم: دارالإعلام لمدرسة اهل البیت (ع))، چاپ اول