همه

اگر خدا در قالب چيزهاي ديگر باشد و يا با غيرش متحد و يگانه شود، چنين چيزي را در اصطلاح «حلول» مي‏گويند، و حلول محال و باطل است.براي روشن شدن پاسخ لازم است اشاره­اي به معاني مختلف حلول و ابطال فروض آن بشود:حلول داراي اقسامي است:1ـ حلول عَرَض در جسم، مانند شيريني در قند، كه قند را محل و موضوع ...

حلول خداوند در انسان به هر دو معناي ياد شده در سؤال يعني حلول در روح و حلول در جسم،‌باطل و بي اساس است. و اگر برخي از فرقه هاي مسيحي و يا بعضي گروه هاي صوفيه دچار چنين توهم باطلي شده اند، در واقع از شناخت خداوند كاملاً بي بهره اند، چون حلول خداوند به هر معنا و مفهوم ...

در ابتداء لازم است يادآوري شود، استدلالي كه در پرسش به آن اشاره شده ناصواب است، چون هيچ فيلسوف و متكلم الهي براي اثبات نامحدود بودن خداوند از طريق نفي جسميت استدلال نكرده است، بخصوص آن كه بسياري از موجودات ممكن الوجود با اينكه جسم نيستند در عين حال محدود اند مثل فرشته ها و روح انسان ها كه همه ...

در ابتدا لازم است براي روشن شدن پاسخ، به نحوه و چگونگي وجود خداوند اشاره كنيم. ذات خداوند مجرد و بسيط بوده و دور از هر نوع اجزاء، جسميت و تركيب و اجزاي خارجي و عقلي است. يعني خداوند، نه داراي مادّه و صورت ، و نه داراي جنس و فصل است. او موجودي است كه ذات او عين وجودش ...

صفاتي كه به خدا نسبت داده مي‌شوند دو نوع اند: 1. صفات فعل؛ 2. صفات ذات.صفات ذات، صفاتي هستند كه در انتزاع آنها و نسبت آنها به خداوند نياز به فرض چيزي غير از ذات الهي نيست، مثل عالم و قادر بودن. امّا صفات فعل، صفاتي هستند كه در انتزاع آنها و نسبت آنها به خداوند نياز به فرض چيزي ...

عدل در لغت به معناي راستي و درستي، برابري و انصاف در داوري آمده است.[1] راغب عدل را به معناي تقسيم كردن به طور مساوي دانسته است.[2] و ابن منظور مي‌گويد: عدل عبارت است از هر چيزي كه در ذهن مردم درست، مستقيم و راست باشد و در مقابل جور قرار دارد.[3] و در روايتي از امير المؤمنين علي ـ ...

مقدمه‌اي كه بايد قبل از جواب بپذيريم اين است كه همة پيامبران الهي از نظر معرفت و تقوا داراي مقام والائي هستند و نمايندگان خداوند متعال در روي زمين اند و صاحبان عصمت مي‌باشند. حضرت آدم ـ عليه السّلام ـ نيز نمايندة خدا در زمين و معلم فرشتگان و مسجود ملائكه بزرگ خدا گرديد، پس با اين امتيازات مسلماً گناه ...

پاسخ در چند محور ارائه مي شود:1. در ابتداء لازم است اشاره شود كه تعبير «مهلت بيشتري مي دهد تا گناهانشان افزوده شود» در سؤال چندان گويا نيست و بخوبي معلوم نيست كه مراد ايشان از اين «مهلت» چيست؟ اگر مراد ايشان اين است كه چرا خداوند كساني را كه گناه مي كنند، با خواست و ارادة خود از عمل­كرد ...

پاسخ در چند محور ارائه مي شود:1. در ابتداء لازم است اشاره شود كه تعبير «مهلت بيشتري مي دهد تا گناهانشان افزوده شود» در سؤال چندان گويا نيست و بخوبي معلوم نيست كه مراد ايشان از اين «مهلت» چيست؟ اگر مراد ايشان اين است كه چرا خداوند كساني را كه گناه مي كنند، با خواست و ارادة خود از عمل­كرد ...

قبل از اين‎كه وارد بحث اصلي شويم ذكر اين مطلب ضروري است كه عدل بر دو قسم است:1. عدل بشري، كه داراي معاني متفاوتي است ولي بخاطر رعايت اختصار به يكي از آنها كه مهم‎تر است اشاره مي‎شود وآن عبارت است از احترام به حقوق ديگران و عدم تجاوز و تصرف در حقوق افراد ديگر. 2. عدل الهي: يعني خداوند ...

پاسخ را با اين مثال شروع مي کنيم كه نورافكني و درخشندگي و روشن كردن جهان و جهانيان،  از ويژگي ذاتي و   اقتضائات وجودي آفتاب فروزان است يعني خورشيد اگر نورافكني مي كند به خاطر اقتضاي ذات اوست حال موجودات چگونه و تا چه اندازه از آن استفاده مي كنند اين مقصود بالعرض تابش نور خورشيد است و نه مقصود ...

هر انساني، يا منكر خدا و معاد است يا معتقد به پروردگار عالم و روز جزا است. گروه اول خود به دو دسته تقسيم مي‌شوند: منكرين خدا و روز قيامت، يا انكارشان از روي لجاجت و عناد است و يا انكارشان از روي جهل و ناداني است. دستة دوم كه معتقدين به خدا و معاد هستند، خود به دو گروه ...

در ابتدا بايد سخن سائل گرامي را تأييد و تصديق كنم كه در روايات و آيات قرآن بسيار آمده است كه خداوند رزق بندگان و جنبنده‌ها را تضمين كرده است، مثلاً در قرآن آمده است: «وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلاَّ عَلَى اللَّهِ رِزْقُها»؛[1] يعني هيچ جنبنده و موجود زنده‌اي روي زمين نيست مگر اين كه رزقش بر خداوند ...

1. دربارة اين كه ظالماني بوده‌اند كه تا دم مرگ زندگي خوب و راحتي داشته‌اند و احياناً جان دادن آساني، بايد گفت، اولا: دنيا جاي عمل است نه حساب و کتاب, فان اليوم عملٌ و لاحساب وغدا حساب و لا عمل[1]؛ لذا نبايد توقع اين را داشت انسان ظالم و گناهکار حتما در اين دنيا تمام و کمال, مجازات و ...

وقتي انسان كار زشت و نادرستي انجام دهد تدريجاً قبح و زشتيش در نظر او كم مي شود و به آن عادت مي كند. پس از مدتي كه به آن خو گرفت، توجيهاتي براي آن مي تراشد. كم كم به صورت زيبا و حتي به عنوان يك وظيفه در نظرش جلوه مي كند.وجدان انسان در حالي كه دست نخورده باشد ...

يکي از اوصاف خداوند سبحان علم است و به اين معنا که به تمام امور دنيا آگاه و دانا است، و از هر چيزي آگاه است. علم خداوند مراتب مختلفي دارد که برخي از آن ها صفات ذات خداوند است و برخي صفت فعلي.لازم به ذکر است که علم و دانايي خداوند، از نقايص و کاستيهايي که علم ما انسان ...

اين سؤال از مسائل ديرينه‎اي است كه همواره بشر با آن روبه‎رو بوده است. پس از ظهور اسلام در همان قرن اوّل هجري، در ميان متكلمين اسلامي و حكماء بحث و گفت‌وگو در اين مسئله رواج داشته است. از آن زمان تا به حال، عقايد و آراء متفاوت و متضادي در اين زمينه ارائه شده است، كه اين امر خود ...

در حوادثي که در محيط زندگي انسان رخ مي دهد از ديدگاه قرآن دو گونه عوامل نقش دارند:1. عوامل طبيعي: همان چيزهايي كه در طبيعت به عنوان سبب وقوع حوادث ديده مي‌شوند و همه آن را قبول دارند، مثل نزول باران كه سبب رويش گياهان مي‌شود. «و از ابرهاي باران‌زا آبي فراوان نازل كرديم، تا به وسيله آن دانه و ...

براي روشن شدن زواياي مختلف بحث ناگزيراز بيان چند مطلب هستيم:1. مفهوم قضا و قدرواژة «قدر» به معناي اندازه، و «تقدير» به معناي سنجش و اندازه‌گيري و چيزي را با اندازه معيني ساختن است و واژه «قضاء» به معناي يكسره كردن و به انجام رساندن و داوري كردن (كه آن هم نوعي به انجام رساندنِ اعتباري است) استعمال مي‌شود و ...

پاسخ در چند محور ارائه مي‌شود:1. قبل از هر چيز بايد درباره تعبير ديني(اجل) و مرگ مطالبي ارائه شود: قران كريم مي فرمايد: (هوالذي خلقكم من طين ثم قضي اجلا و اجل مسمي عنده ثم انتم تمترون)[1]يعني او كسي است كه شما را از گل آفريد سپس مدتي مقرر داشت و اجل حتمي نزد اوست، با اين همه شما ترديد ...

چون پرسشي كه مطرح شده مربوط است به مبحث «قضا و قدر» و اين بحث  هم از جمله مباحث مهم و مشكل است لازم است ابتداء همين اصطلاحات را توضيح دهيم.1. قَدَر و تقدير الهيقدر بمعناي اندازه است ولي تقدير بمعناي سنجش و اندازه گيري يا ايجاد اندازه در يك شيء است.[1] قدر منطبق مي شود بر تك تك شرائط ...

استخاره در لغت به معناي طلب خير كردن است و اينكه از خدا بخواهيم ما را به انجام كار بهتر راهنمايي كند.[1] معناي اصطلاحي آن كه بر‌‌گرفته از همان معناي لغوي است، عبارت است از نوعي دعا و توكل به خداوند، در انجام كاري كه خير و شّر آن بر انسان پوشيده است.[2]  استخاره اقسامي دارد كه يا بوسيله قرآن ...

ابتدا لازم است معنا و مفهوم قضا و قدر را توضيح دهيم. قضا در لغت به معناي: محكم كردن، تمام كردن، خاتمه دادن مي‌باشد،[1] قضاوت هم خاتمه دادن به خصومت. قدر يعني: حكم، اندازه چيزي، سرنوشت.[2]قضا و قدر در كاربرد شرعي آن: قضا يعني حتميت اشياء و حوادث،[3] آنجا كه يك شئ حتماً موجود مي‌شود و يك حادثه حتماً اتفاق ...

كلمة اختيار در عرف و نيز در مباحث نظري به چند صورت بكار مي‎رود:1. اختيار در مقابل اكراه: اين معنا كه در امور حقوقي مصطلح است، به اين معنا است كه مثلاًَ انسان در معامله‎اي كه مي‎خواهد انجام بدهد و چيزي را بفروشد با رضايت خودش باشد نه با تهديد و اجبار ديگران. چرا كه معاملة انسان مكره باطل است.2. ...

ابتدا براي اينكه شبهه را خوب تقرير كنيم، مي‌توانيم اينگونه آن را مطرح كنيم كه يكي از انگيزه‌هايي كه اشاعره را به عقيدة جبر سوق داده است مسئله علم گسترده و پيشين خداست كه بر تمامي موجودات جهان و از آن جمله افعال و رفتار آدمي احاطه دارد. چنين علمي از نظر اشاعره و همفكران آنان ماية سلب اختيار و ...

براي تبيين و جواب بهتر به شبهه، لازم است كه ابتدا به طور دقيق اين شبهه را مطرح كرد.حاصل شبهه چنين است: از آن جا كه چيزي در جهان آفرينش بدون ارادة خدا صورت نمي‎پذيرد و آن چه در جهان رخ مي‎دهد از قلمرو ارادة پيشين و عمومي خدا بيرون نيست، در نتيجه پديده‎ها و رخدادها و از آن جمله ...

گفتمان و تفكّر حاكم بر جامعه، تأثير مستقيمي در مسايل سياسي و اجتماعي دارد. به ويژه اگر آن فكر و انديشه  همدم و دمساز با جريان سياسي غالب در جامعه باشد، و به نحوي مؤيّد و توجيه كنندة رفتار هاي سياسي حاكميّت باشد. حكومت، تفكر و انديشه اي را كه با مباني قدرتش در تعارض باشد، بر نمي تابد و ...

نخست لازم است واژة فطرت تعريف شود تا افق مناسب براي بحث ايجاد گردد. «فطرت» از مادة «فطر» به معناي شكافتن چيزي از طرف طول است، سپس به هرگونه شكافتن اطلاق شده است و از آن جا كه آفرينش و خلقت به منزلة شكافتن پردة تاريك عدم است، يكي از معاني مهم اين واژه، همان آفرينش و خلقت است. واژه ...

اين سؤال از مسائل ديرينه‎اي است كه همواره بشر با آن روبه‎رو بوده است. پس از ظهور اسلام در همان قرن اوّل هجري، در ميان متكلمين اسلامي و حكماء بحث و گفت‌وگو در اين مسئله رواج داشته است. از آن زمان تا به حال، عقايد و آراء متفاوت و متضادي در اين زمينه ارائه شده است، كه اين امر خود ...

ابتدا بايد بيان شود كه حكمت خداوند به اين تعلق گرفته است كه انسان مختار باشد قال الله تبارك و تعالي:«إِنَّا هَدَيْناهُ السَّبِيلَ إِمَّا شاكِراً وَ إِمَّا كَفُوراً»[1]به اين معنا كه ما راه را به او نشان داديم خواه شاكر باشد و پذيرا گردد يا ناسپاس. اين آيه خط بطلان بر مكتب جبر مي كشد.[2] و اين مطلب را خود ...

اين كه در سؤال آمده (خداوند تعيين كننده آينده ما است) نياز به تبيين دارد: اگر منظور از تعيين آينده، تعيين سرنوشت و قضا و قدر الهي است، دو صورت دارد؛ اگر تعيين سرنوشت از سوي خداوند به معناي انكار اسباب و مسببات و از آن جمله قوه و نيرو و اراده و اختيار بشر باشد. چنين قضا و قدري ...

براي روشن شدن زواياي مختلف بحث، در گام نخست با نظر افكندن به خاستگاه‌هاي تئوريك بحث جبر اجتماعي و تاريخي، به تحليل و تبيين و ارزيابي اين دو رويكرد پرداخته و در پايان ارتباط اين دو مقوله را با شخص مقصر و قاصر بررسي خواهيم كرد.1. جبر اجتماعيغالباً اعتقاد به جبر اجتماعي در ميان معتقدان به «اصالت اجتماع» ديده مي‌شود. ...

همانطور كه مي‎دانيم شمر يك انسان است و اگر گنه­كار شده است از اين رو است كه مثل ساير انسانها داراي اختيار بوده است و به جاي قدم نهادن در راه بندگي، راه عصيان را پيش گرفته است.پس سؤال را اين طور مي‎توان مطرح كرد كه چرا خداوند انسان مختار را آفريد با علم به اين كه عده‎اي از آنها ...

اگر بخواهيم به طور مفصّل و دقيق به اين پرسش پاسخ دهيم، ابتدا بايد سؤال مذكور را به سه پرسش تبديل نمائيم و آن سه پرسش اينست: 1. در پيشگاه خداوند معيار در گزينش اولياء الله چيست؟2. اگر معيار انتخاب, علم حضوري الهي است آيا علم حضوري خداوند به افعال انسان موجب سلب اختيار و مجبور شدن او در افعال خود ...

پرسش دو بعد دارد، يك بعد كلي و عام و يك بعد شخصي و خاص. بعد كلي قضيه را، لازم است به اين صورت مطرح نمود كه اگر مسلمان معتقد به مباني اسلام از قبيل وحدانيت ذات حق، رسالت پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ معاد و … مرتكب خطايي بزرگي چون قتل يك ولي خدا گردد، و ...

براي روشن شدن جواب از تذکر چند نکته ناگزيريم:1- منطق اسلام آزادي در انتخاب راه سعادت و پذيرش دين است: انسان و همچنين جنيان، مختار و آزاد آفريده شده اند تا خود با اختيار خود راه سعادت را، و ديني را برگزينند. چنانكه قرآن مي فرمايد: (اِنّا هديناه السبيل اما شاكراً و اما كفوراً)[1] ما راه را به او نشان ...

براي روشن شدن جواب از تذکر چند نکته ناگزيريم:1- منطق اسلام آزادي در انتخاب راه سعادت و پذيرش دين است: انسان و همچنين جنيان، مختار و آزاد آفريده شده اند تا خود با اختيار خود راه سعادت را، و ديني را برگزينند. چنانكه قرآن مي فرمايد: (اِنّا هديناه السبيل اما شاكراً و اما كفوراً)[1] ما راه را به او نشان ...

سؤال ابعادي دارد که به اختصار به آن ها پرداخته مي شود.1. جاي ترديد نيست كه محيط زندگي، شرايط تربيتي، مواد آموزشي، محيط خانواده، دوستان و كساني كه انسان به طور مستمر با آنها به نحوي ارتباط دارد، همه و همه، در شكل‌گيري انديشه و اعتقادات و باورهاي انسان تأثر و نقش فراوان دارد، و چه بسا انسان در باورهاي ...

سوال را اينگونه مي‌توان مطرح كرد كه چرا خداوند كه جهان را براي انسان آفريد، همانطور كه خودش مي‌فرمايد: او خدايي است كه آنچه را كه در زمين است براي شما آفريد.[1] انسان را به گونه اي نيافريد كه فقط دنبال عبادت و كارهاي خوب و پاكي باشد؟ در پاسخ به اين پرسش بايد گفت خداوند قبلا چنين موجوداتي آفريده بود ...

در پاسخ پرسش شما بايد گفت:اولاً، چون يكي از نام‌هاي خداوند اسم شريف حكيم است، پس همه كارهاي او بر اساس حكمت و مصلحت انجام مي‌شود، اما بايد توجه داشت كه اگر گفته مي‌شود كارهاي خداوند حكمت و مصلحت دارد، مراد آن است كه كار خداوند عين حكمت و مصلحت است، يعني هر چه او مي‌كند حكمت است. (چون اين ...

در پاسخ اين سؤال بايد گفت:اولا: با توجه به روايات متعدد، بسيار مشكل است براي رنج و زحمت‌هايي كه براي برخي از اهل ايمان به وجود مي‌آيد، علت و سبب خاصي ذكر نمود، زيرا وقتي به روايات مراجعه مي‌شود براي آن گونه امور, علل و عوامل مختلف ذكر شده است كه به نمونه‌هايي از آن در اين جا اشاره مي‌شود:1. ...

بعضي گمان مي‌كنند که اگر کسي مسلمان زاده باشد و از پدر و مادر مسلماني به دنيا آمد اين به تنهايي براي رسيدن به سعادت و رستگاريش کفايت مي کند؛ چنان که  اگر شخص كافري تنها شهادتين را بگويد مسلمان مي‌شود، و ديگر فرقي ندارد كه آيا اين دو جمله را با آگاهي گفته است يا خير . امّا اين ...

1. اصل علّيت عمومي و نظام اسباب و مسبّبات بر جهان و جميع حوادث جهان حكم فرما است و هر حادثه‌اي, ضرورت و قطعيت وجود خود را و همچنين شكل و خصوصيّت زماني و مكاني و ساير ويژگي‌هاي خود را از علت‌هاي پيشين خود كسب كرده است و يك پيوند ناگسستني ميان گذشته و حال و استقبال وجود دارد. بر ...

پاسخ در چند محور ارائه مي‎شود1. قبل از هر چيز بايد معلوم شود كه مراد از عدل الهي چيست؟ چون اگر معناي عدل الهي معلوم نشود، شايد همواره اين ذهنيت در امور تشريعي و تكويني براي انسان وجود داشته باشد كه هر چيز را نفهميد و از اسرار آن سر در  نياورد و به حكمت آن نرسيد و يا برابر ...

ابتدا بايد توجه کرد که مراد از عيب يا عيب جسمي است و يا عيب روحي . آن چه در اين جا طرح شده ، عيب روحي است و در باره عيوب جسماني بايد گفت که از طريق تصادف يا ژنتيک يا علل ديگر البته انسان ها دچار عيوبي مي شوند که اين تفاوت ها در مقام پاداش محاسبه خواهد ...

قبل از هرچيز بايد بدين نكته اشاره شود كه گرچه براساس آيه مباركه (ما بِكُمْ مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ)،[1] تمام نعمت هايي كه به انسان مي رسد از خداوند است، از جمله عقل، فراست و هوش، اما درباره اين كه شخص زمينه و ظرفيت افاضه اين نعمت را دارد يا ندارد، صدها علت پيدا و پنهان نقش دارد. چه اين ...

از قرآن كريم و روايات استفاده مي شود كه سنت الهي بر اين نيست كه خداوند متعال همة نعمت ها و لذت ها و يا اكثر آنها و يا لذت هاي خاصي را در اين دنيا براي كسي معين و مهيا فرمايد بطوري كه اگر يكي از آنها را از او گرفت بر او لازم باشد لذت ديگري را جايگزين ...

قبل از هر چيز لازم است گفته شود، عقل در يك تقسيم كلي به دو قسم عقل نظري و عقل عملي تقسيم مي شود، عقل نظري آن است كه انسان بوسيلة آن، بودها و نبودها، هست ها و نيست هاي علوم مختلف مثل رياضيات، طبيعيات و الهيات را درك مي كند و مي فهمد. اما عقل عملي شناخت اموري است ...

طبق آيات و روايات، نظام آفرينش، بهترين نظام مي باشد و خداوند، نيز فياض مطلق است به هر موجودي همان وجود و همان اندازه از كمال و زيبائي را مي دهد كه مي تواند بپذيرد، خداوند متعال مي فرمايد: الذي احسن كل شيء خلقه… او همان كسي است كه هر چه را آفريد نيكو آفريد و به تعبير ديگر بناي ...

مسأله شر(evil) يكي از كهن‌ترين مسائلي است كه از ديرباز انديشة آدمي را به خود مشغول داشته است. از آن هنگام كه انسان پا به عرصة خاك گذاشت، خويشتن راهم آغوش رنج و رنجوري يافت و همراه با شيريني لذت و كاميابي، تلخي محنت و ناكامي را چشيد و بزودي دانست كه حيات آكنده از نيكي و نيالوده به شر ...