شيوه قران در تربيت اخلاقي:

قران کريم ،معجزه جاويدان پيامبر اکرم(ص)سند حقانيت او واساسي ترين رکن معرفت و هدايت بشر در کنار ترجمان راستين آن يعني خاندان عصمت و طهارت (ع)از آغاز بعثت پيامبر گرامي اسلام تا انجام جهان مي باشد.(1)
کتاب انسان ساز قرآن،براي راهنمايي بشر و تربيت اخلاقي وي،طريق ويژه اي را برگزيده است که آن را از تعاليم ديگر علم اخلاق متمايز مي سازد اين ،رمز توفيق اين کتاب الهي در تربيت انسان هايي وارسته چون سلمان ،ابوذر و مقداد و صدها عالم و عارف رباني در طول تاريخ درخشان اسلام است.تفاوت عمده ئ مسلک قرآن با ساير روش هاي تربيتي،آن است که مکتب هاي اخلاقي رايج ،براي ايجاد يک رفتار مطلوب ،معمولاًبرمنافع دنيوي و بازخورد عمومي مردم برابر آن رفتار تکيه مي کنند؛مثلاًاين که شجاعت ،سبب پيشبرد انسان در امور مي شود ،مردم به انسان شجاع احترام مي گذارند و در مقابل ترس ،انسان را از مسير پيشرفت باز مي دارد و او را در نظر مردم ،حقير مي کند؛اما روش تربيتي قرآن ،بر معرفت الهي و توحيد خالص مبتني است.اساساًقرآن کريم،مرکز همه ئ عرفان ها و مبدأ همه ئ معرفت ها است.(2)
هر سير و سلوک و رفتار اخلاقي که از قرآن نشأت مي گيرد و در عرضه بر قرآن ،مهر قبول نپذيرد ،بيراهه است.قرآن تمام رفتارهاي انسان را جهت و رنگ خدايي مي دهد(3)و اين رنگ و جهت ،ريشه ئ صفات رذيله و رفتار هاي ناپسند را از وجود آدمي ريشه کن مي کند و شجره ئ صفات و رفتارهاي نيکو را در وجود او غرس مي کند؛مثلاً قرآن بر اين حقايق تأکيد مي کند که هر عزت و قدرتي از آن خداست ؛(4)هر نفع و زباني ،از جانب خدا به ديگران مي رسد؛(5)ديگران از خود هيچ استقلالي ندارند؛همه،گدايان بارگاه عزّت و قدرت الهي اند.(6)بديهي است که چنين باوري جايي براي ترس از ديگران و تملّق براي رسيدن به حطام دنيا باقي نمي گذارد و همه ئ همت و سعي انسان را در جهت رضايت معبود قرار مي دهد.(7)قرآن کريم براي القاي اين حقايق ،تنها به بيان پيام هاي اخلاقي بسنده نمي کند،بلکه الگوهاي زنده و جذابي از عارفان حقيقي ،ارائه مي کند و از همه ئ خداباوران مي خواهدکه براي رسيدن به سعادت جاويدان ،به آنها تأسي نمايند.«قطعاً براي شما در رسول خدا سرمشقي نيکو است براي آن کس که به خدا و روز بازپسين اميد دارد و خدا را فراوان ياد مي کند.(احزاب:21).«قطعاًبراي شما در ابراهيم و کساني که با اويند سرمشقي نيکوست.(ممتحنه:4).
انس با قرآن از راه مداومت بر تلاوت و تأمل در آن،يکي از مؤثرترين راه هاي آشنا شدن با اين الگو هاي قرآني و تأسي به پيشگامان توحيد و عرفان است.
هست قرآن ،حال هاي انبيا
ماهيان بحر پاک کبريا
انبيا رهبر شايسته اند
از برون آوازشان آيد زدين
که ره رستن تر اينست اين(8)
عارفان و سالکان طريق حق،گوهر معرفت و کمال را از بحر حقايق قرآن يافته اند .هر چه بيشتر در ژرفاي اين بحر کاويده ند ،به گوهر هاي ناب تري دست يازيده ند.عالم رباني ،علامه طباطبايي رحمه الله از استاد خود ،مرحوم سيد علي قاضي رحمه الله چنين نقل کرده است :«اگر من به جايي رسيده باشم،از دو چيز است:قرآن کريم و زيارت سيد الشهدائ عليه السلام.»(9)ديگران نيز هر بهره ي برده اند از قرآن است.(10)قرآن کريم در معرفي رسول گرامي اسلام،او را بر اخلاقي عظيم مي ستايد و مي فرمايد :«و به راستي ،تو بر اوج قله ئ اخلاق نيکو ،برنشسته اي»(قلم :4).ورسول الله که به جز حق نمي گويد،هدف از رسالت سنگين خويش را ،به غايت رساندن مکارم اخلاقي شمرده است:«انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق»(11)؛مکارم اخلاقي،همان صفات و رفتار هاي پسنديده اي است که از معرفت الهي سرچشمه مي گيرد .پيامبران الهي و ديگر اولياي الهي که قرآن کريم فرازهاي عبرت انگيز زندگي ايشان را بيان کرده است،بهترين الگوهاي پيمودن اين راه و روش هستند.

پي نوشتها :

عن النبي صلي الله عليه و آله:«اني تارک فيکم ثقلين ما ان تمسکتم بهما لن تضلوابعدي ،احدهما من الاخر و هو کتاب الله حبل ممدود من السمائ الي الارض و عترتي اهل بيتي ،لن يقترفا حتي يردا علي الحوض»؛من در ميان شما،دو چيز گرانبها به جاي مي گذارم که اگر به آن دو آويزيد ،پس از من هرگز گمراه نخواهيد شد.يکي بزرگ تر از ديگري است و آن ،کتاب الهي است که ريسماني آويخته از آسمان تا زمين است و [ديگري ]خاندانم ،اهل بيتم و اين دو هرگز از يک ديگر جدا نمي شوند .(بحارالانوار،ج23،ص28.)
2-مجموعه ئ بيانات و نوشته هاي حضرت امام خميني رحمه الله درباره ئ قرآن،قرآن باب معرفت الله ،ص32.
3-(بقره :138)؛«نگار گري الهي ،و کيست خوش نگارتر ازخدا ؟و ما تنها او را مي پرستيم ».
4-(نسائ :39)؛«آنان که به جاي مؤمنان ،کافران را دوستان [خود]مي گيرند ،آيا سر بلندي را نزد آنان مي جويند ؟[اين خيالي خام است]چرا که عزت ،همه از آن خداست (بقره:65)؛«اگر ستمکاران هنگامي که عذاب را مشاهده کنند.مي دانستند تمام نيرو[ها]از آن خداست و خدا سخت کيفر است.»
5-(انعام :17)؛«اگر خدا به تو زياني برساند کسي جز او برطرف کننده آن نيست و اگر خيري به تو برساند ،پس او بر هر چيزتواناست.
6-(فاطر :15)؛«اي مردم!شما همه ،نيازمندان بارگاه الهي هستيد و خدا تنها بي نياز سزاوار ستايش است.»
7-برگرفته از الميزان ،ج1،ص354-360.
8-مثنوي مولوي ،دفتر اول.
9-نامه آذربايجان ،شماره 23،سال 1376،به نقل از حجه الاسلام والمسلمين فاطمي نيا.
10-صدر المتألهين رحمه الله درباره ئ قرآن چنين مي گويد:«بي ترديد قرآن عصاره کتب الهي است که خداوند بر انبيا و اوليايش افاضه کرده.هيچ علم رباني و مسأله ئ الهي و حکمت برهاني و معرفت قابل کشفي نيست.مگر اين که در قرآن اصل و فرع و مبدأو غايت ثمره و لباب آن موجود است.من هر چه کتب حکماي مشهور را تدبر نمودم .عطشم در طلب کشف و يقين سيراب نشد و آتش شوق درونم در درک حقايق دين آرام نگرفت،تا اين که به جستجو در معاني قرآن پرداختم و آن را غايت هر مطلوب و نهايت هر شوق و طلبي يافتم .»تفسير القرآن الکريم ،صدر المتألهين ،سوره سجده ،مقدمه ،ص5،با اندکي تلخيص.
11-بحار الانوار ،ج16،ص210.

منبع:ويژه نامه خلق -ص 4
/خ