حيات طيبه با ايمان و عمل صالح

حيات طيبه بر دو پايه استوار است: ايمان و عمل صالح. فرد مؤمن و صالح از آرامش و صفاي دل برخوردار است. حال بايد پرسيد: مؤمن كيست و عمل صالح چيست؟ قرآن در معرفي مؤمن مي‏فرمايد: كسي كه در كردارهايش ميانه‏روست و از زندگيِ زجرآورِ تجمّلي و چشم و همچشمي و اسراف و تبذير پرهيز مي‏كند، او مؤمن است. اين صفتِ مؤمن را قرآن كريم اين گونه بيان مي‏فرمايد: «والّذين إذا أنفقوا لَم يُسِرفوا و لم‏يقتُرُوا وَ كانَ بَينَ ذلك قواما؛1 (مؤمنان كساني هستند ) كه چون هزينه مي‏كنند اسراف نمي‏كنند و خسّت نمي‏ورزند بلكه ميان اين دو، راه اعتدال را مي‏گيرند.»
مؤمن نه خسيس است و نه اسراف‏گر، بلكه حالت ميانه دارد: «وَ كانَ بين ذلك قواما». علم اقتصاد؛ يعني برنامه‏ريزي براي زندگي و خرج ميانه. و اين گونه اقتصاد در اجتماع و خانواده توسط فرد و دولت، بايد پياده شود تا حيات طيبه و آرامشِ روحي و رواني به دست آيد.
صفت ديگر مؤمن اين است كه اهل گناه نيست. اگر كسي دست به گناه يازيد، همان گناه دست و پاگيرش شده رفته رفته روح‏اش را مي‏خورد و امن و آسايش را از او سلب مي‏كند. حيات طيبه، زندگيي است كه از گناه و آلودگي به دور است. تاريخ و تجربه نشان داده كه هيچ فرد و يا جامعه گنه‏كاري، روي آسايش نديده است، انواع و اقسام عذابهاي الهي بر سر فرد و اجتماع گنه‏كار باريده و آنها را با اضطراب و تشويش و سرانجام نابودي و نيستي رو به رو كرده است.
حيات طيبه غير از ايمان، به عمل صالح نيز احتياج دارد، قرآن مي‏فرمايد: «من عَمِلَ صالحا مِنْ ذكرٍ أو أُثني و هو مؤمن فَلنُحيينَّهُ حياةً طيّبةً وَلَنَجْزِيَنَهُمْ أَجْرَهُمْ بِاَحْسَنِ ما كانوا يَعملون2؛ هر زن و مردي كه كاري نيكو انجام دهد، اگر ايمان آورده باشد زندگيِ خوش و پاكيزه‏اي بدو خواهيم داد و پاداشي بهتر از كردارشان عطا خواهيم كرد.»
تاريخ و تجربه نشان داده كه هيچ فرد و يا جامعه گنه‏كاري، روي آسايش نديده است، انواع و اقسام عذابهاي الهي بر سر فرد و اجتماع گنه‏كار باريده و آنها را با اضطراب و تشويش و سرانجام نابودي و نيستي رو به رو كرده است.
نشانه ايمان، عمل صالح و كردار شايسته است. انسان مؤمن، مي‏كوشد تا با عمل و كردارِ خلاّق، برنامه‏ريزي شده و منظم در كارهاي فردي و اجتماعي، حضور فعّال داشته باشد.
نكته مهم در خصوصِ ارتباط ايمان و عمل صالح اين است كه: ايمان راستين، عمل صالح را به وجود مي‏آورد و عمل صالح هم ايمان را زياد مي‏كند. هر گامي كه مؤمن در راه انجام اعمال صالح برمي‏دارد به ايمان خود مي‏افزايد و ازدياد ايمان و رشد و پرورش روحي، كردار شايسته را به دنبال دارد.
مردماني كه ايمان و عمل صالح را با هم داشته باشند، مقدّرشان اين است كه خداوند متعال با حيات طيّبه آنها را احيا كند: «فلنحيينّه حياةً طيّبة» يعني زندگيِ بدون غم و غصّه، و دلهره و اضطراب. مقدّر آخرتشان هم اين است كه پاداش بهتر از كردارشان به آنها عطا خواهد شد: «ولنجزينهم أجْرَهُمْ باَحْسَنِ ما كانوا يعملون».
اين تقدير يك انسان مؤمن است اما مقدّر يك فرد فاسق اين است كه دائما با كوبندگي روحي و فشار رواني رو به روست، كه اين هم وعده خداست. خداوند متعال در سوره انعام مي‏فرمايد: «فايّ الفريقين أَحَقّ بالأمن ان كنتم تعلمون؛3 اگر مي‏دانيد بگوييد كه كدام يك از اين دو گروه [مؤمنان و كافران[ به ايمني سزاوارترند؟» چه كساني امنيت دل و زندگانيِ منهايِ غم و غصه دارند؟ قرآن خود پاسخ مي‏دهد كه: «الذين آمنوا و لم‏يلبسوا ايمانهم بظلم اولئك لهم الامن و هم مهتدون؛4 كساني كه ايمان آورده‏اند و ايمان خود را به شرك نمي‏آلايند، ايمني از آنِ ايشان است و ايشان هدايت يافته‏گانند.»
از اين آيه چنين برمي‏آيد كه ايمان به تنهايي كافي نيست بلكه دوري از ظلم و گناه هم لازم است: «و لم‏يلبسوا ايمانهم بظلمٍ». پس ايمان هنگامي كارايي دارد كه با عمل صالح و دوري از گناه و ظلم، همراه باشد.

تقدير مؤمنان

ترديد نبايد كرد كه نتيجه قطعي ايمان و عمل صالح و دوري از ظلم و گناه، رسيدن به ساحل آسايش و زيستن با حيات طيّبه است، خداوند خود اين گونه مقدّر كرده است كه انسانهاي مؤمن با امنيت و آسايشِ روحي و رواني زندگي كنند: «اولئك لهم الأمن». اين گونه افراد مورد عنايت حق‏اند و او آنان را به حيات طيّبه هدايت مي‏كند: «و هم مهتدون» همچنين در اثر تقوا و خداترسي، ميزاني به دست مي‏آورند كه مي‏توانند با آن از تنگناها و بن‏بستها به راحتي عبور كنند: «ان تتقوا الله يجعل لكم فرقانا».5
اين امن و آسايش و اين نيروي «فرقان» و اين دست عنايت خدا، هم بر سر فرد مؤمن و صالح است و هم ملت و جامعه مؤمن. از نظر فردي نمونه‏هاي آن بسيار است، اما مثال و نمونه عينيِ ملتي كه دست عنايت حق بر سر آن است همين جامعه امروز ايران است؛ اين ملت به خاطر فرمانبرداري از دستورهاي اسلام و قرآن، مورد توجه خداوند متعال واقع شده به طوري كه از سخت‏ترين مشكلات و بن‏بستها رهيده و ناممكن‏ها را ممكن ساخته و توطئه‏هاي گوناگوني را خنثي كرده است، مروري بر حوادث انقلاب اسلامي از آغاز تاكنون، مؤيّد همين نكته است: شكست شاه، رسوايي آمريكا، حادثه طبس، جنگها و درگيريهاي مختلف، درهم ريختن معادلات جهاني و نمونه‏هاي بسيار ديگر، نشانِ دست عنايت خداست.
آري، مقدّر يك فرد و جامعه مؤمن و متّقي، حيات طيّبه و زندگي آسوده روحي است.

تقدير گناهكاران

مقدّر يك فرد و جامعه گناهكار اين است كه دائما برايش كوبندگي بيايد؛ يعني غم و غصّه‏هايي كه از فرط بزرگي نتواند آنها را تحمّل كند: «لايزال الذين كفروا تصيبهم بما صنعوا قارعةٌ او تحلّ قريبا من دارهم؛6 و كافران را پيوسته به سبب اعمالشان حادثه‏اي رسد يا آن حادثه در نزديكي خانه‏هايشان فرود آيد.»
اين كفر در اين جا، كفر عملي است؛ گره‏اي را مي‏گشايد فورا گره ديگري بر كار او زده مي‏شود، هنوز از غمي نرسته كه غم ديگري وجود او را مي‏گيرد، از تشويشي رهايي مي‏يابد به اضطراب بدتري دچار مي‏شود، و نبايد پنداشت كه اين خواست و تقدير خداست بلكه دست پخت خود انسانهاست «بما صنعوا». گناه و طغيان عاقبتي جز اين ندارد كه آدمي به آشفتگي و اضطراب، گرفتار آيد.
در آيه ديگر نظير همين را مي‏فرمايد و يك تشبيه معقول به محسوس مي‏كند و مي‏فرمايد: اگر كسي مثلاً از هواپيما به پايين بپرد چه مي‏شود؟ معلوم است كه لِهْ مي‏شود و اگر هم زنده بماند و لاشخورها اطرافش را بگيرند و هيچ كس هم نباشد چقدر وحشت دارد؟ قرآن مي‏فرمايد آدم بي‏خدا و گناهكار، در دنيا اين چنين حالتي دارد، در وطن خود و در كنار زن و بچّه و در ميان رفقايش زندگي مي‏كند، امّا دلهره، اضطراب خاطر، ضعف عصب، افسردگي، پوچي روحي اين شخص را به آن جا رسانده مثل اين كه تنها در بيابان گرفتار شده و دشمن اطراف او را گرفته است يا مثل اين كه از هواپيما پرت شده و هيچ راه نجاتي براي خود نمي‏بيند: «و من يشرك باللّه فكانّما خَرَّ من السماء فَتَخْطَفُهُ الطير أو تهوي به الرّيح في مكانٍ سحيق؛7 هر كس كه به خدا شرك آورد، چونان كسي است كه از آسمان فرو افتد و مرغ او را بربايد يا باد، وي را به مكاني دور اندازد.»
گناه با انسان اين چنين مي‏كند، مقدّر گناهكار اين است كه يك زندگي ناخوش داشته باشد، مقدّر گناهكار زندگي بدون آرامش است. آخرتش هم اين چنين است، يعني از غمي رهايي مي‏يابد و در غم ديگري فرو مي‏رود. آتش جهنّم هم هيچ گاه يك جُور نيست، مرتّب تازگي دارد همان طور كه آتش دنيا براي گناهكار يك نواخت نيست.

حيات طيّبه و زندگي ميانه

قبلاً به اشاره گفتيم كه يكي از شرايط دسترسي به حيات طيّبه، اقتصاد و ميانه روي است، اسراف و تبذير، آسايش و راحتي را از آدمي مي‏گيرد و زندگيِ زجرآور و پراضطرابي را جاي گزين آن مي‏كند. انسان نيازهاي مختلفي دارد و براي تأمين اين نيازها، مسلّم تلاشهايي مي‏كند، اگر اين تلاشها براساس حرص و آز و اسراف باشد، روي سعادت نخواهد ديد، از سوي ديگر اگر تفريط كند و به اين نيازها به درستي پاسخ نگويد باز هم خوشبخت نيست؛ في المثل نيازهاي خوراك، پوشاك، مسكن، مسائل جنسي، بخشي از احتياجاتِ بعدِ مادي انسان است و اگر در خط اعتدال و ميانه‏روي قرار نگيرند، آسايش و امنيت آدمي به هم مي‏خورد.
خوراك خوب است و اگر انسان مواظب جسمش نباشد حرام است، انسان بايد بخورد اما به اندازه‏اي كه زنده بماند به قول پزشكان بدن انسان حدود 1800 كالري نياز دارد، اگر از اين مقدار بيشتر بخورد فضولات مي‏شود و جذب بدن نمي‏شود.
خواب براي انسان لازم است و اگر به اندازه نخوابد بيمار مي‏شود، اما اگر اين خواب از حالت اعتدال خارج شد و آدمي به پرخوابي مبتلا گرديد، همين پرخوابي كسالت‏آور و بيماري‏زاست.
نيازهاي جنسي اگر به طور كلي سركوب شود، مشكلات رواني و عقده‏هاي روحي به وجود مي‏آورد و اگر در راه تأمين آن افراط هم شود، همه چيز را از دريچه مسائل جنسي خواهد نگريست و به بيماريهاي ديگر رواني مبتلا خواهد شد.
پوشاك نيز چنين است؛ يعني اگر انساني در پوشاك، جانب اقتصاد را از دست داد و به افراط روي آورد، آسايش خود را آسان و ارزان فروخته است. همچنان كه آدمي در خوراك و نيازهاي جنسي و ديگر غرايز بايد معتدل باشد در پوشاك نيز لازم است ميانه روي و اقتصاد را پيشه كند.
پس به طور كلي بايد گفت: مقدّر خداوند متعال اين است كه انسان مؤمن، ميانه‏رو و ساده زيست، حيات طيّبه و زندگي سالم و بدون دلهره و اضطرابي داشته باشد و كساني كه افراط‏گرند و در تأمين نيازها جانب اقتصاد را فرو گذاشته و به تجملات و زيورآلات روي آورده‏اند، حيات مشكل و طاقت‏فرسايي را بگذرانند.
در سوره واقعه، سرنوشت آنان اين گونه ترسيم شده است: «و اصحاب الشّمال ما اصحاب الشمال في سمومٍ و حميم و ظلٍّ من يحموم لاباردٍ و لاكريم انّهم كانوا قبل ذلك مترفين و كانوا يصرّون علي الحنث العظيم؛8 اما اصحاب شقاوت، اصحاب شقاوت چه حال دارند؟ در باد سَموم و آب جوشانند، در سايه‏اي از دود سياه، نه سرد و نه خوش، اينان پيش از اين در ناز و نعمت بودند و بر گناهان بزرگ اصرار مي‏ورزيدند.»
اين هم مقدّر انسانهاي تجمل‏گرا و اسراف‏گر است كه آتش جهنم و دود آن آنها را مي‏آزرد، چون «و كانوا يصرّون علي الحنث العظيم» بر گناهان بزرگ، اصرار مي‏ورزيدند و عاقبت اين چنين انسانهايي نابودي است: «و اذا اردنا ان نهلك قريةً امرنا مترفيها ففسقوا فيها فحقّ عليها القول فدمّرناها تدميرا؛9 چون بخواهيم قريه‏اي را هلاك كنيم، خداوندان نعمتش را فرماييم تا در آن جا تبهكاري كنند، آن گاه عذاب بر آنها واجب گردد و آن را درهم فرو كوبيم.»
آري، فرد يا جامعه تجمل‏گرا و مترف نابود مي‏شود و اين نابودي هم دو نوع است: جسمي و روحي؛ توضيح آن كه: گاهي انسان و يا جامعه با بمب، زلزله و بلاياي ديگر از بين مي‏رود و زماني هم استقلال و يا روح و روان او نابود مي‏شود، نوع اول، نابودي جسمي است و نوع دوم نابودي روحي، انسانهاي افراط‏گر و تجمل پرست، روح و روان‏شان به تدريج فرسوده و نابود مي‏شود، و اين نابودي، حتمي است: «فَدمرناها تدميرا».

پي نوشت :

1 ) فرقان (25) آيه67.
2 ) نحل(16) آيه97.
3 ) انعام(6) آيه81.
4 ) همان، آيه82.
5 ) انفال (8) آيه29.
6 ) رعد (13) آيه31.
7 ) حج (22) آيه31.
8 ) الواقعه(56) آيه‏هاي41 ـ 46.
9 ) اسراء (17) آيه16.

ارسال مقاله توسط عضو محترم سایت با نام کاربری : sm1372
/س