آيا انسان مي تواند چيزي را از خداوند بخواهد كه به خيال خود محال باشد؟ و آيا در صورت درخواست، چنين دعائي مستجاب مي شود؟

دعا در لغت به معني صدا زدن و به ياري طلبيدن و در اصطلاح شرع. گفتگو كردن با حق تعالي به نحو طلب حاجت و درخواست حلّ مشكلات از درگاه او و يا به نحو مناجات و ياد صفات جلال و جمال ذات اقدس اوست.[1] به طوري كه از آيات قرآن كريم و روايات وارده از معصومين ـ عليهم السلام ـ استفاده مي شود، دعا يكي از بهترين عبادتها و داراي دو جنبه «اصالت» و «مقدميّت» است. بدين معنا كه ذاتاً مانند نماز و روزه داراي اجر و پاداش نيك و سبباً وسيله گشايش گره هاي بسته زندگي و حل مشكلات امور با الهام خداوند و ياري او و سبب بر آمدن حاجات دنيا و آخرت است.[2]دعا و درخواست از خداوند بر دو قسم است:
1) ادعيّه مطلقه: يعني دعا كننده نيازها و مطالب خود را به زبان خود و به هر نوع، طرز و بياني كه مي تواند در پيشگاه خداوند اظهار مي كند، اين نوع دعاها را، دعاهاي غير وارده مي نامند.
2) الفاظ مخصوص كه از معصومين ـ عليهم السلام ـ رسيده باشد: اين قسم را دعاهاي وارده يا ادعيه مأثوره مي نامند، كه بعضي از آنها بايد در وقت مخصوص و محل معلومي خوانده شود و براي بعضي ديگر زمان و مكاني تعيين نشده است.
حال اين سؤال پيش مي آيد كه: اصولا چرا بايد دعا بخوانيم؟ آيا دعا جايگزين كار و كوشش مي شود؟
دعا از يك نظر ، عملي مستقل و عبادتي بذاته مطلوب ، و از گرانبهاترين پرستش هاست كه در روايات اسلامي از آن به مُخّ العبادة تعبير شده،[3] و از نظر ديگر ، وسيله بر آمدن خواسته ها و نيازها، و سبب رسيدن به هدفها و داراي آثار و فوائد و ثمرات و نتايج فراوان است. دعا عامل تقويت ارتباط و دوام رابطه با ذات عظيم و مبدأ بي نهايتي است كه همه شؤون مادي و معنوي انسان وابسته به عنايات و تفضّلات اوست.[4]ذکر اين نکته لازم است كه نه تنها ميان دعا و سعي و كوشش تضادّي نيست بلكه هر دو مرتبط و با هم متلازمند، يعني دعا بدون كوشش و انجام وظيفه بي نتيجه است و تلاش بدون دعا و توسّل به آفريدگار، غفلت و خلاف شكر نعمت است. در موارد زيادي از قرآن به رجحان دعا توجّه داده شده و توصيه هاي أكيد درباره آن وارد گشته است از جمله:
1ـ براي خدا نامهاي نيك (و القاب حاكي از عظمت و جلال) است، پس او را به وسيله آنها بخوانيد و دعا كنيد.[5]2ـ هنگامي كه بندگانم راجع به من از تو مي پرسند،  (بگو) البته كه من به آنها نزديكم، و كسي كه مرا بخواند اجابت مي كنم.[6]3ـ مرا بخوانيد و درخواست كنيد تا پاسخ دهم…[7]4ـ و آنگاه زكريّا پروردگار خويش را چنين ندا كرد: خدايا مرا تنها وامگذار كه تو براستي بهترين وارثاني، ندايش را پاسخ داديم، و يحيي را به وي عطا كرديم و به همسرش قابليّت زائيدن بخشيديم، زيرا كه آنان به كارهاي نيك شتاب مي ورزيدند و با اميد و بيم ما را مي خواندند.[8]از پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه وآله ـ نقل شده است كه: در حوايج خويش از خدا استغاثه نمائيد، در مشکلات زندگي به پناه خدا برويد، به درگاه او تضرع كنيد و او را بخوانيد، چه آنكه دعا مغز عبادت است و هيچ فرد با ايماني نيست كه خدا را بخواند ، مگر اينكه خدا دعاي او را مستجاب گرداند، منتها يا در همين دنيا خواسته اش را مي دهد و يا به آخرت تأخير انداخته و آنجا عنايت مي فرمايد و يا بقدر آنچه دعا كرده از گناهانش مي آمرزد، مادام كه كار نامشروعي را از خدا طلب نكند.[9]و نيز از امام صادق ـ عليه السلام ـ منقول است كه به يکي از اصحاب خود فرمودند: اي ميسَّر دعا كن و مگو كه كار تمام شده است (يعني همه چيز از تقدير خدا گذشته و ديگر دعا فايده اي ندارد) چه آنكه نزد خدا منزلتي است كه به آن نمي شود دست يافت مگر از طريق دعا و تقاضاي از خدا و اگر بنده اي دهان خود را ببندد و از خدا نخواهد ، چيزي به او داده نمي شود، پس بخواه تا به تو بدهند، اي ميسّر، حقيقت آن است كه هيچ دري نيست كه كوبيده شود ، مگر آنكه بزودي به روي كوبنده اش گشوده گردد.[10]و باز از پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه وآله ـ منقول است كه فرمود: مسلماني كه دعا مي كند اگر دعايش درباره قطع رحم و انجام گناهي نباشد به يكي از سه هدف خواهد رسيد: خداوند در بر آوردن نيازش سرعت مي افزايد، يا نعمتي براي او ذخيره سازد و يا شرّ و آسيبي را از او دور نمايد.[11]حال بعد از بيان اين مطالب، به عنوان نتيجه و جواب سؤال مي توان گفت: بله مي توان دعا كرد. و آنچه از آيات و روايات استفاده مي شود اين است كه براي دعا نمي توان حدّي تعيين كرد و اصولا علم و ايمان و اعتقاد به خدا ما را وادار مي كند تا معتقد شويم به اينكه آنچه محال ذاتي نيست و عقل و عادت آن را محال نمي داند دعا در مورد آن مستجاب است.[12] كه قسمت عمده از معجزات انبياء هم مربوط به همين استجابت دعا است. البته بايد به اين نكته توجه داشت كه اولا شرايط و لوازم دعا را تأمين كنيم، و ثانياً: ممكن است انسان عادي به بسياري از ارزشهاي والاي خويش پي نبرده و آنچه را كه در تأمين سعادت انساني وي اصالت دارد درك نكند و تمام توجّهش صرف يك سلسله مطالب بسيار كوچك و كم ارزش گرديده و آنها را به عنوان حوايج اصلي و مهم از خدا بخواهد.
و لهذا چه بهتر است كه در اين مرحله نيز سر بر آستان خاندان عصمت بگذارد و از زبان آن بزرگواران به دعا و مناجات با خدا بپردازد، چون تنها آنانند كه خدا را تا آنجا كه مي شود شناخت، شناخته اند و هم به راه و رسم بندگي و عرض نياز، آن چنان كه شايسته است پي برده اند، و هم مي دانند از خدا چه بايد خواست و چگونه بايد خواست.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ ترجمه اصول كافي، ج 4، كتاب دعا.
2ـ اكثر تفاسير شيعه، ذيل آيه 186 سوره بقره.
 
پي نوشت ها:
[1] . فرهنگ بزرگ جامع نوين، ج 1، مادّه دعا; لغت نامه دهخدا، ج 18، بخش دوّم، حرف «د»، ص 23.
[2] . اصول كافي، ج 2، كتاب دعا.
[3] . مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، ج 93، ص 302.
[4] . اصول كافي، ج 4، كتاب دعا.
[5] . اعراف/ 180.
[6] . بقره/ 186.
[7] . غافر/ 60.
[8] . انبياء/ 89ـ90.
[9] . بحارالانوار، ج 93، ص 302، نقل از عدة الداعي.
[10] . كافي، ج 4، ص 211، كتاب دعا، حديث 3.
[11] . مجمع البيان، ج 1 و 2، ص 278.
[12] . در تفسير عياشي ج 1، ص 83 ، ذيل جمله «فليستجيبوا لي و ليؤمنوا بي» آمده است: امام صادق ـ عليه السلام ـ فرمود: يعني ايمان بياورند كه من قادر هستم آنچه مي خواهند به ايشان بدهم; و در مجمع البيان ج 1، ص 278 از امام صادق ـ عليه السلام ـ آورده كه در معناي «و ليؤمنوا بي» فرمود: اين است كه اين معنا را محقّق و ثابت كنند كه من مي توانم خواست آنان را بدهم.