آيا بين ميثاق بني آدم در عالم ذر و حجر الاسود ارتباطي وجود دارد؟

بنابر ديدگاه بعضي مفسران[1] دربارة معناي آية 172 سورة مباركة اعراف، خداوند تبارك و تعالي از انسان ها پيش از پيدايش شان در اين عالم دنيا، در عالمي ديگر به نام عالم ذر يا عالم ميثاق، پرسيده است كه آيا من پروردگار شما نيستم؟ و آنها پاسخ دادند «بلي». و از سوي ديگر در بعضي روايات  آمده است که حجر الاسود در آن عالم حضور داشته و پس از آن كه خداوند عزّ و جلّ از بندگان خود عهد و پيمان گرفت، نام هاي آنها را بر صحيفه اي نگاشت و به حجر الاسود سپرد تا گواه بر اين ميثاق باشد.
يكي از آن روايات، روايتي است كه در آن آمده است كه عُمر در سال اول خلافتش به حج رفت؛ در آن سال حضرت علي ـ عليه السّلام ـ و دو فرزند بزرگوارش امام حسن ـ عليه السّلام ـ و امام حسين ـ عليه السّلام ـ نيز به حج آمده بودند. عمر به هنگام طواف گفت: به خدا سوگند مي دانم كه تو سنگي هستي كه نه نفعي داري و نه ضرري و اگر رسول خدا تو را استلام نكرده بود، من نيز استلام نمي كردم.
امام ـ عليه السّلام ـ فرمود: چنين مگو اي اباحفص. به راستي كه رسول الله استلام نكرد جز به جهت چيزي كه مي دانست و اگر تو قرآن را مي خواندي و تأويل آن را مانند غير خودت مي دانستي، مي فهميدي كه اين سنگ نفع و ضرر مي رساند. و داراي دو چشم و دو لب و زباني گويا است. و گواهي مي دهد به سود كساني كه به او اظهار وفاداري كنند.
عمر گفت: اي اباالحسن اين مطلب را از كتاب خدا به من نشان بده!
امام ـ عليه السّلام ـ قسمتي از آيه 7 سوره ي اعراف را قرائت فرمودند: «وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلى أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ قالُوا بَلى شَهِدْنا …»
و چون پروردگار تو از پسران آدم از پشت هايشان نژادشان را درآورد و آنها را بر خودشان گواه گرفت كه مگر من پروردگار شما نيستم؟ گفتند چرا، گواهي مي دهيم …
هنگامي كه آنها به اطاعت خدا و بندگي خود اقرار كردند، خداوند از آنها براي حج بيت الحرام پيمان گرفت و سپس صحيفه اي آفريد و به قلم ها فرمان داد كه پيمان بني آدم را بنويس، و به سنگ فرمود، به ياد بسپار و گواهي بده به وفاداري بندگانم. پس از آن، اين سنگ مطيع خدا، (به زمين) فرود آمد. اي عمر آيا چنين نيست كه وقتي حجر الاسود را استلام مي كني مي گويي امانتم را ادا كردم و پيمانم را نگه داشتم تا به وفاداري من شهادت دهي.
عمر گفت: به خدا سوگند آري. امام ـ عليه السّلام ـ فرمود: پس اين را بپذير.[2]و از اين روست كه در بعضي احاديث آمده است طواف كننده پس از لمس كردن و بوسيدن حجر الاسود دعايي بخواند كه در بخشي از آن دعا آمده است: … بار الها، امانتم را ادا كردم و پيمانم را نگه داشتم و محكم ساختم تا گواه وفاداريم باشد.[3]و نيز در روايتي، فلسفة استلام حجر الاسود اين گونه بيان شده است: امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمودند: … و اما بوسيدن و استلام به جهت تجديد عهد و ميثاق و بيعت است تا مردم عهدي را كه خداوند در عالم ميثاق از ايشان گرفته است ادا كنند. پس همه ساله نزد آن بيايند و آن عهد و امانت را وفا نمايند. …[4]خلاصه :  طبق برخي روايات حجر الاسود در عالم ذر حضور داشته و گواه پيمان انسان ها با خدا بوده و در اين دنيا آمده تا يادآور آن پيمان و گواه وفاداري آدميان باشد و روز قيامت شهادت دهد دربارة كساني كه به عهد خدا عمل كردند و كساني كه پيمان شكني كردند.
حتي اگر ما عالم ذر را به عالم فطرت، معنا کنيم يعني پيمان خداوند از انسان ها، پيماني تکويني و فطري باشد باز هيچ بعدي ندارد که بنابر احاديث، حجرالاسود جزو شاهدان، قرار گيرد زيرا همان گونه که اعضا و جوارح و زمين و قرآن و غيره جزو شاهدان و گواهان بر اعمال بشر در روز قيامت بشمار مي روند خداوند به خاطر عنايت خاصي که به حجرالاسود داشته آن را نيز به عنوان يکي از گواهان روز قيامت به شمار آورد و گواهي آن ناظر به همان راست آزمايي و وفاداري به همان پيمان تکويني بشر باشد.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. گروهي از نويسندگان، دايرة المعارف شيخ، ج 6. ص 101، نشر شهيد سعيد محبّي، چاپ دوم، تهران، 1380.
2. سيد مصطفي حسيني دشتي، معارف و معاريف، ج 4، ص 405، مؤسسه فرهنگي آرايه، چاپ سوم، 1379.
 
پي نوشت ها:
[1] . ر.ك: مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، چاپ نهم، تهران، دارالكتب الاسلاميه، ج 7، ص 6.
[2] . ر.ك: نوري، ميرزا حسين، مستدرك الوسائل، مؤسسه آل البيت ـ عليه السّلام ـ ، چاپ دوم، 1408 هـ، ج 9، ص 382.
[3] . حر عاملي، وسائل الشيعه، چاپ دوم، قم، مؤسسه آل البيت ـ عليه السّلام ـ ، ج 13، ص 314.
[4] . صدوق، علل الشرايع، قم، انتشارات مكتبة الداوري، ج 1، ص 430.