سوره غافر/آيه 11: «قَالُواْ رَبَّنَا أَمَتَّنَا اثْنَتَينِْ وَ أَحْيَيْتَنَا اثْنَتَينِْ فَاعْترََفْنَا بِذُنُوبِنَا فَهَلْ إِلىَ خُرُوجٍ مِّن سَبِيلٍ» آنها مى گويند: «پروردگارا! ما را دو بار ميراندى و دو بار زنده كردى. اكنون به گناهان خود معترفيم آيا راهى براى خارج شدن (از دوزخ) وجود دارد؟»
بعضى از طرفداران تناسخ خواسته اند از اين آيه براى زندگى و مرگ تكرارى انسان ها و بازگشت ارواح به بدن هاى جديد در اين دنيا استدلال كنند، در حالى كه آيه فوق يكى از دلائل زنده نفى تناسخ است، زيرا مرگ و حيات را منحصر در دو قسمت مى كند، ولى طرفداران عقيده تناسخ، خبر از مرگ و حيات هاى متعدد و متوالى مى دهند و معتقدند روح يك انسان ممكن است چند بار در كالبدهاى جديد و نطفه هاى تازه حلول كند و به اين دنيا باز گردد.[1] بنابراين اين آيه نه تنها تناسخ را تاييد نمي كند، بلكه آنرا كاملا رد مي كند.
اما ببينيم منظور از دوبار مردن و زنده شدن چيست؟مفسران پاسخ هاي گوناگوني به اين سوال داده اند:
– برخي گفته اند منظور از دو حيات، زنده شدن در قبر -براى پاره اى از سؤالات- و زنده شدن در قيامت است. و منظور از دو مرگ، مرگ در پايان عمر و مرگ در قبر مى باشد.
– برخي نيز معتقدند منظور از مرگ نخستين، مرگ قبل از وجود انسان در دنيا است، چرا كه قبلا خاك بود، بنا بر اين زندگى اول نيز زندگى اين دنيا مى شود، و مرگ دوم در پايان اين جهان است، و حيات دوم در رستاخيز.[2]
– برخي نيز اين آيه را يكي از دلايل اثبات رجعت دانسته اند. از امام صادق عليه السلام روايت شده كه منظور از دوبار زنده شدن و مردن در اين آيه رجعت است.[3] درواقع گروهي از كفّار و معاندين به دنيا باز مي گردند و از آنها انتقام گرفته مي شود.[4]
– تفسير ديگري نيز براي اين آيه آمده كه به نظر صحيح تر است و اكثر مفسران آن را پذيرفته اند و آن اينست كه بگوييم منظور از ميراندن، مردن در دنيا و منظور از زنده شدن اول، زنده شدن در برزخ است و ميراندن دوم، ميراندن در برزخ و پس از آن زنده شدن در قيامت است. بنابراين زندگي داراي سه مرحله مي شود: زندگي در دنيا، زندگي در برزخ و زندگي در قيامت.[5] هنگامى كه انسان مى ميرد نوع ديگرى از حيات به عنوان حيات برزخى پيدا مى كند، همان حياتى كه شهدا به مقتضاى «بَلْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ»[6] دارند، همان حياتى كه پيامبر (ص) و امامان(ع) دارند، سلام ما را مى شنوند و پاسخ مى گويند، و نيز همان حياتى كه سركشان و طاغيانى همچون آل فرعون دارند و صبح و شام به مقتضاى «النَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْها غُدُوًّا وَ عَشِيًّا»[7] مجازات مى شوند.[8]
پي نوشت:
[1] . تفسير نمونه، دار الكتب الإسلامية،1374ش، ج20، ص: 45
[2] . روض الجنان و روح الجنان في تفسيرالقرآن، بنياد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوي، مشهد،1408، ج17، ص: 15؛ تفسير نمونه، ج20، ص: 44
[3] . تفسير نور الثقلين، انتشارات اسماعيليان ،قم،1415،ج4، ص: 513
[4] . أطيب البيان في تفسير القرآن، انتشارات اسلام، تهران،1378، ج11، ص: 359
[5] . التبيان في تفسير القرآن، بيروت: دار احياء التراث العربى، بي تا ،ج9، ص: 60؛ الميزان في تفسير القرآن، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسين حوزه علميه قم،1417ق ،ج17، ص: 313
[6] . بلكه آنان زنده اند، و نزد پروردگارشان روزى داده مى شوند، آل عمران، 169
[7] . عذاب آنها آتش است كه هر صبح و شام بر آن عرضه مى شوند،غافر،46
[8] . تفسير نمونه، ج20، ص: 43