آيا فكر كردن به غيبتي كه شنيده شده است گناه محسوب مي­شود و بايد از به ياد آوردن آن جلوگيري كنيم؟

تفكر يک شخص يا معطوف به حال است يا معطوف به گذشته و يا معطوف به آينده؛ در هر سه صورت، تفكر بايد به انسان كمك كند كه او را در مسير تكامل تحريك کند و سرعت بخشد؛ اما چون اين سؤال در رابطه با تفكر معطوف به گذشته است، در اين نوشتار بيشتر به اين بعد از فكر اشاره مي شود.

تفكر معطوف به گذشته:
تفكر نسبت به گذشته بايد سازنده باشد نه بازدارنده. به غيبتي كه قبلاً شده مي­توان از اين دو جهت (سازندگي و بازدارندگي) نگاه كرد.
گاهي اين فكر مي­تواند سازنده باشد و اين موقعي است كه فرد بخواهد براي بازآفريني عبرت، ندامت و محاسبه نفس به آن غيبت توجه­كند.[1] اين افكار قطعاً سازنده­اند و به فرد كمك مي­كنند به گناهي كه انجام شده با نظري دقيق نگاه­كند و فرد بررسي كند كه چه چيز باعث بروز اين گناه شده است، چه زمينه اي به انجام آن كمك كرده است، چه افرادي در اين غيبت لطمه خورده اند و او چقدر با اين صفت زشت از مسير حق و رشد منحرف­شده است و چگونه بايد به فردي كه در مورد او غيبت شده كمك­كند و آبروي او و… را حفظ كند و چگونه مي­تواند از تكرار اين عمل خودداري­كند.
گاهي اين تفكر مي­تواند نقش بازدارنده داشته­باشد و فرد را از مسير رشد منحرف­سازد و جلوي تكامل او را بگيرد و اين موقعي است كه فرد بخواهد كسي را بيشتر در نفس خود تحقيركند، حسد و كينه خود را با فكر کردن به غيبت فرد آرام­كند. فكري كه انسان را تشويق­كند كه بار ديگر گناه غيبت را تكراركند اگر جلوش گرفته نشود، فرد وارد عمل مي­شود و در زمينه مناسب ديگر باز زبان به غيبت فرد مي­گشايد يا ديگري را تشويق مي­كند تا لب به غيبت بگشايد.

دستور اخلاقي علما
علماي اخلاق براي رشد معنوي ما دستورالعملي بسيار مفيد بيان داشته­اند. آنان اعتقاد دارند: براي اينكه فردي بتواند رشد اخلاقي خوبي داشته باشد، لازم است در قالب برنامه حركت­كند.[2] اين برنامه عبارت است از:
1. مشارطه: فرد که صبح از خواب بيدار مي­شود با خود شرط­كند كه مي­خواهم امروز از گناه اجتناب­كنم و دور گناه نچرخم و تن به عبادت و اطاعت خداوند بدهم.
2. مراقبه: پس از شرط با خود در طول روز بايد مراقب عهد و شرط خود بود و هر گاه ديديم كه از مسير شرط و عهد خود (انجام واجبات و ترك محرمات) خارج شديم، سريع باز گرديم و دقت نماييم اگر اشتباهي انجام شده تا جلو نرفته سريع باز گرديم.
3. محاسبه: شب به شب، هنگام خواب، مروري کنيم بر روزي كه سپري كرده ايم و به اعمال، افكار و گفته­هاي خود توجه کنيم و ببينيم كدام مورد رضاي خدا بود و كدام خلاف رضاي خدا؛ تصميم بگيريم اگر حقي از كسي ضايع كرده­ايم جبران كنيم و اگر حق خدا بوده توبه كنيم و اگر عمل و عبادتي از او تلف شده آن را جبران نماييم و قضاي آن را بجاي آوريم و اراده كنيم و با برنامه ريزي دقيق­تر (انتخاب دوست متدين، مطالعه كتب اخلاقي و ديني، معاشرت با صالحان، توبه، دعا و نيايش، دادن حق الناس، و…) از تكرار اشتباه جلوگيري کنيم و به تقويت باورهاي ديني خود بپردازيم؛ پس تفكر نسبت به غيبت انجام شده جهت محاسبه و حساب­رسي اشكال ندارد و اين كار مورد پسند و توصيه ائمه ـ عليهم­السلام ـ بوده است؛ چون اين كار باعث عدم تكرار و رشد فرد مي­گردد.

نكته پاياني
فكر کردن با خود، هيجان متناسب با آن فكر را ثمر مي دهد؛ اگر فكر مثبت باشد، هيجانات و احساسات مثبت را به همراه دارد و اگر منفي باشد احساسات و هيجانهاي منفي را با خود به همراه دارد و اين هيجانات باعث عمل و رفتار مي شود پس چه بهتر است انسان هميشه در افكار خود فكر مثبت و سازنده داشته باشد تا اين افكار هيجان مثبت ايجاد كنند و سرانجام رفتار مثبت از ما سر بزند.[3]

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. تفكر برتر، محمد رضا شرفي، تهران سروش.
2. گناهان كبيره، شهيد دستغيب، انتشارات تربيت.
 
پي نوشت ها:
[1] . حديث زندگي، شمارة 15، سال سوم، بهمن و اسفند 1382، ص 7، (اقتباس).
[2] . قمي، عباس، خلاصه معراج السعاده، موسسه در راه حق، ص 199 ـ 198، اقتباس، بي تا.
[3] . استفاده از جزوة استاد دكتر عاطف، و نيز درس تست هاي فرافكن، رشته روان شناسي باليني كارشناسي ارشد، موسسه امام خميني قم، سال 1383.