آيا ابليس جزء جنيان است يا فرشتگان؟

دلائل روشني داريم كه شيطان از طائفه جن بوده است نه ملك اين دلائل به صورت اختصار در سه قسمت مي‏شود.
الف) آيات قرآن
1ـ “اذ قلنا للملائكة اسجدوا لآدم فسجدوا الا ابليس كان من الجن ففسق عن امر ربه[1]” به ياد آر زماني را كه به فرشتگان گفتيم بر آدم سجده كنيد، آنها همگي سجده كردند جز ابليس او از جن بود، سپس از فرمان پروردگارش خارج شد – آيه‏ي فوق به صراحت تمام مي‏گويد، شيطان از جن بود.
2ـ قرآن از زبان جني‏ها چنين نقل مي‏كند “براستي سفيه ما (شيطان) درباره خداوند سخنان ناروا مي‏گفت.[2]3ـ قرآن از يكسو مي‏گويد: جن را از شعله‏هاي مختلط آتش آفريد “خلق الجان من مارجٍ من نار”[3] و از سوي ديگر هنگامي كه ابليس از سجده بر آدم سر پيچيد منطقش اين بود “خلقتني من نار” مرا از آتش آفريدي و او را از خاك و آتش برتر از خاك است[4] نتيجه جمع دو آيه اينست كه شيطان از جن است.
ب) روايات
1ـ امام رضا (ع) فرمود: “فرشتگان همگي معصومند و محفوظ از كفر و زشتيها به لطف پروردگار، راوي حديث مي‏گويد: به امام عرض كردم مگر ابليس فرشته نبود؟ فرمود: او از جن بود آيا سخن خدا را نشنيده‏ايد كه مي‏فرمايد: “الا ابليس كان من الجن[5]2ـ در حديث ديگري از امام صادق (ع) سؤال شد كه آيا ابليس از فرشتگان بود فرمود نه از جن بود ولي همراه فرشتگان بود آن چنانكه آنها فكر مي‏كردند از جنس آنان است (بخاطر عبادت و قربش نسبت به پروردگار) ولي خدا مي‏دانست كه از آنها نيست هنگامي كه فرمان سجده صادر شدآنچه مي‏دانيم تحقق يافت پرده‏ها كنار رفت و ماهيت ابليس آشكار گرديد”[6]ج) دليل عقلي:
چنانكه مي‌دانيم ملائكه معصومند، و از طرف ديگر جوهر آنها عقل است و نه شهوت بنا بر اين كبر و غرور و خود خواهي، و بطور كلي انگيزه‏هاي گناه در آنها وجود ندارد، ولي شيطان هم فسق ورزيد، و هم نافرماني خدا را انجام داد و هم تكبر ورزيد،[7] لذا نمي‏تواند از ملائكه باشد.
از مجموع آنچه گفته شد[8] بخوبي مي‏توان نتيجه گرفت كه ابليس هرگز فرشته نبوده ولي از آنجا كه در صف آنها قرار داشت و آنقدر پرستش خدا كرده بود كه به مقام فرشتگان مقرب خدا تكيه زده بود و مشمول خطاب آنها در مساله سجده بر آدم شده و سرپيچي او به صورت يك استثنا در آيات قرآن بيان گرديده و در خطبه قاصعه نام “ملك” مجازاً بر او نهاده شده است. چنانكه مفسرين بزرگ ما همچون علامه طباطبايي مي‏فرمايد: “ان اللَّه اخبرنا ان ابليس من الجن و انهم مخلوقون من النار” خداوند خبر داده كه ابليس از جن است و از آتش آفريده شد بر اين مسله اعتراف دارند[9] و همچنين تفسير نمونه[10] و ديگران.
خلاصه جوابها اين شد كه:
طبق آيات قرآني، و روايات و دليل عقلي، شيطان از طائفه جن بوده است نه ملائكه، و علت اينكه از بعضي از آيات و روايات به نظر مي‏رسد كه جزء ملائكه بوده است اين است كه بر اثر عبادت زياد در ميان ملائكه‏ها قرار گرفته بود و مجازاً به او ملك گفته شده است

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ تفسير نمونه، آيةاللَّه مكارم و همكاران، ج 12، ص466، ج6، ص98 و ج5، ص406.
2ـ تفسير الميزان (ترجمه فارسي آن) ج8، ذيل آيه‏ي 11 اعراف. 3- عدل الهي، شهيد مرتضي مطهري، ص79.

پي نوشت ها:
[1] . كهف/50.
[2] . جن/4.
[3] . الرحمان/15.
[4] . اعراف/12.
[5] . مكارم شيرازي، ناصر و همكاران، تفسير نمونه، دار الكتب الاسلاميه، چاپ نهم، 1370، ج12، ص467.
[6] . همان.
[7] . بقره/ 36.
[8] . ر.ك، تفسير نمونه، همان، ج12، ص466.
[9] . طباطبايي، سيد محمد حسين، تفسير الميزان في تفسير القرآن، تهران، دار الكتب الاسلاميه، چاپ چهارم، 1362، ج8، ص42.
[10] . تفسير نمونه، همان، ج12، ص466 و ج6، ص98 و ج5، ص406.