آداب تجارت
 

درکتب روايي، از ائمه معصوم (ع) درباره آداب وچگونگي داد وستد، مطالب ارزنده اي نقل شده است که ما به آنها مي پردازيم.

آموزش فقه
 

امام علي (ع) مي فرمايد:
«يا معشرالتجاره، الفقه ثم المتجر، الفقه ثم المتجر، الفقه ثم المتجر؛(22) اي جماعت تاجران! نخست احکام [داد وستد را بياموزيد] سپس تجارت، نخست احکام سپس تجارت؛ نخست احکام سپس تجارت».
نياموختن احکام فقه درتجارت، باعث افتادن به وادي ربا مي شود، امام علي (ع) مي فرمايد:
«من اتجر بغير علم فقد ارتطم في الربا ثم ارتطم؛ کسي که بدون علم تجارت کند، در ربا فرو رود و بيشتر فرو مي رود».

معناي ربا
 

ربا از ماده «ربو» به معناي افزوده است.(23) دراين زمينه ميان صاحب نظران اختلافي به چشم نمي خورد. ربا عبارت است از افزوده اي که افراد از وام دار خود مي گيرند و يا در معامله در شرايطي خاص، دريافت مي دارند.(24)

خوف از ربا
 

پيامبر اکرم(ص) فرمود:
«ان اخوف ما اخاف علي امتي من بعدي هذه المکاسب الحرام والشهوه الخفيه والربا؛ (25) به راستي خوف ناک ترين چيزي که بر امتم پس از خودم از آن ترس دارم (درمقام اخلاق وعمل سه چيز است)، درآمدهاي حرام، وشهوت پنهان، وربا».

علت حرمت ربا
 

1. ربا، اکل مال به باطل است
معناي اکل مال به باطل، آن است که کسي
بدون دليل عقلي ومنطقي درآمدي به دست آورد، مانند درآمد از راه قماربازي ويا شراب فروشي؛ لذا خداوند دراين زمينه فرموده است:
(ففبظلم من الذين هادوا حرمنا عليهم طيبات احلت لهم و بصدهم عن سبيل الله کثيراً واخذهم الربوا وقد نهوا عنه واکلهم اموال الناس بالباطل واعتدنا للکافرين منهم عذاباً اليماً)؛ (26)
«پس به سزاي ستمي که از يهوديان سر زد و به سبب آنکه (مردم را ) بسيار از راه خدا باز داشتند، چيزهاي پاکيزه اي را که بر آنان حلال شده بود، حرام گردانيديم، و(به سبب) ربا گرفتنشان با آنکه از آن نهي شده بودند، وبه ناروا مال مردم خوردنشان، وما براي کافران آنان عذابي دردناک آماده کرده ايم.»
2. ربا، بازدارنده ازتلاش اقتصادي
يکي از اصحاب امام صادق (ع) به نام هشام، علت حرام شدن ربا را سؤال کرد.حضرت فرمود: «انه لو کان الربا حلالاً لترک الناس التجارات وما يحتاجون اليه فحرم الله الربا ليفرالناس من الحرام الي الحلال والي التجارات والي البيع والشراء؛ (27)
اگر ربا حلال بود، مردم کار وتلاش را رها مي کردند (وسود پول مي گرفتند). خداوند ربا را حرام کرد تا اينکه مردم سراغ کار وتلاش ومعاملات سالم بروند واز حرام به حلال روي آورند».
3. سبب فساد درجامعه
ربا سبب مي شود عده اي درجامعه روز به روز فقيرتر بشوند وافراد فقير بسيار آسيب پذيرند و بيش از ديگران زمينه هاي انحرافات برايشان فراهم است وشايد بدين جهت، گناه ربا از گناهان جنسي زيادتر بيان شده است؛ زيرا ربا زمينه ساز بسياري ازآلودگي هاست واين ظلم بسيار بزرگي به فرد وجامعه است. امام رضا (ع) دربيان علت حرام شدن ربا فرمود:
«لما في ذلک من الفساد والظلم؛ (28) چون ربا سبب فساد وظلم مي شود».
4. مانع کار خير
يکي از اصحاب امام صادق(ع) به نام سماعه نقل مي کند، به حضرت گفتم : مشاهده کرده ام که خداوند متعال بحث (حرام بودن) ربا را در قرآن مکرر بيان نموده است. حضرت فرمود: « او تدري لم ذاک؛ آيا علتش را مي داني؟» عرض کردم: خير. فرمود: «لئلا يمتنع الناس من اصطناع المعروف؛ (29) چون ربا مانع کمک به ديگران و انجام کارهاي خير (درجامعه) مي گردد».

آثار سوء ربا
 

اثارنامطلوب ربا، درفرد واجتماع بازتاب مي يابد.
 

الف) آثار فردي
 

به لحاظ فردي، گناه ربا بدتر از زنا معرفي شده است: پيامبر اکرم(ص) [خطاب به علي(ع) ] فرمود:
«يا علي! درهم رباً اعظم عندالله عزو جل من سبعين زنيهً کلها بذات محرم في بيت الله الحرام؛(30)
اي علي! گناه وآلودگي يک درهم درآمد از راه ربا( اگر وارد زندگي کسي شود) از هفتاد مرتبه زنا کردن شخص با محرم خودش درخانه خدا بيشتر است».
دربرخي از آيات، ربا مانند جنگ با خداوند وپيامبر دانسته شده است؛ مانند:
(فان لم تفعلوا فاذنوا بحرب من الله و رسوله)؛(31) «واگر چنين نکرديد( دست از ربا خواري برنداشتيد)، بدانيد به جنگ با خدا ورسولش برخاسته ايد».
(الذين ياکلون الربا لا يقومون الا کما يقوم الذي يتخبطه الشيطان من المس)؛(32)
«کساني که ربا مي خورند، [ازگور] بر نمي خيزند مگر مانند برخاستن کسي که شيطان براثر تماس، آشفته اش کرده است».
ديگر مواردي که مي توان از اين آثار فردي نام برد، عبارت اند از: عذاب دردناک جهنم، قبول نشدن هيچ عمل صالح، آب شدن دين و…

ب) آثاراجتماعي
 

آثاراجتماعي ربا نيز ويرانگر است. برخي از اين آثارعبارت اند از:
1. کم رنگ شدن انگيزه قرض الحسنه
دين مقدس اسلام، مسلمانان را به انفاق و پرداخت صدقه هاي مستحبي بسيار سفارش کرده ودرعين حال براي تشويق آنان به قرض الحسنه، پاداش قرض الحسنه را از انفاق وصدقه هاي مستحبي برتر دانسته است؛ زيرا اولاً، قرض غالباً به دست نيازمند مي رسد. ثانياً، شخصيت گيرنده محفوظ مي ماند و تحقير نمي شود. ثالثاً، براي پرداخت آن کار وتلاش بيشتر مي کند. رابعاً، اصل مال مي ماند ومي شود با آن، مشکلات خيلي ها را با قرض الحسنه مرتفع کرد .خامساً، درقرض دادن برکاتي چون: پاداش کمک به انسان نيازمند، کمک به خوبي ها، قضاي حاجت و رفع گرفتاري مؤمن نهفته است.
از طرف ديگر، اسلام کساني را که امکانات توانايي دادن قرض الحسنه را دارند و نمي دهند، بسيار نکوهش نموده است.
با وجود چنين ارزشي که اسلام براي قرض الحسنه قائل شده ربا اين روحيه را در افراد کم رنگ مي کند وبدين جهت، اسلام شديداً با ربا مبارزه کرده است.
2. نازل شدن عذاب اجتماعي
امام صادق (ع) مي فرمايد:
«اذا اراد الله بقوم هلاکاً ظهر فيهم الربا؛(33) نشانه اينکه خداوند بخواهد قومي را به هلاکت برساند، آن است که آشکارا ربا خواري کنند».

تذکر
 

افرادي که به دليل غفلت از قيامت و حساب وعدم آگاهي از مسائل شرعي و راه هاي درآمدهاي حلال، به دنبال سودجويي و تجارت باشند، به گناه ربا آلوده مي شوند؛ به همين دليل، امام علي (ع) مي فرمايد:
«يامعاشر الناس الفقه ثم المتجر والله للربا في هذه الامه اخفي من دبيب النمل علي الصفا؛(34) اي مردم! اول با مسائل ديني آشنا وفقيه بشويد، سپس دست به تجارت بزنيد. به خدا قسم! آلوده شدن به ربا دراين امت، از صداي پاي مورچه بر روي سنگ سخت، نامحسوس تر اتفاق مي افتد».(35)

پي نوشت ها :
 

22- وسائل الشيعه، ج5،ص150،ح1.
23-اساس البلاغه، زمخشري، (ماده ربو).
24-مجمع الفائده والبرهان، ج8، ص67.
25-الفروع من الکافي، ج5، ص124.
26-نساء/ 160و161.
27-من لايحضره الفقيه، ج3، ص567.
28-همان، ص565.
29-الفروع من الکافي، ج5، ص146 (باب الربا).
30-من لايحضره الفقيه، ج4، ص365.
31-بقره/ 279.
32-همان،/275.
33-وسائل الشيعه، ج18، ص123.
34-بحارالانوار، ج100، ص117.
35-درآمدهاي حلال وحرام، محمد وحيدي، ص229-241.
 

منبع:نشريه فرهنگ کوثر، شماره83.
ae