آیا ضرب المثل معروف “پسته بی مغز اگر لب وا کند رسوا شود” را می‌توان مستند به آموزه‌های دینی دانست؟!

این یک موضوع عقلی و مورد پذیرش تمام جوامع بشری است که فرد نادان با سخن گفتن ناآگاهانه‌اش در برابر قضاوت دانایان و متخصصان، عملا خود را رسوا می‌کند، و این موضوع نیاز به آیه و روایت ندارد، با این وجود، آیاتی ناظر به این مسئله هستند که استدلال‌های جاهلانه، در نهایت به شکست انسان منتهی خواهد شد. به عنوان نمونه قرآن کریم می‌فرماید: «ما لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ وَ لا لِآبائِهِمْ کَبُرَتْ کَلِمَةً تَخْرُجُ مِنْ أَفْواهِهِمْ إِنْ یَقُولُونَ إِلاَّ کَذِبا»؛[1] نه آنان و نه پدرانشان واقعیت را نمی‌دانند، و این ادعای بزرگی که از دهانشان بیرون می‌آید. آنان جز دروغ سخنی را نمی‌گویند.

روایاتی نیز وجود دارد که صریحاً زبان را گلوگاه سنجش دانش انسان‌ها دانسته و طبیعتا اگر فردی بدون دانش، سخنی بگوید در این سنجش رد خواهد شد، مانند:

1. «لِسَانُ الْجَاهِلِ مِفْتَاحُ حَتْفِه‏»؛[2] زبان فرد جاهل و نادان کلید رسوایی‌اش می‌باشد.
2. «لِسَانُ الْعَاقِلِ وَرَاءَ قَلْبِهِ وَ قَلْبُ الْأَحْمَقِ وَرَاءَ لِسَانِه‏»؛[3] زبان عاقل در پس قلبش قرار دارد، و دل نادان پشت زبان او است.
3. «اللِّسَانُ مِعْیَارٌ أَرْجَحَهُ الْعَقْلُ وَ أَطَاشَهُ الْجَهْل‏»؛[4] زبان ترازو و معیارى است که عقل آن‌را سنگین کرده، و جهل و نادانی آن‌را سبک می‌گرداند.‏
4. «المرء یوزن بقوله‏»؛[5] آدمى با گفتارش سنجیده می‌شود.
5. «اللسان ترجمان العقل»؛[6] زبان بیانگر آن چیزی است که در عقل نهفته است.
6. «المرء مخبوء تحت لسانه‏»؛[7] شخصیت مرد در زیر زبانش پنهان است‏.

[1]. کهف، 5.

[2]. تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص 75، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1366ش.

[3]. سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق، صبحی صالح، ص 476، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق.                       

[4]. تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص 211.

[5]. همان، ص 209.

[6]. همان.

[7]. نهج البلاغة، ص 497.