آیا میان خدا و معلولات سنخیت وجود دارد؟ اگر وجود دارد چگونه سنخیتی است؟

سنخیت علت و معلول تردیدى نیست که هر معلولى از هر علتى بوجود نمى آید و حتى میان پدیده هاى متعاقب یا متقارن هم همیشه رابطه علیت برقرار نیست بلکه علیت رابطه خاصى است میان موجودات معینى و به دیگر سخن باید میان علت و معلول مناسبت خاصى وجود داشته باشد که از آن به سنخیت علت و معلول تعبیر مى شود این قاعده نیز از قضایاى ارتکازى و قریب به بداهت است که با ساده ترین تجربه هاى درونى و بیرونى ثابت مى گردد . اما سنخیت و مناسبتى که بین علت و معلول لازم است در مورد علتهاى هستى بخش و علتهاى مادى و اعدادى تفاوت دارد در مورد اول ویژگى این سنخیت را مى توان با برهان عقلى اثبات کرد و تقریر آن این است . چون علت هستى بخش وجود معلول را افاضه مى کند و به تعبیر مسامحى به معلول خودش وجود مى دهد باید خودش وجود مزبور را داشته باشد تا به معلولش بدهد و اگر آن را نداشته باشد نمى تواند اعطاء و افاضه کند معطى الشى ء لا یکون فاقدا له و با توجه به اینکه با اعطاء وجود به معلول چیزى از خودش کاسته نمى شود روشن مى گردد که وجود مزبور را بصورت کاملترى دارد به گونه اى که وجود معلول شعاع و پرتوى از آن محسوب مى شود . پس سنخیت بین علت هستى بخش و معلول آن به این معنى است که کمال معلول را به صورت کاملترى دارد و اگر علتى در ذات خودش واجد نوعى از کمال وجودى نباشد هرگز نمى تواند آن را به معلولش اعطاء کند و به دیگر سخن هر معلولى از علتى صادر مى شود که کمال آن را بصورت کاملترى داشته باشد . ولى چنین سنخیتى بین علتهاى مادى و اعدادى و معلولاتشان وجود ندارد زیرا آنها اعطا کننده و افاضه کننده وجود نیستند بلکه تاثیر آنها محدود به تغییراتى در وجود معلولات مى باشد و با توجه به اینکه هر چیزى موجب هر گونه تغییرى نمى شود اجمالا بدست مى آید که نوعى مناسبت و سنخیت بین آنها هم لازم است ولى نمى توان ویژگى این سنخیت را با برهان عقلى اثبات کرد بلکه تنها بوسیله تجربه باید تشخیص داد که چه چیزهایى مى توانند منشا چه تغییراتى در اشیاء بشوند و این دگرگونیها در چه شرایطى و به کمک چه چیزهایى انجام مى پذیرد . مثلا هرگز عقل نمى تواند با تحلیلات ذهنى دریابد که آیا آب موجود بسیطى است یا مرکب از عناصرى دیگر و در صورت دوم از چند عنصر و از چه عناصرى ترکیب مى یابد و براى ترکیب آنها چه شرایطى لازم است و آیا شرایط مفروض جانشین پذیر هستند یا نه . پس اثبات اینکه آب از دو عنصر اکسیژن و ئیدروژن با نسبت خاصى ترکیب یافته و براى ترکیب آنها درجه حرارت و فشار خاصى لازم است و جریان الکتریکى مى تواند در سرعت ترکیب آنها مؤثر باشد تنها از راه تجربه امکان پذیر مى باشد آموزش فلسفه مصباح یزدی/ درس سی و یکم.