اهمیت و جایگاه نماز جمعه از دیدگاه آموزه های دینی

قرآن کریم می فرماید: “یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا نُودِیَ لِلصَّلَاةِ مِن یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَىٰ ذِکْرِ اللَّـهِ وَذَرُوا الْبَیْعَ ذَٰلِکُمْ خَیْرٌ لَّکُمْ إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ”، “اى کسانى که ایمان آورده‌اید! آن‌گاه که براى نماز روز جمعه ندا داده شد، پس به سوى یاد خدا بشتابید و داد و ستد را رها کنید که این براى شما بهتر است، اگر بدانید”.[1]

در صحیفه سجادیه از حضرت امام سجاد على بن الحسین علیهما السلام مى‌خوانیم: “اللَّهُمَّ إِنَّ هذَا الْمَقامَ لِخُلَفائِکَ وَ أَصْفِیائِکَ وَ مَواضِعَ أُمَنائِکَ فِی الدَّرَجَةِ الرَّفِیعَةِ الَّتِی اخْتَصَصْتَهُمْ بِها قَدِ ابْتَزُّوها”، “خداوندا! این (اشاره به نماز جمعه و عید قربان) مقامى است که مخصوص خلفاء و برگزیدگان و جایگاه های امناى تو در درجه بلندى که ایشان را به آن اختصاص دادى، و (خلفاى جور بنى امیه) آن را (از آنها) به زور گرفتند”.[2]

اولین نماز جمعه پیغمبر اکرم (ص)

نامیدن روز جمعه به این نام “به خاطر اجتماع مردم در این روز براى نماز است”.[3] “اولین جمعه‌اى که رسول خدا صلى الله علیه و آله با اصحابش تشکیل دادند، هنگامى بود که به «مدینه» هجرت کرد، آن حضرت روز دوشنبه دوازدهم ربیع الاوّل هنگام ظهر وارد «مدینه» شد، چهار روز در «قُبا» ماندند و مسجد «قبا» را بنیان نهادند، سپس روز «جمعه» به سوى «مدینه» حرکت کرد، (فاصله میان «قبا» و «مدینه» بسیار کم است، و امروز «قبا» یکى از محله‌هاى داخل «مدینه» است)، به هنگام نماز جمعه، به محله «بنى سالم» رسید، و مراسم نماز جمعه را در آنجا برپا داشت، و این اولین نماز جمعه‌اى بود که رسول خدا صلى الله علیه و آله در اسلام به جا آورد، خطبه‌اى هم در این نماز جمعه خواند که، اولین خطبه حضرت در «مدینه» بود”.[4]

اهمیت نماز جمعه و خطبه های نماز جمعه

رهبر کبیر انقلاب حضرت امام خمینی (رضوان الله علیه) می فرمایند: “بحمدالله در این نهضت نماز جمعه با محتواى حقیقى آن تحقق یافت و آقایان باید با سفارش به مردم و نسل هاى آینده به این مسأله اهمیت بدهند که نماز جمعه در راس همه امور است و مردم را مجتمع کنند که در این امر خللى وارد نشود. منصب امامت جمعه یعنى منصب تماس روحانیت با ملت و روحانیت با مجلس و دولت و این از امورى است که با دست تواناى ائمه جمعه انجام مى‌گیرد که امید است هر روز بیشتر و بهتر انجام شود و جمعیت بیشتر بیایند و این سنت حسنه‌اى باشد که براى مردم و آیندگان محفوظ بماند”.[5]

مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای (حفظه الله) درباره خطبه نماز جمعه می فرمایند: “خطبه‌ی نماز جمعه آن است که از دل و مغز فعّال امام‌جمعه میجوشد و تراوش میکند، بر زبان او می‌آید و با بیان بلیغ و فصیحی، برحسب نیاز مردم، آن را به مردم منعکس میکند”.[6]

ترس دشمن از اجتماع و اتحاد مسلمانان

قرآن کریم می فرماید: “وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّـهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا وَاذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّـهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَکُنتُمْ عَلَىٰ شَفَا حُفْرَةٍ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَکُم مِّنْهَا کَذَٰلِکَ یُبَیِّنُ اللَّـهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ”، “و همگى به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید، و نعمت خدا را بر خود یاد کنید، آن­گاه که دشمنان یکدیگر بودید، پس خداوند میان دل‌هایتان الفت انداخت و در سایه‌ی نعمت او برادران یکدیگر شدید، و بر لب پرتگاهى از آتش بودید، پس شما را از آن نجات داد. این­گونه خداوند آیات خود را براى شما بیان مى‌کند، شاید هدایت شوید”.[7]

“مسأله تألیف قلوب مؤمنان را به خود نسبت داده، مى‌گوید: «خدا در میان دل‌هاى شما الفت ایجاد کرد» و با این تعبیر، اشاره به یک معجزه اجتماعى اسلام شده؛ زیرا اگر سابقه دشمنى و عداوت پیشین عرب را درست دقت کنیم که چگونه کینه‌هاى ریشه‌دار در طول سال‌هاى متمادى در دل‌هاى آنها انباشته شده بود”.[8]
دشمن اسلام از اجتماع مسلمانان احساس ترس و وحشت می کند، زیرا اجتماع مسلمین عامل اتفاق نظر، و همبستگی و وحدت بین آنهاست و هنگامی که بین مسلمانان وحدت ایجاد شود، دشمن در تحقق نقشه های خود با شکست مواجه خواهد شد لذا دشمن با حربه های گوناگون بین مسلمانان دشمنی و اختلاف می اندازد تا آنها از قدرت اتحاد خود نتوانند علیه دشمن استفاده کنند.

با توجه به اینکه نماز جمعه یکی از بزرگترین و مهم ترین ره آوردهای انقلاب اسلامی است، وحدت بین مسلمانان در اجتماعات مختلفی می تواند آشکار شود، اجتماعاتی مانند مراسم حج، پیاده روی اربعین، نماز جماعت و نماز جمعه. برگزاری نماز جمعه که باعث بصیرت دینی و سیاسی مردم است از دو جهت برای دشمن خطرناک است:

۱. آگاهی و رشد علمی مردم از نظر دینی و بصیرت سیاسی.

۲. ترس و وحشت دشمن از اجتماع عظیم مسلمانان در برگزاری پرشکوه نماز جمعه و وحدت نمازگزاران. “… به همین دلیل، همیشه دشمنان اسلام، از یک نماز جمعه جامع الشرائط که دستورهاى اسلامى دقیقاً در آن رعایت شود، بیم داشته‌اند”.[9]

مردم در خطبه های نماز جمعه مورد توصیه تقوای الهی قرار گرفته با آموزه های اسلامی بیشتر آشنا می گردند و نیز با رویدادهای مهم اجتماعی و سیاسی و از حیله ها و نیرنگ های دشمن در آن فضای معنوی و روشنگری اطلاع می یابند، به این جهت بصیرت مردم افزایش یافته و با وظایف خود در برابر دشمن، آگاه تر می شوند. زیرا “شایسته است در ضمن خطبه، مسائل مهمى که با دین و دنیاى مسلمین ارتباط دارد، مطرح کند، و آنچه مورد نیاز مسلمین در داخل و خارج کشورهاى اسلامى و در داخل و خارج آن منطقه مى‌باشد، مورد بحث قرار دهد، و مسائل سیاسى، اجتماعى، اقتصادى و دینى را با در نظر گرفتن اولویت‌ها مطرح نماید، به مردم آگاهى بخشد و آنها را از توطئه‌هاى دشمنان با خبر بسازد، برنامه‌هاى کوتاه مدت و دراز مدت براى حفظ جامعه اسلامى و خنثى کردن نقشه‌هاى مخالفان، به آنها گوشزد کند”.[10]

دشمن اسلام از اجتماع زیاد مسلمانان می ترسد، در اجتماعاتی مانند مراسم حج، پیاده روی چند میلیونی اربعین، نماز جماعت و نماز جمعه و راهپیمایی های مختلف از جمله راهپیمایی روز قدس، زیرا این اجتماعات مظهر اتحاد و همبستگی مسلمانان است.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران یکی از صحنه هایی که مردم در آن حضور دائمی داشته اند شرکت در نماز جمعه است. نماز جمعه علاوه بر بُعد عبادی بُعد سیاسی نیز دارد و طبق فرموده امام راحل (ره): “نماز جمعه عبادت است لکن عبادتى که مدغم در سیاست است، سیاست، در عبادت مدغم است”.[11]