در پاسخ به اين سوال لازم است اين نكته يادآوري شود كه: در اسلام، داشتن چهار زن دايم جايز است بنابراين همة افراد ميتوانند با توجه به امكانات خود و شرايط شرعي، تا چهار زن به طور همزمان داشته باشند. امامان معصوم ـ عليهم السلام ـ با توجه به اين حكم شرعي اسلام، حق داشتند كه به طور همزمان تا چهار زن دايم داشته باشند با اين وجود ازدواجهاي متعدد معصومين ـ عليهم السلام ـ حتّي در همين گسترهاي كه شرع اجازه داده است، هيچگاه از روي هوس نبوده و به خاطر برخي مصلحتهايي كه به آنها اشاره ميشود، به ازدواج دوّم و… اقدام مينمودند.
برخي از دلايل عمدة ازدواجهاي متعدد برخي معصومين ـ عليهم السلام ـ عبارتند از:
1. ايجاد رابطة خويشاوندي با قبايل مختلف و گسترش اسلام
در آغاز كه پيامبر ـ صلي اللّه عليه و آله ـ دعوت به اسلام را شروع نمود، تنها بود و تا مدتها جز عدهاي محدودي به او ايمان نياوردند، او بر ضد تمامي باورها و عقايد خرافي عصر و محيط خود قيام كرد. طبيعي است كه اقوام و قبايل بر عليه او بسيج شوند و دعوت او را نپذيرند، يكي از شيوهها و راههاي توسعه و گسترش اسلام و درهم شكستن اتحاد نامقدس دشمنان اين بود كه پيامبر اسلام با قبايل مختلف رابطه و خويشاوندي برقرار كند زيرا محكمترين رابطه در ميان عرب، رابطة خويشاوندي محسوب ميشد و داماد قبيله را همواره از خود ميدانستند و دفاع از او را لازم و تنها گذاشتن او را گناه ميشمردند،[1] پيامبر اسلام با هوشمندي هرچه تمام از اين روش و تاكتيك استفاده نمود تا با قبايل مختلف رابطة خويشاوندي برقرار نموده در توسعه و گسترش اسلام از آن بهره گيرد.
2. الگودهي براي ديگران
معصومين ـ عليهم السلام ـ براي ديگر مسلمانان الگو بودند. يكي از اهداف آنها در ازدواجهاي مكرّر بيان احكام اسلامي، و نهادينه كردن فرهنگ ازدواج در جامعه بود. در عصر معصومين ـ عليهم السلام ـ ، جامعة عرب به مفاسد و انحرافات اجتماعي و اخلاقي آلوده بودند، امامان ـ عليهم السلام ـ با ازدواجهاي متعدد و مكرّر الگوي عملي براي آنها بودند تا از انحرافات و مفاسد اخلاقي دست بردارند و از طريق ازدواج، نياز خود را ارضا نمايند. و البته در ازدواجهاي معصومين ـ عليهم السلام ـ نكات بسيار قابل توجهي به نظر ميرسد كه همه جنبة الگويي دارند، برگذاري ازدواجهاي ساده و آسان و ازدواج با زنان بيوه از آن جمله ميباشد.
3. حفظ شخصيت زنان و تربيت آنها
در عصر معصومين ـ عليهم السلام ـ در جنگها عدهاي از زنان اسير ميشدند و برده ميشدند و يا با كشته شدن شوهرانشان بيسرپرست ميشدند و در چنين شرايطي شخصيت اجتماعي آنها به شدت مورد تهديد واقع ميشد، امامان ـ عليهم السلام ـ براي حفظ شخصيت آن بانوان و يا آزاد شدن اسيران و بردگان، با آنها ازدواج ميكردند و آنها را تربيت نموده سپس آزاد مينمودند[2] به عنوان نمونه به يك مورد اشاره ميكنم كه ازدواج مجدد فقط براي حفظ شخصيت و آبروي خانمي كه امام با آن ازدواج نمود، بوده است. در تاريخ آمده است كه: عبدالله ابن عامر (بر اثر دسيسة معاويه براي اينكه همسر او با يزيد ازدواج كند). همسرش امخالد را طلاق داد، امام حسن ـ عليه السلام ـ وقتي از جريان مطلع شد و آبروي آن خانم را مورد خطر ديد، قبل از آنكه معاويه اقدام كند، با امّخالد ازدواج كرد،[3] و به اين وسيله شخصيت و آبروي او را از دسترس هوسبازان مصون نگه داشت.
بنابراين با نگاهي به شرايط تاريخي و اجتماعي دوران معصومين ـ عليهم السلام ـ و نيز ماهيت ازدواجهاي آنان، به اين نتيجه ميرسيم كه ازدواجهاي مكرّر و مجدد آنان هيچگاه از روي هوس و بدون دليل نبوده بلكه در طريق تبليغ و گسترش اسلام صورت گرفته و كاملاً جنبة تربيتي و الگويي داشته است.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. احمد آذري قمي، سيماي زن در نظام اسلامي، دار العلم، چاپ اول، 1372.
2. باقر ساروخاني، مقدمهاي بر جامعهشناسي خانواده، انتشارات سروش، اول، 1370.
3. محمد تقي عبدوس، فرازهاي برجسته از زندگي امامان شيعه ـ عليهم السلام ـ ، دفتر تبليغات اسلامي، ج 2، 1373.
پي نوشت ها:
[1] . براي مطالعه بيشتر ر.ك: مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، مدرسه اميرالمؤمنين ـ عليه السلام ـ، چاپ دوازدهم، 1374، ج 17، ص 381.
[2] . مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، المكتبة الاسلاميه، ج 46، ص 139.
[3] . عبدوس، محمد تقي، فرازهايي برجسته از سيرة امامان شيعه، دفتر تبليغات اسلامي، 1372، ج 2، ص 10.