همه

چکيده پيوند ناگسستني و همه سويه نهج البلاغه با قرآن کريم، از مسائل حائز اهميت است. يکي از مظاهر اين پيوند، اقتباس هاي قرآني نهج البلاغه است. اهميت بررسي اين اقتباس ها به چند امر باز می گردد: نخست، گونا‌گوني اقتباس هاي قرآني است. دوم، کارکردهاي متفاوت اين اقتباس ها. در اين نوشتار می ‌کوشيم با رويکردي تحليلي اين اقتباس ...

چکیده: آندرو ریپین (Anndrew Rippin ) از مشهور ترین قرآن پژوهان غربی معاصر و استاد تاریخ در دانشگاه ویکتوریا در کانادا است. وی مقالات چندی در قرآن پژوهی داشته و با برخی دائره المعارف های مشهور مانند EI و ER و EQ همکاری داشته است. ترجمه مقاله تفسیر وی را که در E2 (ویراست دوم دائره المعارف اسلام، جلد دهم، ...

واژه “آل ابراهيم” دوبار در قرآن آمده است: «… فَقَد ءَاتينا ءَالَ ابرهيمَ الكِتبَ و الحِكمَةَ و ءَاتينهُم مُلكَاً عَظيماً» در حقيقت، ما به خاندان ابراهيم، كتاب و حكمت داديم و به آنان، مُلكى بزرگ بخشيديم (نساء، 54)، «انَّ اللّهَ اصطَفی ءَادمَ وَ نوحاً وَ ءَالَ إِبرهيمَ و ءَال عمرن عَلى العلمين» به يقين، خداوند، آدم و نوح و خاندان ...

آل عمران اين واژه فقط يك باردرآيه 33 سومين سوره قرآن آمده؛ از اين رو، اين سوره به «آل عمران» موسوم شده است: «إِنَّ اللّهَ اصطَفی ءَادمَ و نُوحاً و ءَالَ إبرهيمَ وَ ءَالَ عمرانَ عَلَى العلَمين؛ همانا خداوند، آدم و نوح و آل ابراهيم و آل عمران را بر جهانيان برگزيد.»(آل عمران/ 3، 33) لغويان و مفسّران، براى كلمه ...

چكيده قرآن فصيح ترين كلام است كه به زبان عربي بر پيامبر گرامي اسلام(صلی الله علیه و آله) نازل شده است. برخي از آيات اين كتاب به گونه هاي مختلف قرائت شده است، ولي فقط يكي از آنها صحيح و بقيه غيرصحيح است. يكي از اموري كه می تواند مفسر را در برخي از قرائت هاي اختلافي، به قرائت صحيح ...

واژه «احمد» در قرآن كريم فقط يك بار و به صورت يكى از نام هاى پيامبر اسلام (صلى الله عليه و آله) به كار رفته است: «و اذ قالَ عيسَى ابنُ مَريَمَ يبَنى اسرءيلَ انّى رَسولُ اللّهِ الَيكُم مُصَدّقًا لِما بَينَ يَدَىَّ مِنَ التَّورةِ ومُبَشّرًا بِرَسولٍ يَأتى مِن بَعدِى اسمُهُ احمَدُ فَلَمّا جاءَهُم بِالبَيّنتِ قالوا هذا سِحرٌ مُبين». (صف/ 61، ...

«أسباط» جمع سِبْط و برگرفته از ريشه «س- ب- ط» است.«1» كاربردهاى متفاوت اين مادّه و مشتقّات آن«2» و گزارشهاى واژه نگاران از معناى آن نشان می دهد كه ريشه «س- ب- ط» در اصل به معناى امتداد و انتشار امورى به كار می رود كه منشأ و ريشه واحدى داشته و امتداد و انتشار آنها به صورت طبيعى و ...

مقدّمه راه شناخت صحيح و كامل هر موضوعي، بهره گيري از منابع اطلاعاتي مطمئن است. فهم و تفسير درست آيات قرآن نيز منوط به بهره مندي از منابع تفسيري غني و اطمينان بخش است و در صورت بي توجهي به اين نكته، مفسّر به ورطه تفسير به رأي يا برداشت هاي ناروا خواهد افتاد و از بسياري نكات و مفاهيم ...

نام اسحاق(علیه السلام) 17 بار در قرآن كريم در آيات 133، 136، 140 بقره/ 2؛ 84 انعام/ 6؛ 84 آل‏ عمران/ 3؛ 163 نساء/ 4؛ 71 هود/ 11؛ 6، 38 يوسف/ 12؛ 39 ابراهيم/ 14؛ 49 مريم/ 19؛ 72 انبياء/ 21؛ 27 عنكبوت/ 29؛ 112- 113 صافّات/ 37، 45 ص/ 38 ذكر شده است. مشهور لغويان اسحاق را واژه اى ...

البيان في تفسير القرآن، اثر فقيه شيعه معاصر آيت الله سيد ابوالقاسم خويي( متوفي 1371 ش ) است. اين كتاب از دو بخش تشكيل شده است .مقدمه اي در علوم قرآن و تفسير سوره حمد؛ با وجود توجه گسترده به بخش علوم قرآني اين اثر، متاسفانه بخش تفسيري آن چندان مورد توجه و ژرفكاوي هاي پژوهشي واقع نشده است .اين ...

در شماره چهلم مجله کیهان اندیشه، مقاله ای درج گردیده بود با عنوان «بررسی گفتاری در تأویل و تفسیر» که اشکالاتی را درباره تأویل قرآن و برخی از تأویلات عرفانی مطرح می ساخت.هر چند که به نظر می رسید، جواب آن مسائل بر اهل فن روشن و مبرهن است، و نیازی به پاسخ و توضیح نیست، اما از آنجا که ...

افزایش كتاب های تفسیر قرآن در قرن معاصر با سبك و سیاقی یكسان و با سخنانی همسان گمان هم طرازی را در نگاه نخستین در میان آنها تداعی می نماید.  گشایش و صیقل آیینه نقد و بررسی این هنر را دارد كه برجستگی ها و كاستی های هر یك نسبت به دیگری را آشكار نموده؛ و اهل مطالعه و دانش ...

ابهام شناسی از جمله مباحث مهم زبان شناسی ترجمه است كه از گذشته تاكنون ابعادی از آن به تناسب و با عناوین مختلف در علوم گوناگون مورد توجه قرار گرفته و دانشمندان كم و بیش بدان پرداخته اند .اما در این تحقیقات بررسی تطبیقی و توجه همزمان به مبدا و مقصد و به ویژه محور قرار دادن قرآن و تنظیم ...

اسماعيل عليه السلام فرزند بزرگ ابراهيم عليه السلام، نياى عرب حجاز «1» و جدّ اعلاى پيامبر خاتم صلى الله عليه و آله «2»، از پيامبران الهى و ملقّب به ذبيح اللّه است. اسماعيل واژه اى غير عربى و معرّبِ «اشمائيل» در سريانى است و از همين راه به عربى وارد شده «3» و اصل آن واژه عبرى «يشمَع» به معناى ...

“اصحاب ايْكَه” ساكنان بيشه زارى بودند كه بر اثر كم فروشى و در پى تكذيب حضرت شعيب عليه السلام با عذاب الهى نابود شدند. اين عنوان به صورت تركيب اضافى «اصحاب الايكه» 4 بار در آيات 78 حجر/ 15؛ 176، شعراء/ 26؛ 13، ص/ 38 و 14 ق/ 50 آمده است. ايكه به معناى درخت، و جمع آن «أيْك» به ...

چکیده دکتر محمدحسین ذهبی یکی از عالمان معاصر اهل سنت است. وی در کتاب التفسیر و المفسرون که از جمله منابع درسی در برخی از مراکز دانشگاهی فریقین به شمار می‌آید، به بررسی تاریخ تفسیر قرآن در عهد صحابه و تابعین و پس از آن دوره پرداخته است وی ضمن بیان اقسام روشهای تفسیری، روشِ شماری از مفسران اهل سنت ...

تشیع مکتب پیروی و انس گیری با قرآن و اولیای معصوم الهی(علیهم السلام) است . همانان که پیوسته جدایی ناپذیر از قرآنند و علوم پایان نیافتنی کتاب خدا، به اراده پروردگار به آنان سپرده شده است . شیعه به دلایل فراوان قرآنی و روایی ، در دو بُعد، نهایت توجه به پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) و اهل بیت ...

تعبیر «آل فرعون» 13 بار در قرآن آمده كه در يك مورد از مأموريت موسى(عليه السلام) به سوى آنان و در موارد ديگر از كفر، تكذيب، شكنجه گرى و در نهايت، عذاب آنان در دنيا، برزخ و آخرت سخن رفته است. با توجّه به گوناگونى معانى آل، مفسّران در گستره شمول آل فرعون بر يك رأى نيستند؛ ولى با توجّه ...

از ویژگی های بارز قرآن، عینی گرایی و ملموس سازی اصول و مفاهیم نظری و كلی است. بسیاری از اصول و سنت هایی كه خداوند در سراسر قرآن به صورت كلی، تجردی و انتزاعی بیان می كند، نمونه های عینی آن در داستان و قصه های قرآنی تبیین و ترسیم می شود. به شكل كلی تر می توانیم بگوییم كه ...

مقدمه؛ اهـل بـيت(علیهم السلام) از جمله محورهاى عمده و نظرگاههاى بارز در احاديت اسباب نزول اند و جـايـگـاه ايـشـان به عنوان مهمترين محورهاى مطرح در اسباب نزول, شايان نگاه و تامل و تعمقى ويژه است. گـذشـتـه از ايـن كـه اهل بيت(ع) در متن آيات قرآن, بصراحت مخاطب خداوند قرار گـرفته اند و به نص آيه تطهير به افتخار طهارت و ...

در قرآن کریم آیات فراوانی پیرامون اسماء و صفات خدای تعالی آمده است. برخی از آیات مذکور دلالت بر وجود خداوند و وحدانیت و یگانگی او دارند، که می توان آنها را به عنوان برهان های فلسفی و عقلی در نظر گرفت. در این گفتار به ذکر این براهین و آیات مربوط به آنها می پردازیم.    1. برهان امكان ...

تكبّر بر وزن تفعّل از ريشه «ك ـ ب ـ ر» صفتى نفسانى و ناپسند و منشأ بسيارى از رذايل اخلاقى است[1] و تا اظهار نشده باشد به آن كبر اطلاق مى شود و چون اظهار شود، تكبّر گفته مى شود، از اين رو درعلم اخلاق تكبر زاييده كبر دانسته شده است، چنان كه كبر خود نيز، از نتايج عجب ...

نخستين صفت از صفات رذيله كه در داستان انبياء و آغاز خلقت انسان به چشم می خورد و اتفاقا به اعتقاد بسيارى از علماى اخلاق، ام المفاسد و مادر همه رذايل اخلاقى و ريشه تمام بدبختيها و صفات زشت انسانى است، تكبر و استكبار می باشد كه در داستان شيطان به هنگام آفرينش آدم(علیه السلام) و امر به سجود فرشتگان ...

استكبار از ريشه «ك‌ ـ‌ ب‌ ـ‌ ر» و به معناى برترى خواهى[1]، امتناع از پذيرش حق از روى عناد و تكبّر[2] و خود بزرگ‌ بينى دروغين[3]است. استكبار طبق معناى اخير متعدى است و به مفعول نياز دارد; امّا در اغلب موارد مفعولى براى آن ذكر نمى‌شود و در چنين مواردى معمولا مفعول، همان فاعل است; يعنى شخصى خود را ...

آنچه کانون توجه این نوشتار پیش روى خواننده ارجمند است، کتابى است نوآمد، با محوریت تفسیر اثرى، به نام «التفسیر الاثرى الجامع» و نوشته نویسنده پرکار، دانشمند، شناخته شده، نوآور و پردل در جهان ابراز اندیشه هاى نو، جناب آیة اللّه محمد هادى معرفت دام ظلّه. پس از آن که کتاب یاد شده را خریدم، هم زمان آن را می ...

چکيده قرآن كريم معجزه بزرگ پيامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) است كه اعجاز آن در ابعاد گسترده اي نمود دارد. يكي از اين ابعاد، حوزه تشريعات است، به اين معنا كه احكام شرعي قرآن داراي ويژگي هايي مي باشد كه هيچ بشري قادر به عرضه هم آوردي براي آن نيست. قوانين قرآن با عقل و فطرت سازگار ...

اعجاز تشريعى قرآن: اثبات وحيانى‌بودن قرآن از راه تشريع قوانين جامع و متعادل در آن از وجوه اعجاز قرآن كريم كه اخيراً برخى مفسران بر آن تأكيد كرده‌اند اعجاز تشريعى آن است. از نظريات مربوط به اين جنبه اعجاز قرآن برمى‌آيد كه معتقدان به آن، فوق‌العاده بودن مجموع دستورالعملهاى قرآن كريم در زمينه‌هاى فردى و اجتماعى زندگى بشر را، نشانه‌اى ...

يـكـى از مـبـاحثى كه از قديم مطرح بوده است, اين است كه چند درصد آيات قرآن كريم, آيات الاحكام است . اولين عالمانى كه تفسير موضوعى نوشته اند كسانى هستند كه در رابطه با آيات الاحكام رساله يا كتاب نوشته اند زيرا اين بحث, نوعى تفسير موضوعى است . آنـچه اكنون مطرح است, اين است كه در حدود پانصد آيه, ...

علم تفسیر از اولین اشتغالات مسلمانان بوده است، و از زمان نزول قرآن یعنی عصر رسول الله ـ صلی الله علیه و آله ـ شروع شده است لكن تفسیر به عنوان یك علم مدون و منسجم از زمان امیرالمؤمنین حضرت علی ـ علیه السّلام ـ شروع گردید. و بزرگان این علم سلسله اسانید خود را به آن حضرت می‌رسانند.[1] این ...

آيا مي‏ توان از روايات در تفسير قرآن بهره گرفت؟ بسا گفته مي ‏شود كه حديث و روايتي كه به سرحدّ تواتر نرسيده يا قرائن قطعي با آن همراه نباشد، در تفسير قابل استناد نيست؛ زيرا سند بودن آن جاي ترديد است و در اصطلاح به آن، خبر واحد مي‏ گويند و يقين ‏آور نيست. آري اگر به سرحدّ تواتر ...

با توجه به كاربرد احاديث در تفسير قرآن و متفرع بودن آن بر حجيت و اعتبار آنها در مقاله حاضر به بررسي اين موضوع پرداخته شده و در آن پس از نقل دو ديدگاه در اين زمينه و نقل سخنان برخي از طرفدان هريك بر شمول ادله حجيت خبر واحد به تمامي روايات اعم از روايات فقهي و غير فقهي ...

پيوند ميان قرآن و اهل بيت، پيوند ميان نور و بينايي است. نور وحي در ذات خود روشن و روشنگر است، امّا بهره گيري از آن، نياز به چشماني بصير و نافذ دارد و راهگذران طريق ديانت به ميزان بصيرت و بينايي خويش از آن سود می جويند. همراه آمدن قرآن و اهل بيت، در كلام رسول اكرم(صلی الله علیه ...

چکیده این مقاله به نقد و بررسی دیدگاه‌های ذهبی در زمینه جعل و وضع در تفسیر می‌پردازد. ذهبی در این باره چهار نکته را طرح می‌کند. وی معتقد است آغاز وضع حدیث از سال41 هجری است، این ادعا ناصواب است. چرا که شواهد متعددی مبنی بر شروع وضع از زمان پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) وجود دارد. ...

مقدمه ترجمه قرآن از دير باز معركه آراى فقهاى اسلام بويژه فقيهان اهل سنّت بوده است. اين بحث براى نخستين بار از مسأله جواز قرائت حمد و سوره به زبان هاى غير عربى آغاز شد.1 در قرون معاصر نيز به سبب ضرورت تبليغ دين، مسأله ترجمه قرآن و لزوم آن را شيخ مصطفى مراغى مطرح نمود كه با مخالفت شديد ...

قرآن با ارائه‌ي برنامه‌ي كامل و جامعي در عرصه‌هاي مختلف از جمله اعتقادي، اخلاقي، فقهي و تاريخي سخن رانده، وراه و رسم زندگي و رسيدن به‌سوي اهداف عاليه و سعادت واقعي را، به صورت كلي و به اجمال براي انسان روشن كرده است. لذا براي درك دقيق مفاهيم قرآن نياز به متخصصي است كه به تبيين مجملات قرآن و باز ...

مقدّمه: مقصود از تفاسير روايى در اين نوشتار، سلسله تأليفاتى هستند كه با استناد به سخن معصوم(عليه السلام) در صدد فهم معانى قرآن بر آمده اند، خواه با اظهار نظرى از سوى مؤلف همراه باشند يا خير. اين تفاسير عموماً فراهم آمده از رواياتى مشتمل بر بيان شأن نزول، ناسخ و منسوخ، تأويل متشابهات، آيات نازل شده درباره اهل بيت(عليهم ...

درقرن سوّم هجرى درمحافل عرفانى (صوفيان) كوفه و بغداد, احاديث و روايتهاى اخلاقى, با گرايشهاى عرفانى در باره نكات گوناگون مبهم قرآن, شهرت يافت كه به امام جعفر صادق(علیه السلام) (م: 148هـ.ق) نسبت داده شده است. شمار اين روايتها در كتاب چاپ شده فعلى به ضميمه حقايق التّفسير, به 350 حديث مى رسد, كه در محور تفسير معنوى و باطنى ...

اشاره: متنی که در زیر از نظر می گذرانید حاصل گفتگویی با حضرت آیت الله مصباح یزدی پیرامون نحوه تعامل مرحوم علامه طباطبایی با روایات تفسیری در تفسیر المیزان است. برخی شواهد و بلکه تصریحات بیانگر آن است که مؤلف المیزان در تفسیر قرآن نیازی به مراجعه به احادیثی که از اهل بیت علیهم السلام در توضیح و تفسیر آیات ...

منظور از «روايات» در اين عنوان سخنانى است كه با نقل متواتر يا محفوف به قراين قطعى يا از طريق راويان مورد اعتماد از پيامبر(صلى الله عليه وآله) و امامان معصوم(عليهم السلام) نقل شده باشند; و منظور از «تفسير قرآن» بيان معناى آيات قرآن و آشكار كردن مراد خداى متعال از آن هاست. درباره اين كه آيا در تفسير قرآن ...

از مهمترين اركان سياست‏هاى توسعه، سياستگذارى پژوهشى است. در كشور ما كه توسعه و احياى تمدن اسلامى به مثابه امرى آرمانى است، اولويت بخشى به امر پژوهش در همه عرصه هاى فرهنگى، هنرى، علمى، تاريخى، سياسى و اجتماعى ضرورى و بايسته است. از ديگر سو، صاحب نظران تعليم و تربيت بر اين نكته اذعان دارند كه ركن اصلى پژوهش، آموزش ...

دانش فقه و تفسير, دو دانش بلند مرتبه در دانشهاى شرعى به شمار مى روند. اين دو, گرچه دوشاخه مستقل ازعلوم نقلى اسلامى هستند, امّا ارتباطات تاريخى و موضوعى آن دو, چنان است كه مطالعات ميان رشته اى را برمى تابد واين ضرورت را مى آفريند كه با نگاهى ژرفكاوانه, زواياى ارتباط خود را بنماياند و زواياى گوناگون اشتراك و ...

تعميم و تطبيق حكم آيات قرآن، بر مصاديقى غير از مورد نزول؛ جرى در لغت به معناى عبور سريع و در اصل براى بيان حركت آب و آنچه كه با آب جريان مى يابد وضع شده است.[1] اين واژه در قرآن كريم نيز به معناى روان و جارى شدن آمده است. (مانند غاشيه/88، 12؛ الرحمن/55،50؛ روم/30، 46) گاهى نيز با ...

دستورالعمل هايى كلى براى تفسير، مبتنى بر مبانى عقلى، نقلى و عقلايى؛ «قواعد» جمع قاعده است و قاعده در زبان عربى و فارسى معانى و كاربردهاى متعددى[1] مانند پايه و اساس دارد.[2] خليل، ابن فارس و فيّومى نيز «قواعد البيت» را پايه هاى خانه معنا كرده اند.[3] در قرآن كريم نيز در اين معنا به كار رفته است: «واِذ يَرفَعُ ...

چكيده اين مقال بر آن است كه اولاً فهم قرآن براى همگان ممكن، و ثانيا روشمند است. مؤلّف، چهارده شرط را براى تفسير صحيح قرآن ذكر می كند كه عبارتند از: 1. آگاهى از قواعد زبان عربى؛ 2. آگاهى از معانى مفردات قرآن؛ 3. تفسير قرآن به قرآن؛ 4. مراجعه به شأن نزول ها؛ 5. مراجعه به احاديث صحيح؛ 6. ...

فهم متون دینی، بویژه قرآن مانند فهم گفته ها و نوشته های دیگر قانونمند است. علاوه بر این، قرآن کریم به دلیل ویژگیهای منحصربه فرد ملاکهای افزونتری برای فهم دارد که غفلت از آنها انسان را از شناخت درست مراد آن بازمی دارد. از دیرباز کژفهمی های بسیاری دامنگیر مراجعان به قرآن بوده و هست. این کژفهمی ها همزاد خود ...

آداب و شرايط تفسير امورى اند كه مراعات آن ها خطاى مفسّر را به حداقل مى رسانند. دانشمندان و مفسّران بر اين بحث مهم تأكيد كرده اند. اشتباهات و اختلافات در تفسير نوعاً بر اثر غفلت از آن است.[1] البته آداب و شرايط مورد بحث بيشتر در تفسير اجتهادى مطرح مى باشد و گرنه تفسير روايى محض آداب و شرايط ...

چکيده: چگونگي فهم مفردات قرآن در فرآيند تفسير، تابع ضوابطي است و از مباني خاصي ريشه می گيرد. اين مقاله با واکاوي متن تفسير الميزان درصدد به دست دادن مباني فهم مفردات قرآن از ديدگاه علامه طباطبايي و بيان تأثير آن در تفسير قرآن است. به باور علامه: 1. خصوصيات مصاديق مفردات الفاظ قرآن، خارج از موضوع له آنهاست. اين ...

به راستی راز مانایی قرآن چیست که در گسترهِ تاریخ، اندیشه های بلند آن فرو نکاسته و سیطرهِ نفوذ و قدرت آن فزاینده بوده است. بی شک می توان گفت: این کتاب که سرچشمه بالندگی و اندیشه ورزی است و بن مایه ها و اساس تمدن اسلا‌می بر پایه آموزه های آن استوار گشته است، همواره، همگان را به تفکر ...

عمده اختلافات تفسيرى از سه ناحيه ناشى می شود: متن قرآن، موقعيت نزول آيات و شخصيت مفسر . در متن قرآن امورى چون الفاظ چند معنا، تعارضات ظاهرى و اختلاف قرائات و در خصوص موقعيت نزول قرآن اسباب نزول و شرايط اقتصادى و اجتماعى و در زمينه مفسر، عواملى مثل منابع استنادى، باورهاى اعتقادى و جهت‏گيری هاى عصرى و شيوه ...

مقدمه يكي از مباحث اساسي و مقدماتي تفسير قرآن كريم، مبحث مباني و روش هاي تفسيري است. در اين مبحث از اصطلاحاتي چون مباني، اصول، قواعد و نيز روش ها، گرايش ‏ها و مكاتب تفسيري نام برده می شود. واقعيت آن است كه بيشتر مفسّران در آغاز تفسير، مباني و روش هاي تفسيري خود را منقّح نساخته اند و حتي ...