آخرین بخش فصلنامه «مطالعات تاریخی»، شماره 20 از انتشارات موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی به معرفی سندهایی پیرامون فعالیتهای سیاسی، اقتصادی، و فرقه ای حبیب ثابت پرداخته که عیناً در زیر ملاحظه می کنید.
واپسين بخش فصل‌نامه «سندهاي بدون شرح» است. سندهاي بدون شرح اين شماره از فصل‌نامه مطالعات تاريخي را به گزيده‌اي از اسناد مشهورترين سرمايه‌دار بهايي مسلك ايران، يعني «حبيب‌ ثابت پاسال» اختصاص داده‌ايم. در اين اسناد از منظر سازمان اطلاعات و امنيت دستگاه پهلوي، علت رشد او از شغل رانندگي تا رياست بر تلويزيون و شركتهاي بزرگ تجاري بيان شده است. طبيعي است كه اين نكات در كتاب خاطرات حبيب ثابت كه مشحون از سخت‌كوشي او براي طي مراحل ترقي است، خبري يافت نمي‌شود. تسهيلات منحصر به فرد حكومت از يك سو، و تصاحب اموال «شوقي رباني» كه با تقلب و پشت هم‌اندازي ثابت و هم‌رديفان او صورت گرفت، از او سرمايه‌داري كم رقيب ساخت. اگر سند واپسين را كه نشانگر سوداگري او در مواد مخدر است، ناديده بگيريم، و نيز هموار كردن راه رشد بهاييان در پيكره حكومت پهلوي را از طريق بازگذاشتن مجاري كسب ثروت و برخورداري از امتيازهاي ويژه، موضوعي پيش گفته بدانيم، بي‌رحمي بهاييان متنفذ ـ و در اينجا ثابت پاسال ـ نسبت به اموال و داراييهاي رهبران فرقه خود، از نكات ناگفته‌اي است كه يكي از اسناد مشروحاً درباره آن سخن مي‌گويد.

سند شماره 1

برگ خلاصه سابقه
1ـ مشخصات : حبیب ثابت
سن : 64 سال
تحصیلات : ندارد
شغل: کارفرمای شرکت فیروز ـ شیشه مینا ـ پپسی کولا و سهامدار جنرال طایر
تاریخ انتصاب: از سال 1331
حدود تقریبی میزان ثروت و دارایی: ــــــــ
سابقه اجتماعی : قبلاً مدتی راننده سردار فاخر حکمت، بعد در باغشاه مغازه تجاری داشته و نماینده ماشین استود و بیکر امریکا بوده
سابقه سیاسی: ندارد
2 ـ کارهای برجسته و فعالیتهایی که در زمان تصدی انجام داده و مقایسه با گذشته:
گسترش کارخانجات فوق
3 ـ نظر زیردستان و مردم از نظر خوشنام بودن: پول‌پرست ـ سودجو و شارلاتان
اعمال مدیریت: زدوبند و در مدیریت بسیار خشن است
حسن سلوک: ندارد
بدرفتاری: اصولاً در کار دیکتاتور و یکدنده است
صداقت و درستی: ندارد
نقاط ضعف : پول‌پرستی
نقاط برجسته: ندارد
4 ـ هرگونه اطلاعات دیگر

سند شماره 2

گزارش
تاریخ: 24/10/39
محترماً به استحضار می‌رساند پس از بازدیدی که در تاریخ 17/10/39 توسط آقای آیرملو مدیرکل اداره پنجم از ایستگاه تلویزیون ایران (تهران) به عمل آمد از طریق آن اداره کل گزارش شرفعرضی به پیشگاه ملوکانه تنظیم شده و در آن مطالب اغراق‌آمیزی که مؤسس تلویزیون (آقای حبیب ثابت) به کرات در گفتارهای خود به کار می‌برده و آ ن را وسیله‌ای برای تأمین منافع و جلب رضایت مقامات مملکتی در راه کمکهای بیشتر به خود می‌دانسته منعکس گردیده است و یا اینکه دولت تاکنون کمکهای فراوانی چه از نظر معافیت از پرداخت عواض گمرکی و اعتبارات ارزی و چه از لحاط احداث دستگاههای فرستنده و ایجاد تسهیلات لازم در اجرای کلیه برنامه‌های تلویزیونی معمول داشته؛ مع‌الوصف نامبرده ادعاهای خلاف واقعی نموده و این مسئله را برای انتظارات بعدی خود از دولت از قبیل دریافت مبلغ قابل ملاحظه‌ای از اداره کل انتشارات و رادیو، فروش برنامه‌ها به دستگاههای دولتی و بالاخره کمک پانصد هزار دلار جهت خرید وسایل تکمیلی تلویزیون باز گذاشته و توقعات خود را متکی بر این موضوع قرار داده است که چون دائر شدن ایستگاه تلویزیون باعث افزایش قابل ملاحظه عایدات گمرک گشته لذا چند درصدی از آن متعلق به تلویزیون ایران بوده و بدین ترتیب برای خود نتیجه می‌گیرد که رقمهای مذکور ظاهراً اگر کمک محسوب شود ولی فی‌الواقع و نفس‌الامر جزء حقوقی است که بایستی خود به‌خود در اختیار این دستگاه گذارده شود. ضمناً پیشنهاد شد که مبلغ پانصد هزار دلار مذکور ممکن است جزو بودجه سال 40 سازمان اطلاعات و امنیت کشور یا هر وزارتخانه‌ای منظور شود.

سند شماره 3

گزارش اطلاعات داخلی
تاریخ وصول خبر: 24/9/42
تاریخ گزارش: 25/9/42
یکی از بازرگانان بازار می‌گفت در محافل اقتصادی تهران چنین شهرت دارد که در دوره زمامدارای آقای علم امور مربوط به اقتصاد کشور طبق نظر و به نفع حبیب ثابت پاسان تنظیم و اجرا می‌شود و علت آن هم این است در زمان حکومت مصدق موقعی که ملکه مادر و عده‌ای از خاندان جلیل سلطنت در اثر فشار حکومت وقت از ایران خارج شده و به آمریکا رفته بودند در آن کشور مورد بی‌مهری کارکنان سفارت ایران قرار گرفته ولی حبیب ثابت پاسال که آن موقع در آمریکا دارای زندگی مجللی بوده اعضاء خانواده سلطنتی را به منزل خود برده و از آنان پذیرایی کامل نموده است و اکنون که کلیه قدرتهای کشور در دربار متمرکز شده به پاس کمکهای سابق وزارت اقتصاد به دستور دربار شاهنشاهی به نفع ثابت پاسال قدمهای متعددی برداشته و در موضوع منع ورود روغن ماشین یک قلم 24 میلیون تومان به حبیب پاسال سود رسانیده است.

سند شماره 4

]برگ خلاصه سابقه[
مشخصات: اسم حبیب فرزند عبدالله شهرت ثابت پاسال دارنده شناسنامه 376 تهران متولد 1282 تهران محل سکونت تهران خیابان ویلا کوچه پناهی ـ شغل بازرگان.
سابقه: نامبرده رئیس هیأت مدیره شرکت (امنا) عضو محفل روحانی بهائیان ایران و مدیر شرکت زمزم و نماینده فولکس واگن در ایران و مؤسس تلویزیون ایران می‌باشد. محتویات پرونده به شرح زیر است:
1ـ در تاریخ 22/1/39 اطلاعیه‌ای با تقویم ب 2 واصل شده که نامبرده در انگلستان درباره اخذ کمک برای تلویزیون ایران با مقامات انگلیسی مذاکراتی نموده است.
2ـ اطلاع واصله حاکیست که طبق اظهار یکی از بازرگانان بازار در محافل اقتصادی تهران چنین شهرت دارد که در دوره زمامداری آقای علم امور مربوط به اقتصاد کشور طبق نظر حبیب ثابت تنظیم می‌شده.
3ـ در تاریخ 10/2/44 نامبرده به محفل ملی بهائیان ایران نامه‌ای نوشته و متذکر شده که هدف اصلی از تشکیل تلویزیون در ایران ایجاد کار برای جمعی از یاران (بهائیان) بوده و به تدریج امکاناتی برای نشر افکار روحانی و معارف حکم الهی (افکار بهائی) به وجود آید. و به هیچ وجه برخلاف نظریات امراله (دستورات بهائی) اقدامی نخواهد شد.
4ـ در تاریخ 13/6/44 اطلاعیه واصل که آقای حبیب ثابت عامل اصلی تقویت بهائیان می‌باشد و قرار شد یک میلیون تومان از طرف شرکت ملی نفت به نام اجرای برنامه‌های آموزشی از تلویزیون به وی داده شود.
5 ـ در اردیبهشت ماه 44 نامبرده از طرف بهائیان به عضویت محفل روحانی ملی بهائیان ایران انتخاب شده است.
4/3/45

سند شماره 5

به تاریخ 27/2/1348
دادستان محترم دیوان عالی کشور
محترماً با توجه به اینکه جامعه بهائیان در تهران و سایر شهرستانهای ایران دارای املاک و مستغلاتی بوده‌اند که به نام جناب شوقی ربانی به ثبت رسیده و شخص مزبور در کتاب قرن بدیع نوروز 101 قسمت چهارم صفحه 49 و احصائیه تطبیقی و سایر آثار و الواح خود که به منزله وصیت‌نامه است و دفاتر لجنه املاک ملی امری بهائیان ایران تصریح نموده است که املاک و اماکن و اراضی موجوده در اقلیم ایران و سایر نقاط جهان جزو موقوفات عامه و متعلق به عموم است و املاک و اراضی و اماکن مزبور مفصل و در کلیه نقاط ایران و جهان موجود است که مستخرجه کتاب بدیع و سه فقره رونوشت گواهی مالیات بر ارث وزارت دارایی و عین جلد چهارم کتاب بدیع و احصائیه تطبیقی برای توضیح قسمتی از آن رقبات با فتوکپی مدارک و اسناد به ضمیمه پرونده 44/1191 شعبه 3 بازپرسی دادسرای تهران که با صدور قرار بی‌اساس به دادگاه استان به کلاسه 1082/5ـ 47 فرستاده شده به عرض می‌رساند:
جناب شوقی ربانی در تاریخ 12/8/36 بدون اولاد و پدر و مادری که در قید حیات باشند در لندن به شهادت می‌رسد و ذکرالله خادم نه و دکتر علی‌محمد ورقا و تیمسار بازنشسته شعاع‌الله علائی و علی‌اکبر فروتن و حبیب‌الله ثابت و هادی رحمانی شیرازی و هیئت مدیره شرکت سهامی امناء و دکتر مهدوی سردفتر 25 تهران و ممیزین و کارمندان ثبت اسناد و املاک و دارایی که مشخصات آنان در پرونده‌های مربوطه مشخص و معین است به شرکت و وکالت منوهر قائم‌مقامی وکیل دادگستری جهت حیف و میل نمودن ماترک متوفی به تنظیم صلح‌نامه‌های 47308ـ20/10/36 و 47434ـ16/11/36 و 47948ـ12/3/37 در دفترخانه 25 تهران پرداخته و قبل از انجام انحصار وراثت و تعیین وراث قانونی و همچنین تعیین سهم‌الارث هر یک از وراث و پرداخت مالیات بر ارث و مالیات بر صلح و تعیین پلاک و مشخصات مورد صلح برخلاف موازین مواد 32 و 40 آئین دفاتر اسناد رسمی مزورانه به دکتر علی‌محمد ورقا مصالحه می‌نمایند و دکتر علی‌محمد ورقا نیز بدون انجام حصر وراثت و مالیات بر صلح وراث و تعیین پلاک و مشخصات مورد صلح و پرداخت مالیات بر درآمد صلح به شرکت سهامی امناء که خودشان در تاریخ 1/2/37 تشکیل می‌دهند تحت شماره 47948ـ12/3/37 دفترخانه 25 تهران مصالحه می‌نماید و شرکت سهامی امناء بدون ذکری از املاک و اراضی و اماکن در اساسنامه خود سرمایه 287 میلیون دلار را طبق اساسنامه مربوطه سه میلیون تومان نقدی معرفی می‌کند که ضمن اختفای نقل و انتقالات املاک و اراضی و اماکن از پرداخت مالیات بر ارث و مالیات بر دو صلح انجام یافته و مالیات بر درآمد و حق‌الثبت که بالغ بر یکصد میلیون تومان می‌شود خودداری می‌نماید و بعد که مقامات اداری و قضائی مستحضر می‌شوند در تاریخ 26/7/37 به وکالت منوهر قائم‌مقامی که یکی از کلاهبرداران بوده است با اخذ 1054 سهم از 15000 سهم اقدام به حصر وراثت می‌نمایند. و شرکت سهامی امناء با اغفال کارکنان ثبت و تبانی با ممیزین و کارشناسان اداره دارایی و ثبت با فعل و انفعالاتی به دستیاری منوهر قائم‌مقامی بدون درج معاملات قطعی در اسناد مالکیت قبل و اعلام آن به اداره دارایی و اخذ مالیات بر ارث به موجب صلح‌نامه‌های تنظیمی اسناد مالکیت جدید به نام شرکت سهامی امناء می‌نمایند و شرکت سهامی امناء قبل از تعیین مالیات بر ارث و مالیات بر صلح و مالیات بر درآمد دولت اراضی و املاک را به قطعات مختلف تقسیم و تفکیک می‌نمایند و به اشخاص انتقال می‌دهند منجمله یکی از این رقبات پلاک 3742 بخش 3 تهران واقع در امیرآباد بالای جلالیه قبرستانی به نام گلستان جاوید بوده که طبق نامه‌های شماره 1178/23/4155ـ 19/2/42 و 1561/23ـ 15/3/40 شهرداری تهران مورد اعتراض شهرداری نیز واقع شد، معذالک با فعل و انفعالاتی سند مالکیت این رقبه را بدون رعایت قوانین و مقررات ثبتی و نظریه شورای عالی ثبت به نام شرکت سهامی امناء تبدیل یافته و شرکت مزبور آن را به قطعات مختلف تفکیک نموده و به اشخاص انتقال داده است و با اینکه اداره ثبت و کارشناسان و مهندسین در موقع تقسیم و تفکیک پلاک 3741 بخش سه تهران را با وجود قبور می‌دانستند گورستان عمومی است نه باغ مشجر و می‌دانستند جنبه عمومی دارد نه خصوصی و می‌دانستند وراث هنوز مالیات بر ارث و مالیات بر صلح انجام شده را پرداخت ننموده‌اند و برابر رأی شورای عالی ثبت که طی شماره 5842/م ـ 23/4/42 ابلاغ گردیده، توافق بین وراث نسبت به تقسیم ماترک حاصل نشده و مشخصات مورد صلح هر یک از وراث در صلح‌نامه‌ها قید نشده، اقدام به صدور سند مالکیت به نام شرکت سهامی امناء می‌نمایند.
نکته جالب‌تر آنکه از پرداخت مالیات بر ارث و در صلح و مالیات بر درآمد دولت و ادای حق‌الثبت شرکت که بالغ بر یکصد میلیون تومان می‌شود نجات یابند با دسیسه و تبانی نسبت به نقل و انتقالات املاک در محضر و اداره ثبت مزورانه اقدام نموده و پلاکهای اصلی را قبل از انجام حصر وراثت و پرداخت مالیات بر ارث به قطعات مختلف تفکیکی تقسیم و ورقه مالکیت صادر نموده و برای انحراف مأمورین و کارشناسان مالیات بر ارث و مالیات بر درآمد یک قطعه از سیصد قطعه را بدون اشاره به سوابق امر به نام پلاک اصلی سند صادر دریافت می‌نمایند و موقع بازدید مأمورین و کارشناسان مالیات بر ارث آن پلاک مجزا شده را ارائه می‌دهند که علاوه بر تقلیل مالیات بر ارث و اضمحلال نمودن نقل و انتقالات قبلی مبالغ هنگفتی از مالیات دولت را به نفع خود تصاحب نموده‌اند ــ و بازپرس محترم با علم به عملیات مزورانه کلاهبرداران و با عدم توجه به مواد 32 و 40 آئین‌نامه دفاتر اسناد رسمی و ماده 374 قانون امور حسبی و قسمت اخیر ماده 22 ثبت و نظریه شورای عالی ثبت مراتب را بزه ندانسته مبادرت به صدور قرار منع پیگرد و کلاهبرداران و خیانت‌کاران می‌گردد ضمن ابطال حق و حقوق اینجانبان مبلغ یکصد میلیون تومان درآمد دولت را مضمحل و اراضی و املاک و اماکن عمومی را به یک عده کلاهبردار و خیانتکار تسلیم می‌کند ــ لذا مراتب را به استحضار آن دادستان معظم رسانیده که ضمن حفظ حق و حقوق اینجانبان و حقوق عمومی نظریه عالی را نسبت به نوع بزه امر به ابلاغ فرمایند که آیا می‌توان با مدارک و دلایل و اسناد فوق‌الذکر مواد قانون را نقض نمود و با جمله «به علت عدم وقوع بزه» کلاهبرداران را با چنین عملیات خائنانه از چنگال عدالت رهایی داد یا خیر؟
با تقدیم احترامات فائقه
سرهنگ بازنشسته یدالله ثابت راسخ
ماده 32 ـ در کلیه اسناد و معاملات املاک باید شماره پلاک و حدود و فواصل ملک مورد معامله تصریحاً قید گردد.
ماده 40 ـ در مورد معاملات وراث متوفی نسبت به املاک مورد معامله را وقتی می‌توان تنظیم و ثبت نمود که گواهی‌نامه انحصار وراثت در دست داشته و بین آنها در سهم‌الارث توافق باشد.
ماده قسمت اخیر 22 ثبت ـ در مورد ارث هم ملک وقتی در دفتر املاک به اسم وزارت ثبت می‌شود که وراثت و انحصار آنها محرز و در سهم‌الارث بین آنها توافق بوده و یا در صورت اختلاف حکم نهائی در آن باب صادر شده باشد.
ماده 374 قانون امور حسبی ـ در صورتی که ورثه بخواهند ملک غیرمنقولی که به نام مورث ثبت شده است به نام آنها ثبت گردد باید تصدیق انحصار وراثت با رونوشت گواهی شده آن را که مشتمل بر تعیین سهام باشد به اداره ثبت تسلیم نمایند.
رأی شورای عالی ثبت ـ «موضوع در جلسه مورخه 3/4/42 شورای عالی ثبت مطرح و به شرح ذیل رأی داده شد.»
«تطبیق سند حاکی از صلح بر پلاکهای معین بدون اینکه در صلح‌نامه ذکر پلاک و سایر مشخصات شده باشد چون نظر قضائی است باید به حکم دادگاه باشد مگر اینکه طرفین به تنظیم سند دیگر ذکر پلاک و سایر مشخصات با رعایت مقررات توافق نمایند از نظر مالیات بر ارث اعم نسبت به آنچه که سند مالکیت صادر نشده ماده 13 قانون اصلاح قانون مالیات بر ارث و نقل و انتقالات بلاعوض نماید رعایت شود و آنچه که سند مالکیت صادر شده اگر مالیات بر ارث تأدیه نشده اداره دارایی می‌تواند بر طبق مقررات اقدام مقتضی به عمل آورد.
رئیس اداره امور املاک ثبت کل
رونوشت به حضور تیمسار ریاست محترم سازمان امنیت و اطلاعات تقدیم می‌گردد.

سند شماره 6

گزارش خبر
به: 321
شماره گزارش: 38408/20هـ 4
از: 20 هـ 4
تاریخ گزارش: 30/2/48
موضوع: اعضاء محفل ملی بهائیان
انتخابات محفل ملی بهائیان ایران روز 4/2/48 در تهران انجام در نتیجه اشخاص ذیل به عضویت محفل روحانی ملی انتخاب گردیدند.
1ـ پروفسور منوچهر حکیم استاد دانشکده پزشکی تهران ـ رئیس محفل
2ـ منوهر بهلولیان قائم‌مقامی وکیل پایه 1 دادگستری ـ نایب رئیس
3ـ روحی ارباب کارمند وزارت آب و برق ـ منشی
4ـ عطاءالله مقربی سرتیپ بازنشسته ارتش ـ رئیس صندوق
5ـ علیمحمد برافروخته سرتیپ بازنشسته ارتش ـ خلاصه نویس
6ـ حبیب ثابت (ثابت پاسال) تاجر ـ عضو
7ـ بهیه نادری ـ خانه‌دار ـ عضو
8ـ عنایت‌الله عزیزی ـ بازرگان ـ عضو
9ـ دکتر ریاض قدیمی افسر ارتش ـ عضو

سند شماره 7

برگ خبر
به: ریاست شهربانی کل کشور (اداره اطلاعات)
از: ساواک
گیرندگان: تیمسار فرماندهی ژاندارمری کل کشور
موضوع: اتهام قاچاق هروئین و مرفین توسط آقای حبیب ثابت
برابر اطلاع واصله:
اخیراً شخصی به نام زین‌العابدین سبحانی طی نامه‌ای به عنوان مجله خواندنیها حبیب ثابت را بزرگترین قاچاقچی مواد مخدر در ایران معرفی و یادآور شده چندی قبل مقدار ده کیلوگرم هروئین و مرفین از اتومبیل وی کشف گردیده. لکن مشارالیه مطابق معمول با پرداخت حق و حساب موضوع را فیصله داده است.
تهیه‌کننده معصومی آزاد
رئیس بخش 326 شهابی
رئیس اداره دوم عملیات و بررسی شهاب

منبع: فصلنامه مطالعات تاریخی، سال پنجم، شماره بیستم، بهار 1387 ، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، صص 225-243
منبع: ايام 29