همه

تكنولوژي به‌خودي خود هيچ اثر و پيامد منفي ندارد، اگر پيامدهاي منفي و معايبي براي تكنولوژي شمرده شده است، به علت مكاتب (ايدئولوژي) حاكم بر جوامع است كه داراي تكنولوژي پيشرفت هستند.مراد از تكنولوژي دانش فني، علم كاربردي و روش فني براي دست‌يابي به اهداف علمي است. برخي از فوائد آن عبارتنداز: 1. قدرت و توانايي انسان (چه توانائيهاي عقلي ...

توجه به دو نكته از باب مقدمه ضروري است و آن اينكه:1ـ رشد علم و تكنولوژي، اگر چه امري مطلوب است، اما هرگاه مستند به دين نبوده باشد و به عبارتي منشأ ديني نداشته باشد و در مسير اثبات مبدأ واحد براي عالم نباشد، نمي‌تواند انسان را به سرمنزل مقصود و سعادت ابدي برساند.2ـ هر چند اديان الهي، انسان را ...

رابطه علم دينشايد منشأ نزاعها و بحثهاي «علم و دين» و يا «عقل و دين» مخالفت بعضي دانشمندان با تفسيرهاي خاص مسيحيت و «كليسا» از جهان باشد كه نمونة جنجال برانگيز آن مسأله گاليله و محاكمه او بود. اما به هر حال اين مسأله ذهن بسياري را به خود مشغول كرده است و در باب رابطه علم و دين نظريات ...

درباره اين كه مي توان از علوم بشري با پسوندهاي مكتبي و ديني ياد كرد و آن ها را به مكتب هاي مختلف و از جمله اسلام منتسب نمود و به عنوان مثال از علوم انساني اسلامي سخن به ميان آورد، بحث هاي نسبتاً زيادي صورت گرفته است. البته اين موضوع هنوز نيازمند تحقيق بيش تري است تا در زواياي ...

از آنجا كه دين طبق يك تقسيم به سه قسم منقسم مي‌شود و داراي سه جزء مي‌باشد الف. اعتقادات ب. اخلاق ج. احكام، لذا بايد محل بحث را بررسي كرد و مي‌گوييم در اينكه عقل منبعي مستقل دربارة اعتقادات مي‌باشد (مخصوصاً اثبات وجود خدا، عدل الهي، نبوت) شكي نيست، بلکه هيچ عالمي منكر اين واقعيت نشده است كه بايد با ...

خصوص واژة «عقل» در قرآن به كار نرفته است ولي مشتقاتي از واژه عقل مانند تعقلون و يعقلون حدود پنجاه بار دراين كتاب مقدس به كار رفته است افزون بر اين، قرآن كريم گاه از عقل با واژه‌هايي چون «حجر» و «نهي» ياد كرده است و صاحبان خرد را «ذي حجر» ، «اولوالالباب» ، «اولوالابصار» و «اولوالنهي» خوانده است. آثار ...

براي بحث از اينكه، با وجود عقل چه نيازي به دين داريم؟ و آيا انسان با خردورزي و تفكر عقلاني مي‌تواند به سعادت واقعي و كمال مطلوب برسد؟ و زندگي با خرد و انديشه، منهاي دين چه مشكلاتي ايجاد مي‌كند؟ ابتدا متذكر مي‌شويم كه: اكثر انديشمندان و محققان بر اين باورند كه عقل شريف‌ترين نيرو در وجود انسان است كه ...

براي بحث از اينكه، با وجود عقل چه نيازي به دين داريم؟ و آيا انسان با خردورزي و تفكر عقلاني مي‌تواند به سعادت واقعي و كمال مطلوب برسد؟ و زندگي با خرد و انديشه، منهاي دين چه مشكلاتي ايجاد مي‌كند؟ ابتدا متذكر مي‌شويم كه: اكثر انديشمندان و محققان بر اين باورند كه عقل شريف‌ترين نيرو در وجود انسان است كه ...

قرآن كريم بيش از هر متن مقدّس ديگري، به مسأله شناخت و كسب معرفت اهتمام نشان داده و در ‌آيات فراواني دربارة امكان شناخت،[1] منابع شناخت،[2] ابزار شناخت،[3] و موضوعات شناخت سخن گفته است. براي درك اهميتي كه قرآن كريم براي معرفت به طور كلي سخن گفته است، بايد به سراغ كلماتي چون تدبير، تفكر، برهان، علم، بصيرت، عبرت، صاحبان ...

همواره در تاريخ بشر و از جمله در ميان متدينان در برخورد با اعتبار و منزلت عقل، افراط و تفريط هايي صورت گرفته است برخي همچون اخباريون و ظاهرگرايان بشدت با عقل در ستيز بوده اند و هيچ اعتباري براي عقل قائل نشده اند و پاره اي همچون معتزليان و عقلگرايان غربي، عقل را تنها ابزار و منبع قابل اعتماد ...

ابتدا به تفاوت تفكر انتقادي و تفكر متعهدانه پرداخته مي شود و سپس به پاسخ سؤال مي­پردازيم:الف) تفاوت تفكر انتقادي با تفكر متعهدانهچنانكه برخي فيلسوفان دين گفته اند: در رويكرد نقدي، مفروضانت پنهان آشكار شده و مورد بررسي و كاوش قرار مي گيرند و نيز شقوق بديل و انتقادات وارد بر هر موضع مورد ملاحظه قرار مي گيرند.[1] و دانشي ...

بدون شك هرگاه منبعي يا ابزاري به عنوان منبع يا ابزار شناخت معتبر دانسته شد بدان معناست كه چنين منبعي معرفت زا و آن ابزار وسيله مناسب كسب معرفت است از باب نمونه هرگاه حواس از ديدگاه قرآن يكي از ابزار شناخت آدمي معرفي شدند به اين معناست كه معارف حسي از جمله معارف مورد قبول قرآن است اما نكته ...

عقل يكي از منابع مهم شناخت و معرفت است و در فلسفه اسلامي و داده هاي ديني و متون اسلامي بر اهميت آن اصرار فراوان شده است و حتي در روايات از آن به عنوان حجت الهي ياد شده و چنين آمده است: (انّ لله علي الناس حجتين، حجةٌ ظاهرةٌ و حجة باطنه، فامّا الظاهره فالرسل و الانبياء و الائمه ...

پاسخ به اين پرسش مستلزم تبيين رابطه عمل و خردورزي و نيز جايگاه هر يك در اسلام است. رابطه عمل و خردورزيتفكر و خردورزي به معناي انديشه ورزي است و از ويژگيهاي مختص به انسان مي باشد و موجودات ديگر همچون حيوانات و فرشتگان تنها آنچه را كه خداوند به طور غريزي و ذاتي در وجودشان نهاده است درك مي ...

اين پرسش بايد در چند محور پاسخ داده شود تا همه زواياي آن جواب كامل خود را دريافت كند:1. قبل از هر چيز بايد معناي تفكر معلوم شود: تفكر عبارت است از اين که عقل شيء مورد نظرش را براي شناختن جستجو کردن[1] به اين جهت علما و دانشمنداني كه در منطق ارسطويي صاحب نظر هستند نوعاً در تعريف فكر ...

ويژگي شبهات ديني:شبهه ديني به پرسشي گفته مي‌شود كه اساس دين يا يكي از آموزه‌هاي آن را مورد نقد قرار داده است مانند اين كه اشكال شود كه خداوند وجود ندارد چون تاكنون كسي نتوانسته است خداوند را بلحاظ عقلي ثابت كند، شبهه ديني با پرسش ديني تفاوت دارد زيرا پرسش ديني به سؤال از آموزه‌هاي ديني براي تبيين بيشتر ...

از ميان مخلوقات الهي كه در زمين زندگي مي كنند فقط انسان است كه به شرف عقل مزيّن و مشرّف گرديده است و قدرت تعقل و تفكر و استدلال و نيز سنجش خوب و بد را دارد و اساساً عقل ملاك تمايز انسان از ساير حيوانات است. از اين رو در حقيقت بايد گفت تمام حقيقت انسان همان عقل و ...

ايمانوئل كانت (1724 ـ 1804 م) يكي از فلاسفة مشهور جهان و بزرگ‌ترين فيلسوف آلمان در قرن 18 م، بنيان‌گذار فلسفة نقدي (Transcen  dental idealism) است.كانت عقايد فلاسفه بزرگ پيش از خود از جمله عقايد عقل‌گرايان مانند ولف و لايب نيتز از بين طرف و از طرف ديگر عقايد تجربه‌گرايان به خصوص هيوم دربارة معرفت را با عقايد تربيتي و ...

مي توان اين سؤال را به سه سؤال جزئي تر تحويل برد: نخست آن كه آيا امتياز آدميان به ساير حيوانات به عقل است؟ دوم آيا گوهر وجودي انسان و صورت حقيقي او را عقل مي سازد؟ سوم آيا معيار انسانيت انسان و كمال حقيقي او، تكامل عقل است؟دربارة اين كه آيا امتياز آدميان و وجه فارق آنان از ساير ...

براي پاسخ به اين پرسش مقدّمتاً به سه ديدگاه كلّي دربارة عقل و دين در ميان فيلسوفان در دينداران عالم اشاره مي‌كنيم. برخي بر اين باورند كه همة تعاليم و آموزه‌هاي ديني بايد مطابق با عقل بشري باشد. به عقيدة اينان براي اين كه مجموعة اعتقادي و ديني مورد پذيرش خردمندان واقع شود، راهي جز اثبات عقلاني تمامي گزاره‌هاي آن ...

براي پاسخ به اين سؤال لازم است كه ابتداء معناي عقل مشخص گردد و سپس رابطة عقل با ساير شؤون وجودي روح انسان مورد بررسي قرار بگيرد.الف: معناي عقل:علماي علم اخلاق براي عقل معاني متعددي ذكر نموده‌اند، يكي از معاني عقل عبارت است از قوه‌اي كه عواقب كارها را مدنظر مي‌گيرد و شهوت را كه به لذتهاي زودگذر دعوت مي‌نمايد، ...

از قرن شانزدهم به بعد برنامه عقلاني سازي عقايد يكي از برنامه‎هاي فكري در ميان انديشمندان شد از چهره‎هاي مشهور عقل‎گرايي كه مي‎توان در غرب نام برد، دكارت است. وي معتقد بود كه تمام عقايد سنتي و موروثي بايد مورد ترديد قرار گرفته در يك قرنطينه عقلاني گذاشته شوند.[1] عقل‎گرايي جديد با اين ويژگي از عقل‎گرايي كهن و به اعتباري ...

ابتدا بايد ديد چه علل و عواملي باعث گشته است تا برخي گمان كنند كه تحقيقات عقلاني به تضعيف ايمان مي‌انجامد. اينك به بررسي مهم‌ترين عوامل مي‌پردازيم.1ـ اعتبار بخشيدن به عقل:از نظر برخي اعتبار بخشيدن به عقل موجب مي‌شودكه آنچه برخلاف خرد به نظر آيد و يا عقل نتواند آن را درك كند مورد انكار قرار گيرد و بدين ترتيب ...

پاسخ اين پرسش در گرو شناخت صحيح عقل و وحي و آشنايي با ويژگي‌هاي معارف و‌حياني و دانشهاي عقلي است. ماهيت و ويژگي‌هاي وحي؛واژه وحي و مشتقات آن، چنانكه از آراء ارباب لغت و واژه پردازان زبان عرب به دست مي‌آيد، داراي معاني مختلف و كاربرد‌هاي متنوعي است همچون اشاره، الهام و در دل افكندن، نوشتن، رسالت و پيام، تفهيم ...

دربارة رابطه عقل و عشق و نقش اين دو در وجود آدمي گرايشهاي افراطي و تفريطي در ميان متفكران پديد آمده است فلاسفه با تأكيد بر عقل، جوهر آدمي را انديشه دانسته‌اند و عرفا با تقبيح عقل، عشق را به عنوان جوهرة آدمي معرفي كرده‌اند مناسب است ابتدا به بيان ديدگاه فلاسفه و عرفا در باب عقل و عشق اشاره ...

اين پرسش برخاسته از برخي نگرش‌هاي خاص دربارة ماهيت دين است و لذا براي پاسخگويي لازم است به گرايش‌هاي مختلف درباره حقيقت دين و نسبت آن نگرشها با يگانگي دين با علم اشاره شود. گرايش‌هاي مختلف درباره چيستي دين1ـ برخي دين را پديده‌اي خرافي و غيرواقعي پنداشته‌اند اين نوع تلقي را مي‌توان در برخي نظريات جامعه شناسي دين يا روان‌شناسي ...

در اين كه آيا براي اثبات گزاره‌هاي ديني از خود دين مي‌توان مدد جست يا اين كه مدعيات در دين بايد با غير دين به اثبات برسد ديدگاه‌هاي گوناگوني مطرح است.متكلمان و فيلسوفان دين در غرب، برخي به عقل‌گرايي حداكثري برخي به عقل گرائي انتقادي، برخي به ايمان گرايي، گروهي به رويكرد اخلاقي و بخشي به روش تجربة ديني، قائلند.1ـ ...

عقل شريف‌ترين نيرو در وجود انسان و يكي از دو حجتي است كه خداوند براي هدايت بشر قرار داده است. و در به سعادت رسيدن انسان نقش ارزنده‌اي ايفا مي‌كند. به همين جهت در آيات و روايات از جايگاه والايي برخوردار است. قرآن كريم با بيان‌هاي مختلف انسانها را به تفكر و خردورزي دعوت كرده و بي‌اعتنايان به تعقل را ...

آيا مسايل ديني تعبدي است؟ برخي بر اين پندارند كه مردم حق هيچ گونه انديشيدن و فكر كردن در مورد مسايل ديني را ندارند و بايد متعبد و مقلّد محض باشند. اينان تدين بدون تعقل را سفارش كرده و معتقدند ميان دين داري و خردورزي هيچ رابطة مثبتي نيست.[1] با نگاهي اجمالي به آيات قرآن كريم روشن مي‌شود كه اين ...

ماهيت ايمان در كلام مسيحيمتكلمان مسيحي در تحليل ماهيت ايمان (faith) اختلاف زيادي دارند، به عنوان نمونه «سنت توماس آکويناس» (1225ـ1274م) كه از چهره‌‌هاي بانفوذ بحث كلامي ايمان در كاتوليك رومي است، دربارة ماهيت ايمان مي‌گويد: از آنجايي كه وحي فرايندي است ميان خداوند و نبي كه در آن مجموعه‌اي از گزاره‌ها به پيامبر نازل مي‌گردد، ايمان هم غير از ...

از مباحثي كه در كلام اسلامي سابقه‌اي طولاني دارد و امروزه نيز به آن پرداخته مي‌شود، بحث از متعلق ايمان است. سؤال از متعلق ايمان در بردارنده دو سؤال متفاوت است، سؤال اول آن است كه آيا متعلق ايمان از سنخ گزاره است يا از سنخ واقعيت خارجي؛ يعني آيا ايمان في المثل به گزارة «خدا وجود دارد» تعلق مي‌گيرد ...

بحث «رابطة اسلام و ايمان» در كتب كلامي سابقه‌اي ندارد. اما آية 14 سورة حجرات زمينه‌ساز بحثي در علم كلام با اين عنوان شده است.اما ببينيم اسلام و ايمان چه تفاوتي با هم دارند كه قرآن كريم به اعراب باديه نشين مي‌گويد:«قالت الاعراب آمنا قل لم تومنوا و لكن قولوا اسلمنا و لمّا يدخل الايمان في قلوبكم»[1] (برخي از ) ...

اشكالات نظريّه ايمان گرايي1. اولين اشكال جدي اين نظريه آن است كه بر اساس آن، هيچ مبنايي براي انتخاب دين وجود ندارد. كدام دين را انتخاب كنيم؟ چه ملاكي براي تصميم‌گيري دربارة دين وجود دارد؟ اگر در برابر دين تنها بايد تصميم گرفت، اين تصميم‌گيري بايد بر چه مبنايي باشد؟ اين نظريّه راهي ارائه نمي‌كند كه ميان اديان خوب و ...

«ايمان گرايي[1] ديدگاهي است كه نظام‌هاي اعتقادات ديني را موضوع ارزيابي و سنجش عقلاني نمي‌داند.»[2] ايمان گرايان براي تأييد اعتقادات خود به دليل و برهان متوسل نمي‌شوند و اصلاً كوشش براي استدلالي كردن دين را كوششي ناروا مي‌شمارند. در نظر آنان دين، قلمرو عقل و كاوش‌هاي آن نيست،‌بلكه قلمرو ديگري است؛ مثلاً قلمرو عشق است يا قلمرو بازي ايمان است، ...

در نظريه عقل‌گرايي حداكثري[1] تنها مي‌توان قضيه‌اي را عقلاً پذيرفت كه صدق آن براي جميع عاقلان در جميع زمان‌ها و جميع مكان‌ها به اثبات رسد. مطابق اين نظريه، هر قضيه مورد پذيرش، يا آن‌چنان بداهتي دارد كه جميع عاقلان آن را مي‌پذيرند و يا به كمك مقدمات بديهي الصدق و قواعد استنتاج كه آن هم بديهي الصدق است، براي همه ...

اين ديدگاه ريشه در سنت مسيحيت غربي دارد نيكلاس ولتر ستورف معتقد است كه اگوسيتن ايدة تقدم ايمان بر فهم معرفت را از كلمنت اسكندراني به ارث برده است: «ايمان مي‌آورم تا بفهم»[1] اما انديشة تقدم ايمان، بيش‌تر به نام آنسلم قديس (حدود 1109 ـ 1033م) شناخته مي‌شود. شعار معروف اين كشيش ايتاليايي اين بود كه «ايمان بياور تا بفهمي»[2] ...

جهت پاسخ به اين سؤال ابتدا لازم است معناي «مقدس» و ويژگي‌هاي امور مقدس روشن شود. براي «مقدس» معاني متعددي ذكر شده است، بدون اينكه بخواهيم در معركه آراء دربارة تعريف الفاظ وارد شويم به آنچه مي‌تواند به تعيين موضوع كمك كند اشاره مي‌كنيم.بايد توجه داشت كه منشاء تقدس امري طبيعي و عادي نيست، بلكه امري متعالي و برتر از ...

يكي از دغدغه‌هاي مهم افراد باايمان اين است كه اگر به خدا و آخرت ايمان داريم پس چرا گناه مي­کنيم؟!بسيارند افرادي كه به وحدانيت خداوند و روز قيامت باور دارند اما مرتكب گناه مي‌شوند. و در مقابل نيز كساني هستند كه در سخت‌ترين شرايط نيز نافرماني خداوند نمي‌كنند. همانند حضرت يوسف كه با اينكه زليخا تمام زمينه‌هاي گناه را فراهم ...

وضعيت نابهنجار انسان‌ها در جهان معاصر در دو محور قابل بررسي مي‌باشد. 1. علل و ريشه‌هاي ماديگرايي در جهان امروز. 2. نقش زندگي ماشيني در ماديگرايي آدميان. محور اول: علل و ريشه‌هاي ماديگرايي و ضعف ايمانانسان از نگاه ديني موجودي فطرتاً خداجو و خداخواه است و بر فطرت توحيد سرشته شده است. قرآن مي‌فرمايد: «فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفاً فِطْرَتَ اللَّهِ ...

پيش از پاسخ به سؤال ذكر چند مقدمه لازم است:1ـ نياز انسان به رابطه با خدا همزاد او است، زيرا بر اساس فطرتي الهي خلق شده است. اين فطرت تغيير پذير نيست و از بين نيز نمي‌رود،[1] اما ممكن است در اثر عوامل مختلف كارآيي فعلي نداشته باشد. و به تعبيري كه در سوره مباركه شمس آمده است مورد دسيسه ...

دعوت پيامبران الهي در دو چيز خلاصه مي شود: عقيده و عمل. قلمرو عقيده، ايمان به وجود خدا و ايمان به نبوت و امامت و عدل و اعتقاد به معاد است مثلاً از ديدگاه قرآن تا يك حدّ خاص بايد توحيد را پذيرفت تا موحّد بودن بر آدمي صادق باشد. اما از آن به بعد شرط لازم نمي باشد هر ...

قبل از پاسخ به سؤال چند نكته را ياد آوري مي‌كنيم:1. نبايد از اين نكته غفلت كرد كه ادعا غير از واقعيت است. ممكن است كسي ادعاهاي بزرگ و عجيبي هم داشته باشد اما به صرف ادعا كار تمام نمي شود و بايد آن ادعا را ثابت كرده و نشان داد. و بديهي است كه دين و دينداري از اين ...

مفهوم تجربه دينيتجربه واقعه‌اي است كه شخص از سر مي‌گذراند (خواه به عنوان عامل و خواه به عنوان ناظر) و نسبت به آن آگاه و مطلع است.[1] تجربه انواع مختلفي دارد و دامنة‌ آن بسيار وسيع است و محدودة آن را طيف وسيعي از تجارب تشكيل مي‌دهند. از جمله: تجربه زيباشناختي، تجربة اخلاقي، تجربه لذايذ، تجربه حسي و… اما تجربه ...

تا قبل از قرن هجدهم عقل‌گرايي و تكيه بر توانايي‌هاي عقل در عرصة شناخت و اثبات وجود خداوند، مهمترين انديشه در مغرب زمين بود. و تمام تلاش انديشمندان ديني مصروف براهين عقلي اثبات وجود خداوند مي‌شد. اما در اواخر قرن هجدهم عقل‌گرايي از سوي بسياري از انديشمندان نفي شد و مناقشات جدّي دربارة اين براهين درگرفت.[1] شايد بيش از همه ...

تقريباً تمام كساني كه دربارة تجربه ديني به بحث و بررسي پرداخته­اند بر تنوع آن، تأكيد و پافشاري دارند. سوئين برن آن را به پنج نوع، مكينتاير به دو نوع، واليس ماتسون به سه نوع، و ردولف توبه دو نوع تقسيم كرده‌اند.[1]ويليام جيمز نيز با اشاره به تنوع بسيار تجربه‌هاي ديني، عميق‌ترين آن را به تجربه‌هاي عرفاني مي‌داند كه نوعي ...

برخي از نويسندگان معاصر معتقدند كه بايد الگوهاي سنّتي را در تفسير و تبيين وحي كنار گذاشت و به پديده‌هايي همچون وحي از چشم‌انداز تجربه نظر اندازيم.در طول تاريخ اديان وحياني، پيروان اين اديان وقتي ‌خواستند بفهمند وحي چيست آن را با معيارهاي معرفتي كه در دست داشتند مورد تفسير قرار دادند، در ميان يهوديان و مسيحيان و مسلمانان، مدل ...

قبل از بيان تفاوتهاي وحي و تجربه ديني تذكر چند نكته لازم است: اول اينكه: با توجه به گستردگي معناي وحي، آنچه مورد بحث ما در اين مختصر مي‌باشد نسبت ميان وحي تشريعي و تجربه ديني است و ساير استعمالات وحي مورد نظر نمي‌باشد. و نيز منظور ما از تجربه ديني اعم از تجربه عرفاني و معرفت شهودي است.دوم اينكه ...

خداوند متعال براي كسب آگاهي و شناخت انسانها راههاي متفاوتي پيش روي آنها قرار داد كه برخي از آنها عموميت داشته و همة انسانها براي كسب دانش مي‌توانند از آن بهره گيرند ولي برخي ديگر تنها در دسترس گروه خاصي از انسانها قرار مي‌گيرد. و آنان فقط توان و صلاحيت درك و دريافت اين سنخ معرفت را دارند.از راههاي عمومي ...

مكاشفات و مشاهدات عرفا كه از اشراقات انوار جمال و جلال كه مظهر لوامع توحيد صفات و توحيد ذات است؛ حاصل مي‌گردد و سالك در مقام سلوك بعد از طيّ منازل و مقاماتي، به واسطة صفاي ذات، ظهور اين مكاشفات واقع مي‌شود؛ گاهي مواقع مشتبه به واردات شيطاني مي‌گردد. بدين جهت عرفا براي صحت و سقم مكاشفات و ارزش نهادن ...

عرفا براي معرفت و شهود باطني ويژگي‌ها و نشانه‌هايي ذكر مي‌كنند كه آن را از ساير راه‌هاي شناخت جدا مي‌كند. برخي از آنها عبارتنداز:1ـ بيان ناپذيريبيان‌ناپذيري معرفت حاصل از سلوك و نگنجيدن محتويات آن در قالب الفاظ، ويژگي‌ اصلي تمامي حالات و تجربه‌هاي عرفاني [1]است.وجود اين مشكل در ميان احوال عرفاني نه تنها مورد تأكيد و قبول عرفاي مسلمان است، ...