اهميت ذكر به کميت است يا به کيفيت؟ يعني اگر هزار مرتبه بگوئيم لا اله الا الله، نيكوتر است، يا اگر يك ساعت تفکر کنيم؟

جاي ترديد نيست كه تعداد گفتن اذکاري که در روايات مأثور آمده، نقش مهمي در ذكر و دعا و هر عمل عبادي دارد. حتي برخي از بزرگان گفته اند كه اندازه عددها در دعا و ذكر، شبيه خاصيت دندانه هاي كليد قفل را دارد و هر كليد، با دندانه هاي خاص و معيني مي تواند قفلي را باز كند و اگر از دندانه هاي کامل برخوردار نباشد، قفل را باز نمي كند. دعا و ذكر نيز چنين است؛ هر دعا و ذكر بايد به تعداد خاصي كه در آثار و منابع ديني و آموزه هاي مذهبي آمده بايد خوانده شود، تا اثر كند و يا تأثيري داشته باشد و اگر از مقدار عدد معيني كمتر يا بيشتر خوانده شود، آن اثر مطلوب را نخواهد داشت.[1]بنابراين عدد نيز نقش مهمي در ذكر دارد، اما بايد تلاش شود كه عدد و كميت با كيفيت همراه شود و گرنه باز عدد خاص به تنهايي آثار مطلوب را در پي نخواهد داشت. در روايات آمده است: «طوبي لمن شغل قلبه بالفكر و لسانه بالذكر»[2] يعني خوشا به حال كسي كه دلش را با فكر و زبانش را با ذكر مشغول كند.
هرگاه ذكر با فكر و كيفيت با كميت همراه شد، آثار و بركات خاصي را در پي خواهد داشت. حضرت امام خميني در مقام تبيين اين حقيقت مي گويد: قوت و كمال تذكر بسته به قوّت و كمال تفكر است و آن تفكر كه نتيجه اش تذكر تام معبود است، در ميزان ساير اعمال نيايد و با آنها در فضيلت طرف مقايسه نشود، معلوم است غايب و ثمرة مهمة عبادات، حصول معارف و تذكر معبود است و اين خاصيت از تفكر صحيح بهتر حاصل مي شود، شايد يك ساعت تفكر ابوابي از معارف به روي سالك بگشايد كه عبادت هفتاد سال نگشايد، گرچه ذكر حق و تذكر از آن ذات مقدس از صفات قلب است و اگر قلب متذكر شد، تمام فوايدي كه براي ذكر است بر آن مترتب مي شود، ولي بهتر است كه ذكر قلبي و تفكر با ذكر لساني همراه گردد.[3]از اين بيان نيز بدست مي آيد كه كميت و كيفيت، هر دو بايد در كنار هم قرار گيرد تا مؤثر واقع شود. طبق آنچه تاکنون گفته شد، بخوبي مشخص گرديد كه اگر كسي هزار مرتبه ذكر خاصي را -مثلاً «لا الله الاّ الله» را كه در پرسش آمده -بگويد و بدون توجه و تفكر و حضور قلب باشد، آثار مطلوب بر آن مترتب نخواهد شد؛ اما اگر همان ذكر را سعي كند، با حضور قلب و تفكر و دقت و انديشه ادا نمايد؛ چه بسا درهاي رحمت الهي  براي او باز شود. همچنين معلوم شد هركدام از كميت و كيفيت، در جاي خود مطلوب است؛ ولي كميت كه از هرگونه كيفيت بي نصيب باشد، پي آمد مطلوب را نخواهد داشت. (تفصيل اين بحث را در منبع ذيل جويا شويد.)[4]بنابر اين در صورت تعارض ميان كيفيت و كميت، انسان بايد كيفيت عمل را مورد توجه قرار دهد، يعني كمتر دعا كند ولي با تفكر و حضور قلب.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. حسن زاده آملي، هزار و يك نكته، نكته هاي؛ 320، 633، 698، 913، 923، 931، مركز نشر فرهنگي رجاء، 1372ش.
2. عبدالرزاق كاشاني، شرح منازل سايرين با نگارش علي شيرواني، انتشارات الزهرا، 1379ش.
3. رسالة منسوب به سيد بحرالعلوم، انتشارات هجرت، بي تا.
4. محمد فتح علي خاني، آموزه هاي بنيادين علم اخلاق، نشر مركز جهاني علوم اسلامي، قم، 1379ش.
5. طريق عرفان، ترجمه رساله الولاية تأليف علامه طباطبايي، نشر بخشايش، قم، 1381ش.

پي نوشت ها:
[1] . حسن زاده آملي، حسن، رساله ذكر، ذاكر و مذكور، انتشارات تشيّع، 1371ش، ص52.
[2] . غررالحكم، انتشارات دانشگاه تهران، 1366، ص239، ح4.
[3] . موسوي خميني، سيد روح الله، چهل حديث، نشر مؤسسه آثار امام خميني، 1378ش ص292.
[4] . همان.