اسرا را از چه راهي به شام بردند؟ نام اين مكان‌ها جايي آمده است؟

هرچند مورّخان و مقتل نويسان، مسير كاروان امام حسين ـ ع ـ از مكه تا كربلا را به تفصيل و منزل به منزل نوشته‎ و بسياري از وقايع بين راه را ضبط كرده‎اند، اما در بارة سير حركت اسراي قيام حسيني از كوفه به شام، هيچ گزارش منسجم و نسبتاً جامع در باره منازل، شهرها و آبادي‎هاي ميان راه و تك تك وقايع رخ داده در آنها، ارائه نكرده‎اند، و تنها به برخي از حوادث رخ داده، اشاره كرده‎اند چنان كه محدّث قمي در اين باره گفته است: «ارباب مقاتل معروفه معتمده، ترتيب منازل و مسافرت اهل‌بيت( ع ) را از كوفه به شام مرتب نقل نكرده‎اند، الا وقايع بعضي منازل را و لكن مفردات وقايع در كتب معتبره، مضبوط است».[1] از اين ‎رو براي بررسي و ارائه همه گزارش‎هاي موجود در باره منازل بين راه و وقايع و حوادثي كه بر اسراي حسيني و سرهاي شهدا در راه شام گذشته است، بايستي به مطالعه و بررسي مقاتل و منابع تاريخي كه به صورت پراكنده، گزارش‎هايي را در اين باره، نقل كرده‎اند، پرداخت تا تصويري نسبتاً روشن از سير حوادث و وقايع در مسير شام را بتوان ارائه كرد. بر اين اساس، نتيجه به دست آمده پس از جستجوهاي گسترده در منابع متعدد چنين است:
در آن روزگار، سه راه از عراق به سوي شام وجود داشته است[2] كه بر اساس قرائن و شواهدي كه در آن جا ملاحظه مي‎شود، مسير رفتن اسرا از كوفه به شام، يكي از دو راه سلطاني يا را‎ه معمول بين شام و كوفه، بوده است، زيرا مسير بادية‌الشام كه كويري و سوزان و فاقد آب بوده،‌ مشكلات داشته است. يكي از محقّقانِ معاصر با بررسي‎ها و مطالعاتي كه در اين باره، داشته، مسير حركت كاروان اهل‌بيت به شام (دمشق) را چنين نگاشته‎ است:
تَكرِيت، مَوْصِل، لَبّا، كُحَيْل، تَلَّ اعْفَر، نَصِيبِين، حَرّان، مَعَرَّة‌النُّعمان، شِيزَر، كَفَرْطاب، حَماة، حِمْص.[3] اما از وقايع اتفاق افتاده در مسير اين شهرها هيچ گزارش مستند تاريخي كه بتوان به آن تكيه كرد در دست نيست.
پي نوشت :

[1] . منتهي‌الآمال، ج2، ص961. محدّث قمي مشابه اين سخن را در جاي ديگري چنين گفته است: «بدان كه ترتيب منازلي كه در آنجا بار انداختند و يا از آن گذشتند، معلوم نيست و در كتب معتبره مذكور نيست و در بيشتر كتب، كيفيت مسافرت اهل‌بيت ( ع )  به شام ذكر نشده، فقط پاره‎اي از حوادث ميان را‎ه در بعضي از آنها وجود دارد كه در اين كتاب به آن اشاره مي‎شود؛ انشاءالله» (نفس المهموم، ص 425؛ و نيز: ترجمه كتاب نفس المهموم، مترجم: ميرزا ابوالحسن شعراني، ص386.
[2] . اين سه ‌راه عبارت بودند از: 1ـ طريق سلطاني كه آباد بوده و از برخي شهر‌ها گذشته است. 2ـ طريق مستقيم كوفه به شام كه از منطقه باديةالشام يعني منطقه‌اي كويري مي‌گذشته است. 3ـ راه معمول و مرسوم بين كوفه و شام كه از ساحل غربي رود فرات و از شهرهايي همچون انبار، هِيت، قِرقِيسيا، رَقَّة، و صفين مي‌گذشته است (مسير سپاه اميرمؤمنان براي جنگ با معاويه در جنگ صفين).
[3] . سيّدجعفر شهيدي، زندگاني علي‌بن‌الحسين، ( ع ) ص 62 (پاورقي).