همه

آيات بسياري از قرآن كريم و نيز روايات فراواني از ائمه اطهار ـ عليهم السّلام ـ علاوه بر شناخت از طريق براهين، عقلي، شناخت ديگري فرا روي انسانها قرار داده‌اند كه آموختني نيست بلكه نوعي شهود و يافتن است. در اين نوع از شناخت، انسان موفق به مشاهده حقايق و امور ماوراء طبيعت مي‌گردد. و راه رسيدن به آن را ...

براي پاسخ به سؤال فوق لازم است ابتدا تعريف مختصري از تجربه ديني و معرفت شهودي ارائه دهيم.منظور از تجربه ديني از نظر ما نوعي مواجهه با خداوند يا امور ماوراء طبيعي يا مقدس است. و مواجهه به معني شناخت مستقيم، حضوري و بي‌واسطه است. احساس عجز و محدوديت و وابستگي به يك قدرت و كمال برتر، و احساس وجود ...

براي پاسخ به سؤال فوق لازم است ابتدا تعريف مختصري از تجربه ديني و معرفت شهودي ارائه دهيم.منظور از تجربه ديني از نظر ما نوعي مواجهه با خداوند يا امور ماوراء طبيعي يا مقدس است. و مواجهه به معني شناخت مستقيم، حضوري و بي‌واسطه است. احساس عجز و محدوديت و وابستگي به يك قدرت و كمال برتر، و احساس وجود ...

تجربه ديني، واژه‌اي است صرفاً غربي كه امروزه تلاش مي‌شود با ارائه تفسيري مبهم از آن به «مواجهه با امري مطلق و متعالي» جايگاهي را در ميان معارف ديني ما بر خود باز كند كه حتي اموري چون وحي بر انبياي الهي را در گسترة معنايي خود در برگيرد. طرح اين واژه با قبول تمامي لوازم آن، زمينه ساز مباحثي ...

امروزه با ارائه تفسيري مبهم از واژه تجربه ديني به «مواجهه با امري مطلق و متعالي»[1] و عموميّت بخشيدن به لوازم تفسير غربيان از آن، حتي وحي بر انبياء الهي را نيز امري بشري و آزمون‎پذير نزد اذهان (قابل تجربه براي همگان) معرفي مي‎كنند و موج طرح شبهاتي همچون زير سئوال بردن عصمت انبياء، وجود خطا در مقام تلقي و ...

مسئله ناسازگاري بين دين و اخلاق يكي از مسائل مربوط به حوزة ارتباط دين و اخلاق مي‌باشد، بحث از رابطة دين و اخلاق يكي از مباحث پردامنه و در عين حال بحث برانگيزي بوده است كه در ميان فلاسفه اعم از فيلسوفان مسلمان و غيرمسلمان مطرح بوده است، از جمله پرسش‌هاي مطرح در اين باره مسئله سازگاري و ناسازگاري دين ...

اسلام به عنوان آخرين دين الهي كه خاتم اديان مي‎باشد، پاسخگوي نيازهاي حياتي و اساسي انسان مي‎باشد و در راستاي اين هدف براي اخلاق و چگونگي رفتارهاي انسان، برنامه‎ها و توصيه‎هاي خاص خود را ارائه نموده است. از اين رو، اگر در صدد تعريف دين از منظر اسلامي برآييم بايد اخلاق را يكي از بخش‎هاي بسيار مهم آن به حساب ...

براي پاسخ لازم است ابتدا معناي نسبي بودن يا مطلق بودن احكام اخلاقي را تبيين ‎نماييم:منظور از نسبي بودن احكام اخلاقي آن است كه حكم اخلاقي براي يك موضوع، نسبت به شرايط و قيود خاصي كه آن موضوع در واقع پيدا مي‎كند،‌ متفاوت و تغييرپذير است.[1] به بيان ديگر نسبي‎گرايي اخلاقي يعني اينكه بپذيريم اعتبار همة احكام اخلاقي شرايطي دارد ...

ابتدا معناي حسن و قبح يا همان «خوب و بد» را ذكر مي‎كنيم، سپس ملاك و معيار خوبي و بدي اعمال را مطرح مي‎كنيم و در انتها ثابت مي‎كنيم كه عقل انسان توانايي درك خوبي و بدي همة كارها و تكاليف آدمي را ندارد.معناي حسن و قبح (خوب و بد)در كتابهاي كلامي و اصولي[1] براي حسن و قبح معاني مختلفي ...

در ابتدا بايد متذكر شد كه مكاتب اخلاق هنجاري در دو دستة كلي جاي گرفته‌اند: نظريه‌هاي غايت گرايانه، و نظريه‌هاي وظيفه گرايانه.[1] كانت از جمله وظيفه گرايان اخلاقي است و عملي را به لحاظ اخلاقي ارزشمند مي‌داند كه فقط و فقط به نيت انجام وظيفة قانوني انجام گرفته باشد.[2] در مقابل غايت گرايان اخلاقي، امري را به عنوان غايت فعل ...

سعادت يا نيك بختي از واژه‎هايي است كه هم در عرف عمومي مردم و هم در ميان فلاسفه و متفكران از دير زمان تاكنون كاربرد بسياري داشته است و همچنين اين مفهوم در لسان اديان نيز به كار رفته و مورد توجه بوده است و از آنجا كه سعادت‎طلبي امري فطري است، هر كسي در صدد به دست آوردن سعادت ...

در باب ارتباط معرفت اخلاقي با معرفت ديني سه ديدگاه وجود دارد:1. عدّه‌اي معتقدند كه معرفت اخلاقي در حوزة امور عملي از معرفت ديني گرفته مي‌شود، يعني اين‌كه در مقام تأسيس يك قاعدة اخلاقي، معرفت اخلاقي ممكن نيست مگر اين‌كه آن معرفت از دين گرفته شود؛ اين ادعا در عالم اسلام شبيه ديدگاه اشاعره است كه معتقدند معيار خوبي و ...

واقعيت اين است كه رابطة اخلاق با دين، گاهي بدين معنا تفسير مي‌شود كه اخلاق بدون اعتقادات ديني و دست كم بدون اعتقاد به خدا معنا ندارد، زيرا در واقع آن چه مشترك بين همه اديان است، اعتقاد به خداست. آن وقت گفته مي‌شود اخلاق منهاي دين غلط است يعني اخلاق منهاي اعتقاد به خدا و يا اعتقاد به خدا ...

مساله اقبال يا انزجار از دنيا از ديرباز در بين اقوام وملل گوناگون طرح شده است. در بين اديان اوليه آيين‌هايي قواي طبيعت را مي‌پرستيدند و سعادت بشر را در تمتّع كامل از دنيا مي‌پنداشتند. در مقابل گروهي انزجار و دوري جستن از دنيا و لذات و بهره‌هاي دنيوي را تنها راه نجات روان خويش مي‌دانستند. اديان آسماني نيز از ...

مبحث اخلاق ديني و اخلاق سكولار به طور عميق و گسترده‌اي با بحث بسيار مهم رابطه دين و اخلاق مرتبط است. در واقع اين نگرش دنيامدارانه و سكولاري به دو پديده دين و اخلاق بوده است كه مفهومي به نام اخلاق سكولاري را به وجود آورده است. گفتني است كه اين دو بحث با وجود اشتراك‌هاي فراوان، متفاوت از هم ...

مقدمه:پلوراليسم در غرب در حوزه هاي مختلفي مطرح و مورد پذيرش واقع شده است، از جمله حوزه هاي اخلاق ـ سياست ـ دين و… اما «پلوراليسم ديني در دهه هاي اخير با كار جان هيك در جهان مسيحي بالا گرفت. پلوارليزم (ديني) يك طرز تلقي در تئولوژي مسيحي است و اگر كلام مسيحي و اختلاف فرقه هاي مسيحيت را ندانيم ...

پلوراليسم ديني به معناي به رسميت شناختن دين هاي مختلف و اعتقاد به اين كه همة آنها داراي حقيقت مي باشند، لوازم و پيامدهاي منفي اي دارد، كه در اينجا به طور مختصر آورده مي شود.1ـ اجتماع نقيضين:طرفداران پلوراليسم چنين گفته اند كه «پلوراليسم (تكثر و تنوع را به رسميت شناختن و به تباين و ناكاستني و قياس ناپذيري فرهنگ ...

نتايج مثبت پلوراليسم ديني از نظر طرفداران نظريه فوق:

پيش از بيان جواب، ابتدا از باب مقدمه بايد به چند نكته توجه داشت:1ـ پلوراليسم يا كثرت­گرايي در حوزه­هاي مختلفي قابل طرح است; مثلاً در حوزه سياست، فرهنگ، فلسفه، و دين. «كثرت انگاري نسبت به دين طرحي است كه برخي از دانشمندان و متكلمين غربي با تاثير پذيري از ديدگاه فلسفي خاصي در پاسخ به بعضي از مسائل عقيدتي و ...

يكي از انگيزه هاي مطرح شدن بحث پلوراليسم ديني در جهان مسيحيت اين بود كه آيا غير مسيحيان كه اعمال نيك انجام مي‏دهند نيز وارد بهشت مي‏شوند يا بهشت فقط مختص به مسيحيان است؟ در عالم مسيحيت، با اين پرسش به دو گونه برخورد شد؛ يكي انحصار گرايان كه قائل شدند: تنها كساني كه دين مسيحيت را پذيرفته‏اند، به بهشت ...

كثرت گرايي يا پلوراليسم پاسخ به اين سؤال است كه بالاخره از بين اين همه اديان كه هر كدام ادعا مي كنند نجات بخش بشر هستند، كدام يك واقعاً نجات بخش بشر است و سعادت او را ضامن است چرا كه نمي شود همه اديان را بر حق دانست و همه را نيز نمي شود تخطئه كرد زيرا در بين ...

در پاسخ به سوال فوق بايد گفت عقل سليم هر خردمندي حكم مي‌كند براي اين كه يك نظام اعتقادي خاص را، از ميان نظام‌هاي مختلف بپذيريم، بايد آنها را به ارزيابي عقلي بسپاريم تا بر اساس مباني و روشهاي مورد پذيرش عقل متعارف، ديني را تحصيل كرده باشيم. و لذا مهمترين و تنها معيار در پذيرش يك دين تعارض نداشتن ...

در پاسخ به سؤال فوق بايد بگوييم «دين حق» و «صراط مستقيم» در نزد خداوند يكي بيش نيست. «ان الدين عندالله الاسلام»؛[1] و بر همه كس لازم است از آن پيروي كنند و اين نظريه كه در ميان برخي از روشنفكران معاصر رايج شده كه شرايع مختلف همگي بر حق‌اند. و مسيحيت، يهوديت و اسلام همه چهره‌هاي يك حقيقت واحدند ...

قاعده اتمام حجت مثل همه قواعد کلي ديگري است که در نظام افعال و سنن الهي جاري است. يعني گاهي در مقابل اين قواعد کلي موانعي ايجاد مي‌شود که اين موانع از سوي انسان‌هاست نه خداوند. و مي‌توان گفت اين قوانين اقتضايي هستند و تماميت آنها منوط به تحقق شرايط است. و البته خداوند نيز در صورتي که خود فرد ...

پاسخ به اين پرسش وابسته به بررسي قدرت تبليغات و گستره تأثيرگذاري آن بر افراد و نيز مفهوم استضعاف در قرآن است. يعني بايد معلوم شود آيا براي فرد در محيط غير اسلامي انگيزه‌اي براي مطالعه درباره اسلام باقي مي‌ماند يا نه؟ و آيا تبليغ منفي و محيط غير ديني مي‌تواند فرد را مصداق مفهوم مستضعف قرار دهد يا نه؟براي ...

توضيح سؤال اين كه: اين آيه، كثرت گرائي ديني ـ به معناي حقّانيّت همه اديان و اين كه پيروي از هر شريعتي موجب نجات است را تأييد مي كند! مضمون آن اين است که هر كسي پيرو هر شريعتي كه باشد، همين كه به خداوند و روز قيامت ايمان داشته و عمل صالح انجام دهد، اهل نجات است پس هيچ ...

ابتدا توجه کنيم که کثرت گرايي ديني يا پلوراليسم ديني چيست و چه ارتباطي با صفت هادي بودن خداوند دارد. امروزه منظور از پلوراليسم ديني اين است که حقيقت مطلق و نجات و رستگاري را منحصر در يک دين و مذهب و پيروي از شريعت و آيين خاصي ندانيم بلکه «حقيقت مطلق» را مشترک ميان همه اديان و مذاهب بدانيم ...

پلوراليسم نظريه اي است، كه در چارچوب مبناي خاصي به وجود آمده است و براي ارائة هر نظريه اي دربارة آن لازم است كه چارچوب و محدوده اي كه اين نظريه در آن ارائه شده است شناخته شود، فلذا در اينجا ابتدا به صورت اجمالي خاستگاه و چارچوب و اصول پلوراليسم بررسي مي شود.1ـ بررسي اصول اخلاقي و سياسي پلوراليسم ...

پاسخ مناسب به سؤال مذكور احتياج به بررسي مفاهيمي همچون خاتميّت و پلوراليسم ديني دارد؛ چرا كه فهم سؤال و توجّه دقيق به آن و واژه هاي به كار رفته در آن، خود بخشي از پاسخ را در بر مي گيرد.الف) خاتميّت:تاريخ بشري شاهد ظهور پيامبران متعدد آسماني و همچنين اديان و شرايع متكثّري بوده است و مي توان از ...

اولاً، بايد توجه داشت كه (اِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللّهِ الاِْسْلامُ);[1] دين در نزد خدا، اسلام (و تسليم در برابر حق) است.[2] از اين آيه مباركه و ده ها آيه[3] و روايت ديگر به روشني و به طور قطع چنين استفاده مي­شود كه حقيقت اديان الهي يكي بيش نيست و تنها يك «صراط مستقيم»[4] هست كه تضمين كننده سعادت بشر است. ...

در خصوص اينکه «ما حق داريم دين خود را حق بدانيم» مراد اين است اگر اين حق را هر ديني به خود بدهد بايد براي اديان ديگر نيز اين امكان وجود داشته باشد كه دين خود را حق بدانند، چرا كه هر ديني اصول و مباني خود را حق مي‌داند وديگران را تا آنجا كه با آن اصول همراه باشند ...

دربارة تعدد راه‌هاي رسيدن به خداوند و ارتباط آن با صراط مستقيم سوال شده است و به جملة معروف الطرق الي الله بعدد انفاس الخلائق استناد شده است، تا آن جا كه ما جستجو كرديم، تنها مدركي كه براي اين سخن يافتيم كتاب بحارالانوار مرحوم مجلسي است ايشان نيز اين جمله را در ميان توضيحات خود بر يك روايت، نقل ...

اگر مراد از اين جمله كه « اديان واقعاً منتاقض نيستند» اين باشد كه تنها يك دين داريم و همة اديان آسماني به نوعي مراحل تكامل همان دين واحد هستند و لذا تناقضي بين آنها وجود ندارد، سخني كاملاً صحيح است. چنانكه در سراسر قرآن همة انبياء‌ بشر را به يك دين دعوت كرده‌اند. در سورة شوري، آية 13 چنين ...

ابتدا بايد تعريف «ايدئولوژي» و «دين» را روشن کنيم، سپس ببينيم چرا برخي، دين را منزّه از هر گونه ايدئولوژي و ايدئولوژيک شدن مي دانند.واژه ايدئولوژي از نظر لغت، مرکب است از دو واژه «ايده» و «لوژي»، که به معناي عقيده شناسي است؛ ليکن به معناي عقيده و طرز تفکر هم به کار مي رود؛ امّا معناي اصطلاحي اين واژه ...

در سؤال فوق رابطه دين و ايدئولوژي مورد پرسش قرار گرفته است،‌ اگر تعريف هر يك از اين دو روشن باشد، رابطه آنها مشخص خواهد شد. درباره واژة ايدئولوژي گفته‌اند: لفظي است مركب از «ايده + لوژي» به معناي عقيده شناسي و به معني خود عقيده و طرز تفكر هم به كار مي‌رود.[1] معناي اصطلاحي خاص ايدئولوژي عبارت است از: ...

اسلام و ايدئولوژياز ايدئولوژي؛ تفسيرهاي گوناگوني ارائه شده است و برخي از انديشمندان غربي اين واژه را به عنوان يكي از مبهم ترين و غير قابل بيان ترين مفاهيم در علوم اجتماعي به شمار آورده اند، ايدئولوژي آن مجموعه اي هماهنگ از اعتقادات و ارزشها است، اعتقادات و ارزشهايي كه ثابت و تغيير ناپذيرند و انسان ها به سوي آنها ...

قبل از بيان و بررسي رابطه ايدئولوژي با جهان بيني، به لحاظ روش منطقي بحث، ابتدا تعاريف و معاني هر يك را مشخص نموده و سپس رابطه آنها را بررسي مي كنيم چون برخي از اين قبيل شبهات و اشكالات از اينجا ناشي مي شود كه معنا و مقصود از هر يك از واژه ها دقيقاً مشخص نيست و همين ...

پاسخ به اين پرسش وقتي آشكار مي‌شود كه بدانيم حق چيست.حق دركتاب‌هاي لغوي به «ثابت» معنا شده است و وقتي گفته مي‌شود فلان چيز حق است يعني ثابت است.[1]ولي معاني اصطلاحي متفاوتي دارد، مثلاً در معرفت شناسي، حق به معناي مطابق با واقع است. و وقتي يك جمله يا يك عقيده و يا يك دين را حق مي‌دانيم، يعني آن ...

حق به مفهوم امتياز و اختيار و آزادي داشتن و نوعي نصيب داشتن، از مفاهيمي است كه بيشتر پس از ورود انسان به عالم مدرن مطرح شده است و پيش از آن كمتر مي‌توان چنين بحثي را مشاهده كرد.[1]از مهمترين عوامل مطرح شدن اين بحث تغييراتي بود كه در مباحث انسان شناختي در دنياي غرب پيش آمد. اين تحول در ...

تكليف به معني وظيفه‌اي كه در برابر حقوق ديگران بر عهده افراد قرار دارد در متون اصيل ديني مورد اشاره قرار گرفته است. براي جستجوي مفهوم تكليف در قرآن و نهج‌البلاغه به دو شيوه مي‌توان عمل كرد؛يكي آن كه در پي خود كلمه تكليف باشيم و بدانيم كه چند بار در قرآن يا نهج‌البلاغه كلمه‌اي با ريشه «كلّف» به كار ...

قبل از پاسخ ابتدا تكليف را تعريف مي­كنيم و سپس به محورهاي مختلفي در باب تكليف مي­پردازيم تا روشن شود كه خداوند چرا براي ما تكاليفي قرار داده است.

مقدمهيکي از دغدغه هاي کهن انساني، امکان شناخت خداوند متعال است. اعتقاد به خداوند، اعتقاد فطري، پايه و همگاني (اجماع عام) است. هرانساني با تأمل در اندرون خود، وجود خويش را ناقص و وابسته به وجود مطلق کامل حس مي کند که آن همان اعتقاد به خدا يا ملازم با آن است. پرسش اين است که آيا وجود خداوند، افزون ...

برهان در اصطلاح اهل منطق معنايي خاص دارد[1] و با آن‌چه که در پرسش برهان خوانده شده که عدم استفاده از مفاهيم وحياني باشد؛ اندكي تفاوت دارد، پاسخ اين است كه نه تنها چنين برهاني وجود دارد، بلكه برخي از متفكران الهي تلاش كرده‌اند تا برهاني ارائه كنند كه از سرچشمه وحي ناشي نشده باشد. برهان امكان و وجوب اين ...

پرسش فوق در واقع بازگشت به اين پرسش مي كند كه آدمي تا چه اندازه مي تواند با عقل خود خداوند و صفات او را بشناسد؟ و آيا اساساً عقل بشري توانايي آشنايي با خداي سبحان را دارد يا نه؟چه خوب است پاسخ پرسش مزبور را از كلام امير مؤمنان ـ عليه السلام ـ بشنويم كه فرمود: «لَم يُطلع العقول ...

بشر در تاريخ زندگي خود براي درك جهان، راه هاي گوناگوني داشته و هر فردي به مقتضاي استعداد و توانائي فكر خود، راهي را انتخاب نموده و به مقصود رسيده است مهم ترين راه هاي خداشناسي عبارتند از:الف: راه فطريب: راه عقليالف: مقصود از راه فطرت اين است كه يك شعور باطني و كشش دروني بشر را به سوي خدا ...

نويسنده مقاله «بي اعتقادي مؤيد الحاد» به دنبال اقامه دليل بر عدم وجود خدا و اثبات الحاد است. در استدلال او از باورهاي مؤمنان استفاده شده است. استدلال وي به صورت قياس استثنائي است كه از راه رفع تالي به مطلوب رسيده است. در اين مقاله ما در صدد هستيم كه با بررسي منطقي اجزاء استدلال وي، آن را به ...

قبل از پاسخ به سوال، سخن يوجين بورتيس فيلسوف غربي را نقل مي­کنيم كه مي گويد: «خدايي كه اجازه مي دهد انسان ها را بسوزانند، خدايي كه در حين سوزاندن انسان ها سكوت مي كند و چهرة خويش را پنهان مي كند شايسته اعتقاد ورزيدن نيست»[1]سخن اين فيلسوف نشان مي دهد كه مساله شر مي تواند در بدو امر به ...

رسوخ خطا در تفکر امري است اجتناب ناپذير؛ اما آيا همه انديشه ها و شناخت هاي آدمي ممکن است دچار خطا گردد و در نتيجه نتوان به آن معرفت ها اعتماد نمود. و يا اين که براي مصونيت تفکر از خطا، ضوابطي وجود دارد که با مراعات آنها، ذهن از رخنه خطا ايمن مي ماند. در پاسخ به اين قبيل ...

پاسخ در چند محور ارائه مي شود:1. عالم مادي عبارت است از جهاني كه در نظام آفرينش در آخرين سلسله عوالم هستي قرار دارد.[1] و (ماديات) عبارت است از پديده هاي جسماني و جسمانيات در مقابل مجردات كه فوق پديده هاي مادي و جسماني هستند.[2] و از جهان مادي به عالم دنيا نيز ياد مي شود.[3]2. نكتة ديگر آن است ...

اولاً توجه به اين نكته لازم است كه معلومات ما در برابر مجهولات بسيار ناچيز است، و آنچه ما از اسرار آفرينش و جهان هستي مي‌دانيم در برابر آنچه نمي‌دانيم همچون قطره‌اي در برابر اقيانوس عظيمي است. بنابراين اگر ما نتوانستيم اسرار وقوع فلان طوفان يا زلزله را دريابيم نمي‌توانيم به كّلي آن را مورد انتقاد قرار دهيم. در گذشته ...