همه

مروري بر متون ديني و منابع اسلامي نشانگر آن است كه دين نه تنها در مسائل كلي سياست انسان را راهنمايي نموده است بلكه از جزئيات سياست نيز غفلت نورزيده است و راهنمايي انسان در مسائل جزيي سياست را داخل در قلمرو خود دانسته است و هدايت انسانها در اين عرصه را نيز جزو ضرورت بعثت شمرده است البته پرسش ...

براي پاسخ به سؤال بايد به سه مقدمه توجّه كرد:يك: قرآن كتابي است كه هدف و غايت خود را كمال و سعادت انساني قرار داده و مدعي است كه تنها راه كمال و سعادت بشر در گرو عمل به دستورات اين كتاب آسماني است لذا در سورة انفال، آية 22،‌ مي‌فرمايد: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا ...

يكي از مسايل مهم و اساسي دربارة دين و بعثت انبياء، مربوط به اهداف انبياء و جامعيت دين مي‌باشد که آيا دعوت دين و بعثت انبياء به اهداف اخروي و سعادت آن جهان حصر مي‌گردد يا گسترة دين فراتر از آن است و سعادت اين جهاني و مسايل اجتماعي را نيز شامل مي‌گردد؟ و آيا پيام دين و فلسفة بعثت ...

آنچه از عبارت بالا به دست مي آيد اين است كه دين يك تجربه دروني و فردي است و كاركرد اجتماعي ندارد و اگر دارد در يك ميزان حداقلي است و چنانچه خوش بينانه بخواهيم، جمله «وظيفه دين القاي حيراني است» را تفسير كنيم بايد بگوييم كه طبق اين بيان كاركرد دين انداختن شوق و محبت الهي به جان انسانهاست ...

در پاسخ ابتدا به يك بحث برون ديني مي‌پردازيم. بعد به سراغ آموزه‌هاي ديني مي‌رويم. همبستگي و هويت اجتماعي هميشه در جوامع بشري حول محور يك عامل مشترك مي‌چرخد. اين عامل مشترك مي‌تواند مصاديق گوناگون داشته باشد، همچون مليت، قوميت، نژاد، زبان، فرهنگ كه از جمله اين عوامل مشترك مي‌توان به دين و مذهب اشاره نمود. با اين ويژگي كه ...

تاريخ در بستر حيات بشري، هماره نقش و تأثير مهمّ دين در عرصه‌هاي مختلف فردي و اجتماعي را نشان مي‌دهد و دلايل عقلي و نقلي گوياي اين حقيقت است كه زندگاني بشر هيچ گاه خالي از دين نبوده است.[1] يكي از اين اديان، آيين مسيحيت است. اين دين در همان ابتدا و بعد از عروج حضرت عيسي(ع) با آفت تحريف ...

قبل از تعريف معرفت ديني لازم است ابتدا دو واژة دين و معرفت تبيين شوند.دين در لغت به معناي اطاعت و جزا به كار رفته است. امّا در اصطلاح براي دين تعاريف مختلفي ارائه شده كه تفاوت‌هاي بنيادين با هم دارند. بعضي دايره‌هاي دين را چنان گسترده كرده كه حتي ادياني را كه به وجود خدا قائل نيستند در زير ...

براي روشن شدن بحث فوق ابتدا معاني مختلف تغيير معرفت ديني را ذكر كرده، و محل نزاع و اختلاف را هم توضيح مي‌دهيم. سپس شبهه تغيير معرفت ديني را که توسط آقاي دكتر عبدالكريم سروش مطرح شده را مطرح کرده و در پايان به نقادي او مي‌پردازيم.معاني مختلف تغيير و تحول درمعرفت ديني عبارتند از:1. تغيير بمعناي رشد كمي و ...

براي اينكه بدانيم آيا دين حقيقتي ثابت دارد يا اينكه دستخوش تغيير قرار مي‌گيرد، اجزاي دين را جداگانه بررسي مي‌كنيم. بر اساس تعريف مشهور كه همان تعريف مورد قبول است، دين عبارت است از مجموعه‌اي از عقايد، اخلاق و احكام.1. عقايد: در عقايد دين همچون توحيد، نبوت و معاد هيچگونه تغييري رخ نمي‌دهد. اصول عقايد، اموري تحوّل ناپذيرند كه بر ...

با ذكر چند نكته مهم مي‌توان تفاوت‌هاي فهم دين و فهم طبيعت را بررسي كرد.1. در ميان تمام تعاريف مختلفي كه براي دين، ذكر شده است آن چه مشترك است اين است كه دين بيش از آن كه امري عيني و خارجي باشد، امري است وابسته به باورها و عقايد آدميان، حتي اديان شعائري كه بيشترين تأكيد آنها بر انجام ...

براي پاسخ به اين پرسش، ابتدا لازم است كه مراد خود را از دين و معرفت ديني روشن سازيم، تا به تمايز يا عدم تمايز بين دين و معرفت ديني حكم نمائيم، تا اين كه احياناً دچار مغالطات اشتراك لفظي نشويم.دين از لحاظ لغوي به معناي اطاعت، جزا، خضوع و تسليم است. ليكن در اين جا معناي لغوي كارساز نيست ...

نخست دو اصطلاح عقل و معرفت ديني را توضيح مي‌دهيم: مقصود از عقل كه منبع معرفت ديني است، عقل برهاني مي‌باشد كه از مغالطه، وهم و تخيل، محفوظ و بر قضاياي يقيني متكي باشد.[1] اين عقل نيرويي است كه انسان به كمك آن مي‌تواند حقايق را بشناسد و مجهولات را از خلال امور بديهي و قطعي معلوم نمايد.[2] عقل به ...

همواره تاثير و تأثّر به دنبال نوعي ارتباط و پيوند ميان اشياء به وجود مي آيد و هر چه پيوند ها بيشتر و شديد تر باشد تاثير پذيري بيشتر خواهد بود، افزون بر انسانها و حيوانات، جمادات و نباتات نيز تاثير پذير يا تاثير گذار هستند و به عبارتي هر چيزي متناسب با خود از تاثير و تأثّر خالي نيست، ...

دين و معرفت دينيمراد از دين (وحياني) مجموعه‌اي از تعاليم و احكام است كه از جانب خداوند براي هدايت انسانها به سوي كمال آنها بر پيامبران به صورت وحي نازل شده است و آنان دين را به بشر ابلاغ كرده‌اند.[1] معرفت‌هايي كه پس از مراجعه به دين به روشهاي عقلايي دربارة دين به دست مي‌آيد، معرفت ديني ناميده مي‌شود. معرفت ...

شرط صدق معارف ديني مطابق آموزه‌هاي آن با واقع است. يعني معارف ديني زماني درست و صادق هستند كه مطابق با واقعيت جهان باشند. ناگفته نماند كه اين ملاك براي تمام دانسته‌هاي بشري است و اختصاص به معارف ديني ندارد. براي دقيق‌تر شدن بحث بايد به پرسشهاي زير پاسخ داد:مراد از واقع چيست؟ واقعيت‌ گزاره‌هاي ديني چيست و چگونه مي‌توان ...

مسألة معرفت و شناخت از فضايل مختص به انسان است و بايد خدا را بر اين نعمت شاكر بود. شهيد مطهري نيز اهميت ويژه‌اي براي مسألة شناخت (كه معرفت ديني نيز يكي از اقسام آن مي‌باشد) قائل بوده است و آن را چنين بيان مي‌كند «دنيا دنياي مكتب و ايدئولوژي است. مكتب و ايدئولوژي بر پاية جهان‌بيني است و جهان ...

اصل ترابط عام معارف بشري، يكي از اركان نظريه قبض و بسط تئوريك شريعت است و معناي آن اين است كه: «پاره‌هاي مختلف معرفت بشري در داد و ستد مستمرند»[1] مثلاً «اگر در علم (تجربي) نكته بديعي روي نمايد، معرفت شناسي و يا فلسفه را متأثر مي‌كند و تحول فهم فلسفي، فهم آدمي دربارة انسان و جهان را عوض مي‌كند. ...

پرسش فوق را در سه محور بايد پاسخ گفت: 1. معنا و چيستي حقيقت 2. امكان اطلاق حقيقت بر خداوند متعال. 3. امكان دستيابي به حقيقت. محور اول: چيستي و معناي حقيقت:در فرهنگ لغات در تعريف حقيقت نوشته شده است حقيقت به معاني ذيل بكار مي‌رود: 1. راستي، درستي 2. اصل هر چيز 3. واقع امر 4. كلمه‌اي كه در ...

پرسشگر محترم؛ ذيل ليست پاره اي از منابع در زمينه قبض و بسط دين يا معرفت ديني اعم از كتب و مقالات ذکر مي شود البته لازم به ذكر است تنها منابعي ارائه شده اند كه به طور مستقيم در زمينه معرفت ديني يا قبض و بسط دين و شريعت است. بدون شك هر محور از بحث معرفت ديني مانند ...

پاسخ اين پرسش با ذكر چند نكته به سامان مي‎نشيند:1. قراردادي بودن زبان، امري است ناگزير و بايد آن را پذيرفت و دلايل و شواهد متعددي آن را ثابت مي‎كند. و نمي‎توان زباني يافت كه قراردادي نباشد. نظريه‎اي كه زبان و ارتباط بين لفظ و معنا را تكويني مي‎داند به دلايل مختلف ابطال شده است. دلايلي همانند، تعدد زبانها، عدم ...

پاسخ به پرسش فوق در گرو آن است كه بدانيم متن چيست؟ معنا چيست؟ و ارتباط بين آن دو كدام است؟1. منظور از متن نوشته يا گفته‎اي است كه از كلمات مختلف تشكيل شده و بر اساس قواعد خاص، گوينده يا نويسنده آن را چينشي مخصوص بخشيده است. آن گاه اين متن بر يك زبان استوار خواهد بود.در اين متن، ...

يکي از مباحثي که در چند سال اخير مورد توجه پژوهشگران در حوزه فلسفه دين و تفسير قرآن قرار گرفته و سئوالات زيادي پيش روي آنان قرار داده، بحث «زبان دين» يا زبان قرآن است. يکي از پرسش هاي مطرح اين است که آيا زبان قرآن داراي معنا و هويتي واقع نما و شناختاري است؟ و به عبارت ديگر آيا ...

در پاسخ به سؤال فوق لازم است ابتدا واژگان كليدي سؤال تبيين و تعريف شوند. تعريف ديندربارة مفهوم دين، تعاريف بسيار متفاوت و گاه متعارض و چند پهلو ذكر مي‌شود كه گاه حتي مکاتب مادّه‎گرا و آيين‌هاي انسان پرستانه و غير معتقد به خدا را نيز شامل مي‌شود. ولي آن چه براي ما اهميت دارد روشن شدن مفهوم اصطلاحي كلمه ...

به طور كلي مي‌توان تأثير سه نوع پيش‌دانسته‌ را در تفسير قرآن مورد بحث و بررسي قرار داد. اجمال اين سه به اين ترتيب است.1ـ پيش‌دانسته‌هايي كه اصل لزوم و امكان تفسير قرآن را توجيه مي‌كنند.2ـ پيش‌دانسته‌هايي كه به مثابه ابزار و روش در تفسير قرآن ايفاي نقش مي‌كنند.3ـ پيش‌دانسته‌هايي علمي، فلسفي، عرفاني و … كه به لحاظ محتوايي مراد ...

برخي از روشنفکران خواسته اند قصه هاي قرآن را مطابق معيارهاي هنر و غيرناظر به واقعيت بدانند. خولي از جمله اين افراد مي گويد: «از تمايز دوگانه در تصوير واقعيت، يعني تصوير هنري و روايت تاريخي، به روشني مي توان دريافت که روايت قرآن از رويدادها و اشخاص، ارائه هنرمندانه و ادبي است و نه تاريخي و واقع بينانه».[1]در حالي ...

براي پاسخ به سوال فوق به سه محور مي­پردازيم:1ـ اهميت زبان شناسي:زبان‌شناسي را مي‌توان مطالعة نظام‌مند زبان تعريف كرد. رشته‌اي كه تمام جنبه‌هاي زبان را توصيف مي‌كند و نظريه‌هايي را در مورد چگونگي عملكرد آن ارائه مي‌دهد.[1]توجه به زبان امر تازه‌اي نيست. شواهدي از قديمي‌ترين تاريخ مدون در دست است كه انسان در آن زمان نيز پيرامون زبان به پژوهش ...

براي آشنايي با هرمنوتيك و چيستي آن يك سير تاريخي از آن به همراه مهمترين رويكردها و نگرش هايي كه در آن مطرح شده را ذكر مي كنيم.واژة هرمنوتيك از فعل يوناني Hermeneuin به معناي تفسير كردن است و رابطه اي نيز با هرمس خداي پيام رسان يونانيان دارد. استعمال اين كلمه در يونان باستان رايج و متداول بوده، ليكن ...

هرمنوتيك در ابتدا بدنبال يافتن روشي براي حصول فهم صحيح از متون ديني و كتاب مقدس بوده و سپس تفسير مطلق متون را دنبال نموده و پس از آن قاعده‌سازي و روش شناختي شناختِ قاعده‌مند فهم متون را پي‌گيري نموده و سپس هرمنوتيك فلسفي تأسيس گرديد و بدون توجه به صحت و سقم فهم، ماهيت و شرايط معلولِ فهم را ...

فرهنگ ديني ما و اساساً مطلق اديان ابراهيمي متن محورند و لذا هر بحثي در مورد قرائت از دين به ديدگاه‌ ما راجع به قرائت از متون مقدس باز مي‌گردد. در امر تفسير و فهم متن يك طرف قضيه مفسر است، يعني كسي كه مي خواهد متن را فهم و تفسير كند و طرف ديگر قضيه صاحب سخن يا مؤلفي ...

قائلين به قرائت‌هاي مختلف معتقدند كه: فهم بشر تاريخمند است و حتي اصيل‌ترين فهم‌ها تاريخي است و معنايش اين است كه ما نمي‌توانيم هيچ فهم قطعي و ثابتي از دين داشته باشيم. علاوه بر اين افق معنايي مفسر در فهم دخالت دارد و بدون پيش داوري نمي‌توان به درك و فهم نايل آمد. از آنجا كه انسان و سنّت، تاريخي، ...

ريشه هاي عقلي و فلسفي قرائتهاي مختلف از دين را مي توان در پلوراليسم معرفتي كه شكلي از نسبيت گرايي معرفت شناختي است جستجو كرد، پلوراليسم معرفتي بر آن است كه انسان هاي متفاوت يا انسان ها در فرهنگ هاي مختلف به شيوه هاي نستباً متفاوتي در شكل گيري و بازنگري در اعتقادات به استدلال مي پردازند[1] كه منجر به ...

قرائت‌هاي مختلف ابتدا در غرب مطرح شد. براي ريشه يابي آن بهتر است نگاهي اجمالي به تاريخ مسيحيت و كتب مقدس بيندازيم. كتاب مقدس مخصوص مسيحيت كه عهد جديد ناميده شده است از چهار انجيل و چند نامه تشكيل مي‌شود. هيچ يك از اين اناجيل يا نامه ها به حضرت عيسي ـ عليه السّلام ـ منسوب نيست، بلكه حواريون و ...

تبيين رابطة اين دو با يكديگر متوقف بر روشن شدن دو مطلب است، يكي اين كه تعارض و تكافؤ ادلّه، چيست؟ و ديگري اين كه منظور از قرائتهاي مختلف چيست؟ الف ـ تعارض و تكافؤ‌ ادلّه چيست؟ يكي از مباني پلوراليسم ديني، عنصر و عامل تكافؤ يا تساوي ادله مي‌باشد[1] و ريشة اين مطلب در آراء و نظريات كانت در ...

اين نظريّه معتقد به قرائت‌هاي مختلف و معتبر در همة آموزه‌هاي ديني اعم از اصول، ضروريات، محكمات و متشابهات است. طبيعتاً ادلّة اين گروه براي موجّه دانستن نظريّه خودشان است و نه براي ابطال نظريّة مخالف زيرا نظريّة مخالف هم يك قرائت‌ است و به نظر آن‌ها معتبر است. لذا آن‌ها بيشتر در صدد تحليل واقعة فهم مي‌باشند تا با ...

ابتدائاً به عنوان مقدمه بايد بگوييم كه: با پيشرفت علوم و نظريه‎هاي جديد علمي پاره‎اي از آموزه‎هاي ديني مسيحيان متزلزل شد و از سوي ديگر بسياري از گزاره‎هاي موجود در تورات و اناجيل چهارگانه با بديهيات عقلي در تضاد بود مانند تثليث، مرگ فديه وار مسيح و انتساب شراب‎خواري و ارتباط نامشروع پيامبران و نيز فرود آمدن خداوند و كشتي ...

قائلين به قرائت هاي مختلف واقعة فهم را مورد بررسي قرار مي دهند. آنها در تحليل واقعة فهم، مفسر محورند. عمل فهم بر مدار درك مفسر مي چرخد و او به متن معني مي دهد. بدون مفسر متن صامت است و هيچ معنايي از آن تراوش نمي كند و در معني دهي تنها افق معنايي مفسر دخيل است. و لذا ...

قرائت‌هاي مختلف از دين به معناي برداشت‌هاي متفاوت از متون ديني مانند قرآن و سنّت در اسلام و عهدين در يهوديت و مسيحيت مي‌باشد اين مسئله دست‌آورد روي‌كردهاي جديدي است كه از طرف هايدگر، گادامر و ساير متفكران ارائه شد. و برخي از روشن‌فكران در ايران، طيّ سال‌هاي اخير، نظرياتي را كه تحت تأثير هرمنوتيك غربي مي‌باشد ارائه نموده‌اند. قبل ...

فرهنگ ديني ما و اساساً مطلق اديان ابراهيمي متن محورند و لذا هر بحثي در مورد قرائت از دين به ديدگاه‌ ما راجع به قرائت از متون مقدس باز مي‌گردد. در امر تفسير و فهم متن يك طرف قضيه مفسر است، يعني كسي كه مي خواهد متن را فهم و تفسير كند و طرف ديگر قضيه صاحب سخن يا مؤلفي ...

در اصطلاح فقها، تعريف‌هاي مختلفي از اجتهاد ارائه شده است، مانند اينكه اجتهاد عبارت است از رجوع به منابع دين و به دست آوردن احكام شرعي از ادله آنها بر اساس روش‌هاي خاص و با استفاده از ابزارهاي معتبر فهم. ولي در همة آنها يك ويژگي نهفته است و آن اين كه به دست آوردن احكام شرعي به آساني تحقق ...

اختلافاتي كه عالمان دين و فقها دارند از سنخ اختلاف قرائت‌ها نيست چون در آنجا اختلاف حجت‌هاست. يعني پس از طي نمودن روش صحيح براي كشف مراد شارع دچار اختلاف شده‌اند: فقها و عالمان ديني در بسياري از گزاره‌هاي موجود ديني با هم اختلاف ندارند و از سوي ديگر پاره‌اي از اختلاف برداشت‍هاي آن‌ها نيز قابل جمع است. مثلاً فروش ...

پرسش فوق خود باعث ايجاد چند پرسش ديگر در ذهن مي شود كه به نظر مي رسد پاسخ آن ها ما را در يافتن پاسخي براي پرسش فوق نيز ياري خواهد كرد:1. آيا اختلاف فقط در بين دينداران است؟ روشن است كه پاسخ اين سوال منفي است، زيرا اختلاف، نتيجه نظر دادن است و نظر دادن نتيجه تفكر است. و ...

در ذيل ليست پاره اي از منابع در زمينه تعدد قرائت ها از دين اعم از كتب و مقالات تقديم مي شود البته لازم به ذكر است تنها منابعي ارائه شده اند كه به طور مستقيم در زمينه قرائت هاي مختلف از دين است. بدون شك هر محور از بحث تعدد قرائت ها از دين مانند مباحث هرمنوتيك، زبان ديني ...

مقدمه: اگر به يك ساختمان نگاه كنيم و مراحل ساخت و چگونگي آن را بررسي كنيم، پي مي بريم كه براي ساخته شدن اين بنا، افراد مختلفي نقش داشته اند و هر فرد با توجه به تخصصي كه در رشته اي خاص داشته، قسمتي از كار را بر عهده گرفته است؛ مثلاً براي نقشة ساختمان، ابتدا مهندس نقشه كش با ...

بحث ترابط علم و دين، از مباحث مهم و كليدي در باب علم و دين بشمار مي آيد. مسئله اي كه متفكران را در قرن اخير بيش از هر دوره اي به خود مشغول كرده است. بيشتر منازعات در گرفته بين علم و دين كه منجر به تلقي ها و رويكردهاي مختلف در اين خصوص شده است را مي توان ...

قبل از ورود در اصل بحث توجه به نكته اي از باب مقدمه ضروري است. و آن اينكه مسأله علم ديني و علم سكولار «و به تعبيري علم غير ديني» از مسايل نوظهوري است كه در عين كوتاهي عمري كه داشته است جاي خود را در محافل علمي باز كرده است. «در جهان مسيحيت در دو دهه اخير اين مسأله ...

قبل از هرچيز لازم است دربارة واژه‌هاي علم ودين توضيحي داده شود.دين اصطلاحاً به معناي اعتقاد به آفريننده اي براي جهان و انسان ودستورات عملي متناسب با اين عقايد مي باشد. از اين روي، كساني كه مطلقاً معتقد به آفريننده‌اي نيستند و پيدايش پديده‌هاي جهان را تصادفي، و يا صرفاً معلول فعل و انفعالات مادي وطبيعي مي‌دانند «بي‌دين» ناميده مي‌شوند. ...

علم‌گرايي يا علم باوري يك روحيه و رويّه و يا به عبارتي يك رويكرد است نه يك مكتب فكري. علم گرايي را با علم و علمي بودن نبايد اشتباه گرفت؛ علم‌گرايي يعني: الگو قرار دادن و ملاک قرار دادن روش علوم تجربي در همة عرصه‌هاي معارف بشري و در تمامي شئون زندگي.علل و انگيزه‌هاي علم گرايي در غرب بدون آگاهي ...

مفهوم علممفهوم علم يكي از روشن‌ترين و بديهي‌ترين مفاهيم است كه نه تنها نيازمند به تعريف نيست، بلكه اساساً تعريف آن امكان ندارد؛ زيرا مفهوم واضح‌تر و روشن‌تر از آن وجود ندارد كه آن را تعريف نمايد. و عباراتي كه به عنوان تعريف علم و معرفت در كتاب‌هاي منطقي يا فلسفي به كار مي روند،‌ تعريف حقيقي نيست و منظور ...

در پاسخ به سؤال فوق،ابتدا نظر اسلام دربارة ارزش علم و فراگيري آن و سپس جايگاه تعقل و خردورزي را در دين مبين اسلام تبيين مي‌نماييم. الف) ارزش علم و ترغيب اسلام به فراگيري آنبر هيچ پژوهشگر منصفي پوشيده نيست كه علم و فراگيري آن در دين اسلام داراي مرتبة والايي است كه با مراجعه به بسياري از آيات و ...

معنا و مفهوم تكنولوژيتكنولوژي به معناي دانش فني، روش فني، زبان فني و صنعت است.[1] ديكشنري وبستر (webslers) و لغتنامه «المورد»[2]چهار معنا براي تكنولوژي ذكر كرده‌اند:الف) زبان فني؛ ب) علم كاربردي؛ ج) روش فني براي دست‌يابي و انجام غرض عملي؛ د) كليه وسايل و ابزاري كه براي فراهم آوردن ضروري‌ترين امور معيشتي مردم و آسايش آنان به استخدام و كار ...