مقدمه
منشأ تمام اعمال و حركات و گفتار و خوبيها و بديهاي انسان نفس است. اگر نَفْس اصلاح شد، در دنيا و آخرت سعادت انسان تأمين خواهد شد. و اگر به فساد كشيده شد، منشأ بديها خواهد بود و هلاكت دنيوي و اخروي را در پي خواهد داشت. اگر در راه انسانيت قدم نهاد، ميتواند از فرشتگان مقرب الهي نيز بالاتر رود و اگر گوهر شريف انسانيت را ناديده گرفت و در طريق حيوانيت و اطاعت شهوات قرار گرفت از حيوانات پست تر ميشود؛ بلكه به مقام شيطنت سقوط ميكند. اسباب و وسايل پيمودن هر يك از اين دو راه در نهاد انسان نهفته است. هم عقل دارد و ميتواند از طريق متابعت آن به كمال برسد و هم غرايز و قواي شهواني دارد كه اگر از آنها بطور غير متعارف و افراط آميز متابعت كند و از چهارچوب شرع مقدس خارج شود به ضلالت و هلاكت خواهد رسيد.
با توجه به اين مقدمه براي حل مشكل ميتوان چند راهكار مبنايي و اصولي ارايه داد و چند راهبرد عملي بيان نمود.
الف. راهكارهاي مبنايي و اصولي
1. تفكر و انديشه
يكي از موانع مهم تهذيب نفس و يكي از علل انجام گناه غفلت و بيخبري است. اگر ما در شبانه روز سرگرم زندگي دنيا باشيم و ياد خدا و مرگ را فراموش كنيم و اگر ساعتي در كارهاي خود و عواقب آن انديشه نداشته باشيم، به احتمال قوي گرفتار گناه و معصيت ميشويم و اگر به فرمان هاي الهي توجه داشته باشيم و حساب و كتاب قيامت را همواره در نظر داشته باشيم، مسلماً خود را آلوده به گناه و معصيت نخواهيم كرد. حضرت علي ـ عليه السّلام ـ فرمود: هر كس كه قلبش را با تداوم فكر و انديشه، آباد سازد، افعالش در باطن و ظاهر خوب خواهد شد.[1]2. تأديب و مجازات
براي اينكه در تهذيب نفس و ترك گناه پيروز شويم ميتوانيم از تنبيه و مجازات استفاده كنيم. در آغاز نفس خودمان را مورد خطاب و تهديد قرار دهيم كه من تصميم گرفتهام كه فلان گناه را ترك كنم، اگر در اين كار با من همكاري نكني و مرتكب گناه شوي فلان مجازات را دربارهات اجرا ميكنم، مثلاً اگر به نامحرم نگاه كني، 3 روز روزه ميگيرم.
اگر مدتي انسان به اين برنامه ادامه دهد و مقيد به انجام آن باشد راه شيطان را ميتواند محدود كند و نفس امّاره را مهار كند، يعني اينكه راه ورود شيطان بسته ميشود. علي ـ عليه السّلام ـ فرمودند: «گرسنگي براي به اسارت در آوردن نفس و شكستن عادتهاي بد، كمك خوبي است.»[2]3. توجه به كرامت ذات و تقويت ارزشهاي انساني
اگر انسان توجه كند كه موجود گرانبهايي است و از علم و كمال و جمال الهي برخوردار است و مقامي بس بلند و رفيع دارد، اخلاق رذيله و ارتكاب گناه را دون شأن خويش ميداند و طبعاً از آنها بيزار خواهد بود. وقتي فهميد روح انسان، موجوديت حقيقي انسان الهي است و از عالم بالا آمده، شهوتها و خواستههاي حيواني در نظرش بيارزش و تمايل به فضايل اخلاقي در وجودش احياء خواهد شد.
علي ـ عليه السّلام ـ فرمودند: هر كس كه نفس خودش را گرامي بدارد، شهوتهاي برايش كوچك و بيارزش خواهد بود.[3]4. ترك معاشرت با دوستان بد
انسان موجودي است اثر پذير و مقلّد، بسياري از صفات و آداب و رفتارش را از انسان هاي ديگر كه با آنها در ارتباط است فرا ميگيرد، مخصوصاً دوستان نزديك تأثيري شگرف بر رفتار انسان ميگذارند و دوستي با افراد فاسد باعث يادگيري رفتارهاي زشت آنان و افتادن در دام گناه و معصيت خواهد شد.
حضرت علي ـ عليه السّلام ـ فرمودند: از همنشيني با دوست بد جداً اجتناب كن كه همنشين خود را به هلاكت ميرساند و به آبرويش لطمه ميزند.[4]5. دوري از جاها و مكانهاي لغزش انگيز
براي كساني كه در صدد ترك گناه و شهوات هستند ضرورت دارد كه چشم و گوششان را از مناظر شهوت انگيز و فساد و انحراف ممنوع سازند، و در مجالسي كه احتمال قوي ميدهند گناه انجام ميشود شركت نكنند و لذا در اسلام توصيه شده كه انسان در مجالس حرام از قبيل مجلس قمار، شراب، و غيره، شركت نكند. نگاه به نامحرم و خلوت با زن اجنبي نداشته باشد و با نامحرم خنده و شوخي نكند.
حضرت علي ـ عليه السّلام ـ فرمودند: «اذا ابصرت العين الشهوة عمي القلب عن العاقبة»؛ وقتي چشم، شهوت را ببيند، قلب از عاقبت انديشي نابينا ميگردد.[5]6. پيشگيري
جلو مقدمة تحريك شهوت را بگيريم و يكي از مقدمات تحريك شهوت نگاه به نامحرم و جنس مخالف است و قرآن كريم ميفرمايد: «قُل للمؤمنين يغضّوا مِن ابصارِهم»؛ به مؤمنان بگو چشمها و ديدگان خود را از نگاه به نامحرم فرو بندند.[6]از اين آيه استفاده ميشود كه نگاه به نامحرم باعث تحريك شهوت ميشود و لذا بايد چشمها را محافظت نمود.
شاعر ميگويد:
ز دست ديده و دل هر دو فرياد
هر آنچه ديده بيند دل كند ياد
بسازم خنجري نيشش ز فولاد
زنم بر ديده تا دل گردد آزاد
7. توجه به آثار منفي شهوت راني
ميل و كشش به سوي خواسته هاي نفساني آثار نامطلوب متعددي در زندگي ايجاد مي كند آثار و فردي روحي و رواني آثار اجتماعي مسائل و مشكلاتي در زندگي خصوصي انسان شكل مي گيرد كه در دنيا و آخرت او را رها نمي كنند و آثار زيانبار اجتماعي كه اولين ضررش به خود شخص باز مي گردد.
اختلال هاي فكري، رواني مثل افسردگي و اضطراب، ضعف حافظه، گوشه گيري، پر خاش گري، بد اخلاقي، بي نشاطي، يأس، هوس بازي، اعتياد به مسائل جنسي، دل مردگي، ضعف اراده و… از جمله آثار فردي انحرافات جنسي و ميل به شهوات است و مشكالت خانوادگي، به خاطر افتادن اعتبار اجتماعي، بي آبرويي، مشكل پيدا كردن در يافتن دوستان خوب، بي غيرتي، به خاطر افتادن ناموسي خود و… از جمله آثار اجتماعي رو آوردن به شهوت راني است.
ب. راهبردهاي عملي
1. افكار جنسي را كه به ذهن خطور ميكند بلافاصله با ذكر و ياد خدا آسيبهاي معنوي گناه از ذهن خود دور سازيد.
2. اوقات فراغت خود را با مطالعه، ورزش،زيارت، عبادت و ساير فعاليتهاي مثبت پر كنيد.
3. از نگاه كردن به مواضع جنسي و برجستگيهاي بدن ديگران پرهيز نماييد.
4. ايمان مذهبي خود را تقويت كنيدو توسل و دعا داشته باشيد.
5. از نگاه كردن به تصاوير و فيلمهاي تحريك كننده و لباس جنس مخالف، جدا پرهيز نماييد.
6. از فكر كردن و تصور و تخيل جنس مخالف و مسائل جنسي خودداري كنيد.
7. از مشاهدة اعمال، رفتار و گفتار زوج هاي جوان خودداري كنيد.
8. از معاشرت و سخن گفتن و نگاه كردن به جنس مخالف، حتي كودكان جذاب و خوش سيما خودداري ورزيد.
9. خوردن غذاهاي محرك و داراي كالري زياد، مانند خرما، پياز، فلفل و غيره را به حداقل برسانيد.
10. به بدي و عواقب گناه و شهوتراني فكر و انديشه كنيد.[7]
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. حسين مظاهري، عوامل كنترل غرائز در زندگي انسان، (انتشارات مؤسسه نشر و تحقيقات ذكر، چ اوّل، 1366.
2. مرتضي مطهري،اخلاق جنسي در اسلام و غرب، تهران، (انتشارات صدرا، چ چهارم، 1368).
پي نوشت ها:
[1] . اميني، ابراهيم، خودسازي، قم، انتشارات شفق، چاپ دهم، 1380، ص 101.
[2] . همان، ص 102.
[3] . همان، ص 104.
[4] . همان، ص 108.
[5] . همان، ص 109.
[6] . نور/29.
[7] . خود ارضايي يا ارضاي انحرافي جنسي، موسسه پژوهشي فرهنگي اشراق، نشر مبعث، چاپ اوّل، 1379.