آیا از زمان غیبت کبری تا الان تعیین مرجعیت شیعه به یک شیوه بوده است؟

انسان در فروع دین (مسائل فقهی) دارای تکالیفی است که باید آنها را به درستی شناخته و عمل کند برای این منظور سه راه وجود دارد:

نخست: راه تحصیل علم دین (اجتهاد) را در پیش گیرد؛[1]

دوم: این که در هر کاری آرای موجود را مطالعه کرده، به گونه ای عمل کند که طبق همه آرا، عمل او صحیح باشد (احتیاط کند)؛

سوم: این که از رأی کسی که این علوم را به طور کامل آموخته و در شناخت احکام شرعی کارشناس است، بهره جوید. (تقلید از مرجع جامع الشرایط)

ابتدا برای تقلید می بایست مرجع تقلید را از یکی از این راه ها شناخت:

1. آن که خود انسان یقین کند، مثل آن که از اهل علم باشد و بتواند مجتهد و اعلم را بشناسد.

2. دوّم: آن که دو نفر عالمِ عادل که مى‏توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند مجتهد بودن یا اعلم بودن کسى را تصدیق کنند، به شرط آن که دو نفر عالمِ عادلِ دیگر با گفته آنان مخالفت ننمایند.

3. آن که عدّه‏اى از اهل علم که مى‏توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند، و از گفته آنان اطمینان پیدا مى‏شود مجتهد بودن یا اعلم بودن کسى را تصدیق کنند.”[2]

از زمان غیبت کبری تا امروز همواره شیعیان از یکی از این راه ها مرجع تقلید خود را انتخاب کرده اند و در آینده نیز به همین گونه خواهد بود و هر فردی که از یکی از این راهها، مرجع تقلید خود را شناخته و به جامع الشرایط بودن او یقین کند شرعاً می تواند از او تقلید کند. بر این اساس بعد از رحلت حضرت امام خمینی(ره) از طرف بعضی از علما، چند نفر از مجتهدین عالی مقام به عنوان کسانی که شایستگی امر مرجعیت را داشته معرفی شده اند، تا کسانی که نتوانسته اند از راه های دیگر، مرجع تقلید اعلم را شناسایی کنند[3]، از این راه مرجع تقلید خود را شناخته و انتخاب کنند. و این معرفی به معنای الزام به تقلید از این افراد،یا انحصار مرجعیت در این افراد نبوده است.

طبیعی است در این معرفی ها، افراد یا گروه های معرفی کننده، نظر خود را بیان کرده و فردی را که بر طبق نظر خود واجد شرایط می دانند معرفی می کنند که ممکن است همین فرد از نظر فرد یا گروه دیگری دارای صلاحیت نباشد و یا فرد دیگری را واجد شرایط بدانند.

بنابراین صرف اینکه معرفی کردن فرد یا گروهی، مجتهدی را به عنوان واجد شرایط مرجعیت یا فاقد آن معرفی کنند برای کسی الزام آور نیست که از او تقلید کند یا از تقلید او صرف نظر کند؛ زیرا ملاک مردم در انتخاب، علم و اطمینان خود افراد است که هرگاه به کارشناسی، تخصص، تقوا و تعهد کارشناسان و معرفی کنندگان اعتماد داشته باشند و از گفته آنان به صلاحیت کسی برای مرجعیت اطمینان کنند می توانند از او تقلید کنند. همچنین اگر فرد یا گروهی نظرشان عدم صلاحیت فردی برای مرجعیت است این نظر برای کسانی مفید است که به کارشناسی، تخصص، تقوا و تعهد این افراد اعتماد دارند و هیچگاه معرفی کردن مرجع تقلید به معنی نصب نیست همانطوری اعلام عدم صلاحیت به معنی عزل از مرجعیت نیست؛ زیرا اساسا مقام مرجعیت شیعه قابل نصب و عزل نیست و این مردم هستند که فردی را به عنوان مرجع تقلید خود انتخاب می کنند یا از فردی که تقلید می کرده اند عدول کرده و مرجع دیگری بر می گزینند.

لازم به ذکر است همانگونه که بیان گردید تعیین مرجعیت از زمان غیبت کبری تا کنون توسط راه های مذکور صورت گرفته است و نیز تحت تأثیر رخدادهای سیاسی نبوده است.

برای آگاهی بیشتر به نمایه های زیر مراجعه شود:

1. انتخاب مرجع تقلید، سؤال شماره 2820 (سایت: 3024).

2. انتخاب مرجع تقلید اعلم، سؤال شماره 4520 (سایت: 4946).

3. مجتهد اعلم، سؤال شماره 5310 (سایت: 5528)
.