آيا قرآن براي دعا خواندن شرايط و آداب خاصي ذكر كرده تا به وسيله آن دعا به اجابت برسد؟

    دعا آداب و شرايطي دارد كه رعايت آنها دعا را به اجابت نزديك تر كرده و زمينه را براي بهره گيري بهتر آن فراهم مي سازد. براساس سخني از امام صادق(ع) مي توان گفت توجه به خدا و دقت در چگونگي بيان خواسته و نيز دقت در چرايي و نوع آن از آداب دعاست. در نگاهي كلي به قرآن نيز مي توان آداب و شرايط دعا را در سه عنوان كلي دسته بندي كرد:
    1.آداب در رابطه با خدا
الف.مهم ترن ادبي كه بايد در دعا رعايت كرد ناميدن و صدا زدن خدا با اسماي نيكويش است. « وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنى‏ فَادْعُوهُ بِها»[1] ب. افزون بر لزوم ياد خدا با نام هاي نيكو، حمد و سپاس خدا در دعا از اموري است كه در دعاهاي قرآن به آن توجه شده است. چنانكه در سوره حمد پس از بيان حمد و سپاس الهي و برشمردن اوصاف خدا، هدايت را از خدا طلب مي كنيم.
ج. هم چنين ياد كردن از نعمت هاي الهي، نيز در اجابت دعا موثر دانسته شده است. انبياي الهي هنگام دعا ابتدا از نعمت هاي خدا ياد كرده و سپس خواسته خود را ياد كرده اند. مانند دعاي يوسف عليه السلام در اين آيه: « رَبّ‏ِ قَدْ ءَاتَيْتَنىِ مِنَ الْمُلْكِ وَ عَلَّمْتَنىِ مِن تَأْوِيلِ الْأَحَادِيثِ  فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ أَنتَ وَلىِ‏ِّ فىِ الدُّنْيَا وَ الاَْخِرَةِ  تَوَفَّنىِ مُسْلِمًا وَ أَلْحِقْنىِ بِالصَّالِحِين‏»[2] يوسف عليه السلام ابتدا از نعمتهايي كه خداوند به او ارزاني داشته ياد مي كند، سپس با نام نيكو خداوند را خوانده و عرض حاجت مي كند.
    2.آداب و شرايط فرد دعا كننده
الف.تبتّل و ابتهال در دعا: « وَ اذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ وَ تَبَتَّلْ‏ إِلَيْهِ تَبْتيلاً »[3] مفسران براي واژه تبتل معاني مختلفي ذكر كرده اند؛ اما روايات منظور از آنرا بالا بردن دست ها و گشودن آنها در مقابل صورت دانسته اند.
ب.بلندنكردن صدا:در برخي آيات به دعاكننده توصيه شده به درگاه الهي تضرع كند؛ ولي صدايش را در دعا بلند نكند: « ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْيَةً إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُعْتَدينَ»[4] دعاي زكريا را مي توان نمونه اي عيني از اينگونه دعا دانست: « إِذْ نادى‏ رَبَّهُ نِداءً خَفِيًّا »[5] ج.داشتن بيم و اميد(خوف و رجا). در واقع خوف موجب سرشكستگي ، تاسف و پشيماني از عمري است كه با گناه سپري شده است و در مقابل اميد انسان به خداوند متعال كه بخشايش گناهان تنها از آن اوست، موجب مي شود انسان روي به سوي پروردگار خويش كرده و خود را مستعد دريافت رحمت الهي كند.
    3.آداب و شرايط اصل خواسته
الف.فراگير بودن دعا: در اغلب دعاهايي كه از زبان پيامبران و مومنان در قرآن نقل شده از الفاظ جمع استفاده شده است. مانند «اغفرلنا»[6]. به علاوه قرآن به دعا براي ديگران نيز سفارش كرده است و خدا به مومنان دستور داده براي پيامبر نيز دعا كنند. بنابراين دعا براي پدر و مادر؛ همسر و فرزندان و مومنان سفارش شده است. و براساس روايتي از امام باقر عليه السلام در تفسير آيه26 سوره شوري دعاي مومن درباره برادر ديني اش مستجاب است.
ب.زمان و مكان دعا: زمان و مكان دعا در اجابت آن موثر است، از اينرو قرآن به دعا در مساجد، مشعرالحرام و نيز دعا در سحرگاهان، بامداد و شبانگاه سفارش و از آن تمجيد كرده است. حتي يعقوب استغفار براي فرزندانش را تا سحر شب جمعه به تاخير انداخت. هم چنين دعا در ماه مبارك رمضان، هنگام اتمام اعمال حج، پيش از طلوع و غروب آفتاب، هنگام جهاد با دشمنان، هنگام رسيدن به چهل سالگي، دوران بارداري، هنگم نماز گزاردن، هنگام شب زنده داري، زمان سوار بر كشتي و طوفاني شدن دريا، هنگام زيان ديدن، بعد از نماز، وقت نزول باران، در پيري، در سختي ها و در نماز وتر، از دعاهايي اند كه با توجه به زمان و مكانشان در قرآن مطرح شده اند.[7] پي نوشت:
[1] . و براى خدا، نامهاى نيك است؛ خدا را به آن (نامها) بخوانيد! اعراف،180
[2] . پروردگارا! بخشى (عظيم) از حكومت به من بخشيدى، و مرا از علم تعبير خوابها آگاه ساختى! اى آفريننده آسمانها و زمين! تو ولىّ و سرپرست من در دنيا و آخرت هستى، مرا مسلمان بميران؛ و به صالحان ملحق فرما!»يوسف،101
[3] . و نام پروردگارت را ياد كن و تنها به او دل ببند. مزمل،8
[4] . پروردگار خود را (آشكارا) از روى تضرّع، و در پنهانى، بخوانيد! (و از تجاوز، دست برداريد كه) او متجاوزان را دوست نمى‏ دارد!  اعراف،55
[5] . در آن هنگام كه پروردگارش را در خلوتگاه (عبادت) پنهان خواند .مريم،3
[6] .بقره،2
[7] . دائره المعارف قرآن كريم، تدوين مركز فرهنگ و معارف قرآن، بوستان كتاب،قم، ۱۳۸۲،ج13،ص112-117