آیا امام علی(ع) به شخصی که مورد توهین و فحاشی قرار گرفته بود، فرمود که شما نیز می‌توانید به او فحاشی کنید؟!

1. در موضوع فحاشی و ناسزا گفتن به دیگران، باید گفت اصل این کار در تعالیم دینی به عنوان رفتاری ناپسند مورد نکوهش قرار گرفته[1] و به عنوان یکی از صفات زشت و رذیله‌ها‌ی اخلاقی به شمار آمده است.

 پیامبر اکرم(ص) در این‌باره فرمود: «خداوند بهشت را بر افراد فحاش، بدزبان و کم‌حیایی که نسبت به حرف زدن خود بی‌مبالات هستند، حرام کرده است».^[2]

2. در ارتباط با چگونگی برخورد با فرد هتاک و ناسزاگو، بهترین کار از نظر آموزه‌های دینی، چشم‌پوشی و نادیده گرفتن رفتار زشت و خلاف اخلاق آنها است.قرآن کریم در این زمینه می‌فرماید:

آنان که به طلب پاداش پروردگار خویش، صبوری را پیشه خود ساخته،… و بدی را به نیکی دفع می‏کنند. سرای آخرت برای آنان است. ^[3]

3. اما آنچه که در پرسش بدان اشاره شد، بخش گزینش‌شده‌ای از روایت امام علی(ع) است که برای درک آن باید به تمام روایت توجه نمود:

«قَالَ فِی رَجُلٍ دُعِیَ لِغَیْرِ أَبِیهِ أَقِمْ بَیِّنَتَکَ أُمَکِّنْکَ مِنْهُ فَلَمَّا أَتَی بِالْبَیِّنَةِ قَالَ إِنَّ أُمَّهُ کَانَتْ أَمَةً قَالَ لَیْسَ عَلَیْکَ حَدٌّ سُبَّهُ کَمَا سَبَّکَ وَ اعْفُ عَنْهُ إِنْ شِئْتَ».[4]

امام علی(ع) به دنبال شکایت شخصی که دیگری را متهم کرد که به او گفته تو فرزند پدرت نیستی، فرمود: بر این موضوع شاهد بیاور تا مجازاتش کنم! هنگامی که شاهد این فحاشی حاضر شد، گفت: مادر این فرد فحاش کنیز است. امام(ع) فرمود: (چون در حدود و تعزیرات، بردگان و کنیزان مجازات کمتری را متحمل می‌شوند) این شخص فحاش، حد تازیانه نمی‌خورد و سپس به شاکی فرمود: (حالا که او تازیانه نمی‌خورد) تو می‌خواهی او را ببخش و یا حداکثر این‌که در مقابل ناسزای او تو هم ناسزایی بده!

برخی می‌گویند این حدیث به دلیل مخالفت با روایات دیگر دارای ضعف سند است،[5] اما برخی دیگر این حدیث را معتبر دانسته و در صدد توجیه آن برآمدند.[6]

به هر حال، باید دانست فردی که دیگران را به روابط نامشروع متهم می‌کند، اگر نتواند آن‌را اثبات کند باید شلاق بخورد، اما با توجه به شرایط فرد فحاش، امام او را به شلاق محکوم نمی‌کند، ولی در مقابل به شاکی می‌گوید اکنون که او شلاق نخورده، می‌خواهی او را ببخش. چنان‌که ملاحظه می‌شود حضرت بر اساس تعالیم قرآنی، گزینه عفو و بخشش را به عنوان یک گزینه در برابر شاکی قرار می‌دهد، اما به عنوان گزینه دیگر به او می‌گوید که اگر بابت فحشی که به تو داده، دلت آرام نگرفت، تو هم در نهایت فحشی به او بده (تا دلت آرام شود، و بیش از آن حق نداری واکنش بیشتری نشان بدهی!)

البته، این فحش نیز نباید مانند فحش طرف مقابل بوده و تهمت روابط نامشروع را به مادر طرف مقابل وارد کند؛ زیرا در این صورت، خودش باید شلاق بخورد، بلکه مراد از فحش اجازه‌ داده شده در این روایت، ناسزا گفتن به اندازه‌ای است که دیگران را به روابط نامشروع متهم نکند.[7]

بنابر این، ملاحظه می‌کنید که متهم مورد نظر، حتی اگر مورد فحاشی شاکی قرار بگیرد، اما در مقابل از مجازات سنگین‌تر شلاق رهایی یافته است.

[1]. ر. ک: «فحاشی و اهانت»، 7958.

[2]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 2، ص 323، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق. «عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ قَالَ‏ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَ الْجَنَّةَ عَلَی کُلِّ فَحَّاشٍ بَذِی قَلِیلِ الْحَیاءِ لَا یبَالِی مَا قَالَ…».

[3]. رعد، 22.

[4]. شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، محقق، موسوی خرسان، حسن، ج 10، ص 88، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.               

[5]. همان.

[6]. مجلسی، محمد باقر، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، محقق، مصحح، رجائی‌، مهدی،ج 16، ص 173، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، چاپ اول، 1406ق.

[7]. ر.ک: ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، ج 16، ص 173.