امامان و علم به اعمال

سدیر از شاگردان امام صادق علیه السلام پرسشی پرسید و حضرت جواب فرمود: آیا این آیه را در قرآن دیده اى که خداوند مى فرماید:
« قَالَ الَّذِی عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ الْکِتَابِ أَنَا آتِیکَ بهِ قَبْلَ أَن یَرْتَدَّ إِلَیْکَ طَرْفُکَ… : «اما کسى که ( آصف برخیا وزیر مسلمان ) دانشى از کتاب ( آسمانى ) داشت ( به سلیمان ) گفت : من آن ( تخت بلقیس ) را پیش از آنکه چشم به هم زنى نزد تو خواهم آورد» (نمل – 40)
عرض کردم : آرى این آیه را در قرآن خوانده ام .
امام صادق علیه السلام فرمود: « آیا آن مرد (آصف ) را شناختى که در نزد او چه اندازه از علم کتاب بود؟ »
گفتم : شما به من خبر دهید.
فرمود: «به اندازه یک قطره آب نیست به دریاى اخضر».
پرسیدم : چقدر علم اندک داشت .
آنگاه امام صادق علیه السلام ن‌۰چکن‌نچ‌ن پس از سخنى فرمود: اى سدیر! آیا این آیه را در قرآن خوانده اى که خداوند مى فرماید:
«قل کفى بالله شهیدا بینى و بینکم و من عنده علم الکتاب ».
«بگو اى محمد! گواه بودن خدا و کسى که در نزد او علم کتاب است ، بین من و شما کافى است » (رعد – 43)
گفتم : آرى خوانده ام .
فرمود: آیا کسى که علم همه کتاب در نزد او است داناتر است تا کسى که قسمتى از علم کتاب در نزد او است ؟
گفتم : البته آن کسى که همه علم کتاب ، نزد او است داناتر است .
ودراین هنگام امام صادق علیه السلام به سینه خود اشاره کرد و دوبار فرمود:« سوگند به خدا ، تمام علم کتاب در نزد ما است »(1)

گستره و مخزن علم امامان علیه السلام
ابوبصیر مى گوید: به محضر امام صادق علیه السلام رفتم (و بین من و او درباره وسعت دامنه علم امامان علیهم السلام، چنین سخن به میان آمد:
. . .
ابوبصیر: قربانت گردم ؛ شیعیان روایت مى کنند که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم هزار باب از علم را به على علیه السلام آموخت ، که از هر باب آن ، هزار باب علم دیگر به روى على گشوده شد .
امام صادق علیه السلام : آرى همچنین است .
ابوبصیر: به خدا سوگند که علم حقیقى و کامل همین است .
امام صادق (پس از اندکى تامل ): آن ، علم است ولى علم کامل نیست ، همانا«جامعه » در نزد ما است ، و مردم چه مى دانند که «جامعه » چیست ؟
ابوبصیر: « جامعه » چیست ؟
امام صادق : جامعه : طوماری با املاء پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و خط على علیه السلام نوشته شده است ، همه حلال و حرام ، و همه مسائل موردنیاز مردم ، حتى جریمه خراش رساندن به بدن کسى ، در آن ذکر شده است .
ابوبصیر: آنگاه امام دست بر بدن من زد و فرمود: «آیا به من اجازه مى دهى ؟».
عرض کردم : «من در اختیار شما هستم ، هر چه خواهى انجام بده ».
. . .
عرض کردم : به خدا علم کامل همین است .
امام صادق علیه السلام : این نیز علم است ، ولى باز هم کامل نیست و پس از ساعتى سکوت فرمود:
همانا «جفر» در نزد ما است ، مردم چه مى دانند «جفر» چیست ؟
ابوبصیر: جفر، چیست ؟
امام صادق : جفر مخزنى از چرم است که علم پیامبران و اوصیاء آنها، و دانش دانشمندان گذشته بنى اسرائیل در آن ثبت شده است .
ابوبصیر: علم کامل همین است .
امام صادق : این نیز علم است ، ولى علم کامل نیست ، باز پس از ساعتى سکوت ، فرمود:«مصحف فاطمه » در نزد ما است ، مردم چه مى دانند که مصحف فاطمه سلام الله علیها چیست ؟
ابوبصیر: مصحف فاطمه سلام الله علیها چیست ؟
امام صادق : ورقهاى نوشته شده اى است که حجم آن سه برابر قرآن هائى است که در دست شما است ، ولى به خدا حتى یک حرف قرآن هم در آن نیست (الفاظ قرآن و تفسیرهاى ظاهرى آیات قرآن در آن نیست ، ولى روح و معانى عمیق قرآن در آن است ).
ابوبصیر: به خدا، علم کامل ، همین است .
امام صادق : «این هم ، علم است ، ولى علم کامل نیست »، و پس از ساعتى سکوت فرمود: علم گذشته و آینده تا روز قیامت در نزد ما است .
ابوبصیر: به خدا علم کامل همین است .
امام صادق : این نیز علم است ، ولى علم کامل نیست .
ابوبصیر: فدایت شوم ، پس علم کامل چیست ؟
امام صادق :«ما یحدث بالیل و النهار، الامر بعد الامر، و الشیى ء بعد الشیى ء الى یوم القیامة » «علم کامل آن است که در هر شب و روز در مورد هر امر و چیزى پس از امر و چیز دیگر پدید آید» (2)
(یعنى همان مخزن علم نبوى ، و الهاماتى که ساعت به ساعت از جانب خدا بر قلب امامان علیهم السلام افاضه مى گردد، و آنها در پرتو آن ، بر همه مسائل آگاه مى شوند).
بر اساس منابع دینی، امام زمان و انبیا و امامان معصوم علیهم السلام از اعمال بندگان مطلع می شوند ؛ این جزء عقاید شیعه است و خاستگاه قرآنی دارد . پیروان مکتب اهل بیت علیهم السلام ، با توجه به اخبار فراوانی که از امامان رسیده، ، عقیده‌شان این است که پیامبر و امامان علیهم السلام از اعمال همه امت آگاه می‌شوند. یعنی، خداوند از طریق خاصی اعمال امت را بر آنان عرضه می‌دارد. گواه و شاهد بودن پیامبر و امامان معصوم بر رفتارهاى مردم، در آیاتى از قرآن کریم بیان شده است ؛ از جمله:
«فَکَیْفَ إِذا جِئْنا مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِیدٍ وَ جِئْنا بِکَ عَلى هؤُلاءِ شَهِیداً»
نساء (4)، آیه 41.
«حال آنان چگونه است، در روزى که از هر امتى شاهد و گواهى (بر اعمالشان) مى آوریم و تو را نیز بر آنان گواه خواهیم آورد».افزون بر فرشتگان (نویسندگان رفتارها)، اعضا و جوارح انسان، زمان و مکان، پیامبران و معصومین نیز از جمله گواهان یاد شده در آیه شریفه مى باشند
طبرسى، مجمع البیان، ج 3، ص 89.
مراد از «شهادت و گواهى» یاد شده در آیه، آگاهى از حقایق و ژرفاى رفتارهاى مردم در دنیا، از جهت نیل به نیک بختى یا تیره روزى، پذیرفته شدن یا رد شدن در پیشگاه الهى، امتحان فرمانبرى یا سرپیچى از احکام الهى و سپس گواهى دادن بر آن در روز قیامت است. آن گاه که خداوند از بسیارى – از جمله پیامبر و معصومین علیهم السلام – گواهى می طلبد
علامه طباطبائى، المیزان، ج 1، ص 321.
مراد از گواه بودن امام زمان بر رفتارهاى ما، آگاهى از اعمال ما است و منظور از دیدن اعمال، دیدن با «چشم دل» است، نه چشم سر ؛ همچنان که خداوند ناظر و آگاه بر اعمال است، بدون اینکه چشم مادى داشته باشد.امام زمان علیه السلام چشم خدا در میان انسان ها است .
«السلام علیک یا عین الله فى خلقه»
مفاتیح الجنان، ص 106 و 992.
و بر کل هستى و همه جوامع انسانى، اشراف و نظارت کامل دارد
«و عینک الناظرة باذنک»
مفاتیح الجنان، ص 106 و 992.