اسکن‌های لیزری جزئیات شگفت‌انگیزی از تمدن مایاها را آشکار کردند

دانشمندان با شلیک میلیاردها لیزر به زمین شواهد تمدن پیچیده‌ی به‌جامانده از قوم کهن مایا را رونمایی کردند. این قوم در شبه‌جزیره‌ی شمالی یوکاتان یا مکزیک کنونی زندگی می‌کردند. بررسی لیزری نشان می‌دهد مایاها در منطقه‌ی شمالی یوکاتان موسوم به پوک سازه‌های شاخصی ازجمله مخازن آب، بیش از ۱،۲۰۰ اجاق، مجموعه‌ای از تراس‌ها برای کشاورزی و نزدیک به ۸،۰۰۰ سکو برای ساخت خانه ساخته بودند. طبق شواهد لیزری، مایاهای باستان سنگ نیز استخراج می‌کردند. ویلیام رینگل، استاد انسان‌شناسی دانشگاه دیویدسون در کارولینای‌شمالی، درباره‌ی این موضوع می‌گوید:

به‌نظر می‌رسد این منطقه در گذشته رونق زیادی داشته است و مردم به هر آنچه می‌خواستند، دسترسی داشتند.

علاوه‌بر‌این، اهالی مایا در پوک چهار قلعه‌ی بزرگ ساختند که قدمتشان به دوره‌ی میانه‌ی پیش‌کلاسیک باز می‌گردد (۷۰۰ تا ۴۵۰ ق‌م) و بین ۶۰۰ تا ۷۵۰ م مراکز شهری را در طول دوره‌ی کلاسیک پسین بنیان نهادند. با اینکه این سازه‌ها مستند شده‌اند، تحلیل داده‌های لیزری نشان می‌دهد جوامع پوک قالب شهری متفاوتی دارند که در دیگر مناطق مایا دیده نمی‌شوند.

پژوهشگران از دهه‌ی ۱۸۴۰ درباره‌ی اقامتگاه‌های مایا در پوک می‌دانند؛ اما تاکنون به‌طورواضح آن را بررسی لیداری (اکتشاف نوری)‌ نکرده بودند. لایدار دستگاهی است که روی هواپیما نصب می‌شود و پرتوهای لیزری را به‌سمت زمین پرتاب می‌کند. این لیزرها می‌توانند از پوشش‌های گیاهی عبور کنند و سپس با برخورد به شیئی یکپارچه و جامد مثل سنگ یا سازه‌ی باستانی به دستگاه برگردنند. با محاسبه‌ی زمان لازم برای بازگشت پرتوی لیزری از دستگاه، نرم‌افزار می‌تواند نقشه‌ی سه‌بعدی دقیقی از زمین را تولید کند.

رینگل و همکارانش، توماس گالارتا نگرون، باستان‌شناس مؤسسه‌ی انسان‌شناسی و تاریخچه‌ی مریدای مکزیک و جورج بی، انسان‌شناس کالج میلیساپس در می سیسیپی، قبل از بررسی لایدار در می ۲۰۱۷، تقریبا بیست سال برای پژوهش منطقه‌ی پوک زمان صرف کرده بودند. رینگل بیان می‌کند:

در اینجا شخصی را داشتیم که در مدت دو روز برای بررسی لایدار پرواز کرد و داده‌های بیشتری درمقایسه‌با دو دهه‌ی پژوهش عمرمان به‌دست آمد.

^{تصویر سه‌بعدی از kom، مخروبه‌‌ای در شرق کیوک که مایاها در منطقه‌ی پوک ساخته بودند. این ساختمان در اصل به شکل L بود و سه اتاق داشت که یک دهه بعد به آن اضافه شدند.}

تحلیل نقشه‌های لایدار که تقریبا ۲۳۷ کیلومترمربع را پوشش می‌دهند، ۷،۹۰۰ سکوی خانه ازجمله تپه‌های منطقه را رونمایی کرد. این نقشه‌ها نشان می‌دهد منطقه‌ی پوک جمعیت زیادی داشت که در قالب جوامع مختلف متمرکز شدند و خانه‌های کمی هم در پس‌کرانه‌ها قرار دارند. بسیاری از این سازه‌های خانه‌ای خطوط سنگی داشتند که نشانه‌ای از اتاق‌های مختلف است. همچنین، هر خانه تقریبا دو تا سه اتاق خواب داشت. این جزئیات نشان می‌دهد پوک یکی از مناطق با تراکم جمعیت چشمگیر در میان زمین‌های پست مایا بوده است. این منطقه بخش‌هایی از مکزیک کنونی و گواتمالا و بلیز را شامل می‌شود. گفتنی است پژوهشگران هیچ‌ شواهدی از طبقه‌ی ممتاز مستقر در اطراف شاخه‌های فرعی رودخانه پیدا نکردند. رینگل معتقد است:

این‌گونه نبوده است که افراد طبقه‌ی اشراف در مرکز زندگی کنند و با دورشدن از مرکز، خانواده‌ها فقیر و فقیرتر شوند. ترکیب‌هایی از اشراف در کل جوامع پراکنده بودند.

با وجود جمعیت درخورتوجه منطقه‌ی پوک، مردم در صلح و آرامش زندگی می‌کردند و جوامع کاملا به یکدیگر نزدیک بودند و شاید پنج تا ده کیلومتر باهم فاصله داشتند؛ اما هیچ‌ شواهدی از سازه‌های دفاعی بین آن‌ها دیده نمی‌شود. رینگل می‌گوید: «تصاویری از مبارزان روی برخی از مجسمه‌ها دیده می‌شود؛ اما اشاره‌ای از سدبندی بین همسایه‌ها وجود ندارد.»

مشکلات آبی

منطقه‌ی پرجمعیت به آب نیاز دارد؛ اما پوک مانند سایر نقاط یوکاتان روی سنگ آهک بنا شده بود که به‌شدت نفوذپذیر است؛ به‌همین‌دلیل، بدنه‌ی آبی یا رودخانه یا دریاچه وجود ندارد. درنتیجه، در کل شبه‌جزیره‌ی شمالی افراد راه دیگری برای نوشیدن آب نداشتند.

پوک روی منطقه‌ای مرتفع و تپه‌ای قرار گرفته است و از بسترهای آبی فاصله دارد. مردم مایا برای حل این مشکل سازه‌هایی به نام چولتون را می‌ساختند که مخازن بزرگی برای جمع‌آوری آب باران هستند. مردم مایا آگوادا یا مخازنی نیز ساختند که کانال‌هایی طویل به آن‌ها وصل شده بود. پژوهش لیداری از برخی از این کانال‌ها پرده برداشت که چندصد‌ متر طول داشتند. پژوهشگران بیان می‌کنند:

تصویربرداری‌های لیداری تعداد کمی خانه نزدیک به بسترهای آگوادا را نیز کشف کردند. تنها نوزده سکو شامل خانه‌هایی در فاصله‌ی ۱۱۰ متری از آگوادا بنا شده بودند؛ بنابراین، استقرار نزدیک به آگوادا چندان هم باب میل افراد نبوده است.

ناگفته نماند ۲،۴۳۴ (۳۰ درصد) از سکوهای خانه‌سازی در فاصله‌ی یک‌کیلومتری و ۵،۴۳۲ (۶۴ درصد) از خانه‌ها هم در فاصله‌ی دوکیلومتری از آگوادا بنا شده بودند. در‌نتیجه، بیش از یک‌سوم از سکوها از آگوادا دور بوده‌اند. همچنین، پژوهش‌های لیداری شواهدی از صنایع سنگ‌کاری گسترده و متمرکز را نشان می‌دهد که شامل معادن سنگ و ۱،۲۳۲ اجاق مدور است که احتمالا برای گرم‌کردن ماسه‌سنگ و تولید آهک یا کلسیم اکسید به‌کار می‌رفتند. از آهک به‌عنوان آجر ساختمان‌سازی و نرم کردن ذرت استفاده می‌شد تا هضمش را ساده‌تر کند. رینگل عقیده دارد:

مردم برای پخت ذرت معمولا آن را یک شب قبل در آهک خیس می‌کردند تا کمی نرم شود و سپس آن را آسیاب می‌کردند؛ ازاین‌رو، آهک یکی از مواد ضروری حتی در سطح خانوارها بود.

تعداد کوره‌های کشف‌شده با لایدار شگفت‌انگیز است. قبل از پژوهش‌های لیداری، تنها ۴۰ عدد از آن‌ها کشف شده بود؛ ولی حالا بیش از ۱،۲۳۰ عدد کشف شده است. پژوهش‌های دیگر نشان می‌دهد این اجاق‌ها معمولا از چوب کمی استفاده می‌کردند. رینگل می‌گوید: «احتمالا مردم از مواد سوختی خام برای سوخت اجاق‌ها استفاده می‌کردند و کل جنگل را نمی‌سوزاندند.» تصویربرداری لایدار اولین شواهد صریح را برای تراس‌بندی در پوک و درواقع کل یوکاتان شمال نشان می‌دهد. باوجوداین‌، از صدها تپه‌ی این منطقه، تنها ۸ عدد برای کشاورزی تراس‌بندی شدند که نشان می‌دهد این عمل در پوک چندان متداول نبوده است.

^{تصویر (A) شواهد استخراج سنگ در کام را نشان می‌دهد. تصویربرداری لیداری (B) از معدن سنگ پلکانی کام در نزدیکی قلعه‌ی مایا و (C) معدن پلکانی که با فلش‌های قرمز مشخص‌شده در مولوچزکل.}

با اینکه جوامع جاده‌های داخلی داشتند که با سنگ مشخص شده بودند، مسیرهای طولانی‌تر از یک کیلومتر بین جوامع برای باستان‌شناسان مدرن کاوش‌کردنی نبودند. به‌همین‌دلیل، پژوهشگران از نقشه‌ی لیداری برای ساخت مسیرهای کم‌هزینه روی زمین تپه استفاده کردند تا مسیرهای عبور‌و‌مرور مردم را حدس بزنند. برای مثال، پژوهشگران از الگوریتمی برای تخمین انرژی موردنیاز برای بالارفتن از تپه و انتقال بین جوامع مختلف استفاده کردند. بسیاری از جوامع پوکی ساختمان‌های شهری معروف به مجتمع‌های شهری داشتند که از چند ساختمان اطراف یک میدان تشکیل شده بودند و با نرده‌هایی به یکدیگر متصل بودند. این مجتمع‌های شهری پوکی معمولا در راستای کم‌هزینه‌ترین مسیرها قرار می‌گرفتند.

پژوهش جدید بسیار جامع است و اطلاعات جدیدی درباره‌ی قوم مایا و کاربردهای منطقه‌ای در پوک نشان می‌دهد. تمدن باستانی مایا بیش از ۲۵۰۰ سال به حیاتش ادامه داد و پس‌از‌آن، مردم به‌شکل اسرارآمیزی شهرهایشان را ترک کردند. نظریه‌ها درباره‌ی این موضوع فراوان‌اند. طبق برخی روایت‌ها مردم مایا از عهده‌ی کنترل محیطشان برنیامدند و همین مسئله به نابودی‌شان منجر شد. بااین‌حال، این روایت با شواهد فاصله‌ی زیادی دارد؛ زیرا طبق یافته‌ها، مردم مایا در منطقه‌ی پوک به‌شدت در استفاده از منابع جنگلی وسواس داشتند و مصرف آب را به‌خوبی مدیریت و کنترل می‌کردند.

این پژوهش ۲۸ آوریل در مجله‌ی PLOS One منتشر شد.