اگر در قرآن هيچ اختلافي نيست، پس نسخي كه در برخي از آيات واقع شده چيست؟

براي روشن شدن تفاوت نسخ و اختلاف در قرآن لازم است به معناي اصطلاحي نسخ در اين حوزه توجه كنيم: «نسخ در اصطلاح خاص علما و دانشمندان دينى، عبارت است از برداشته شدن حكمى از احكام ثابت دينى در اثر سپرى شدن وقت و مدّت آن، يعنى تغيير يافتن حكم چيزى يا سپرى شدن وقت و دوران آن حكم.»[1] طبق اين معنا نسخ يك حكم به اين معناست كه زمان آن حكم حد معيني داشته و اكنون عمرش به سرآمده است و در نتيجه حكم جديدي به جاي آن مي نشيند. اما اختلاف به اين معناست كه دو حكم را به هيچ وجه نتوان با هم جمع نمود، چه در يك زمان و شرايط و چه در زمان ها و شرايط مختلف با هم جمع نشوند. در واقع تفسير سطحي و ناقص آيات بدون توجه به شرايط زماني و مكاني نزول آنها باعث شده برخي گمان كنند در قرآن اختلافي هست.
مثلا در برخي آيات خداوند مومنان را به صبر و شكيبايي در برابر كفار دعوت مي كند و در برخي ديگر به مسلمانان دستور جهاد با كفار و بت پرستان را مي دهد. برخي گمان مي كنند كه اين آيات با هم اختلاف دارند در حاليكه هر كدام از اين آيات مربوط به شرايط زماني خاصي هستند. آيه اي كه مسلمانان را به صبر دعوت مي كند مربوط به زماني است كه قدرت جنگ نداشتند اما آيات جهاد مربوط به زمان قدرت مسلمانان است، در آن زمان مسلمانان مي توانستند خود را از ظلم و ستم كافران نجات دهند و با آنها بجنگند.
در امور بشري گاهي نسخ در اثر جهل قانون گذار است و پس از رفع جهل و رسيدن به علم ، قانون نادرست گذشته را برمي دارد و بجاي آن قانون درست جديد را مي گذارد. در عين حال در همين قوانين بشري هم بسيار پيش مي آيد كه قانوني را براي مدت كوتاه و موقتي تصويب مي كنند و زمان پايان حكم را نيز اعلام نمي كنند، اما پس از گذشت مدت آن قانون و انقضاي آن قانون جديد را تصويب مي كنند.
آيات منسوخه قرآن مانند همين قسم دوم قوانين بشري است.يعني حكم صادر شده اساسا زمان اجراي موقتي داشته است. تمامي آيات منسوخ قرآن به تخصيص زماني بر مي گردد. اگرپزشك حاذقي بگويد در شش ماه اول اين دارو را مصرف كن و پس از آن بيا تا داروي مناسب را تجويز كنم اين دوگانگي نسخه نه تنها در اثر ضعف طبيب نيست بلكه نشانه دقت و استادي اوست. [2] بنابراين مبحث اختلاف و تضاد در آيات و نسخ آيات دو مبحث كاملا جدا هستند. اختلاف در آيات آنست كه دو آيه را نتوان به هيچ شكلي با هم جمع كرد نه اينكه زمان آيه اول بسر رسيده و آيه اي ديگر براي زماني ديگر طرح ريزي شده است.
پي نوشت:
[1] . بيان در علوم و مسائل كلى قرآن، سيد ابو القاسم خوئى(هاشم زاده هريسى؛ نجمى‏)، وزارت ارشاد ،تهران،1382، ص: 345
[2] قرآن در قرآن، عبدالله جودي آملي، مركز نشر اسراء، 1378، ص167-168