با توجه به اشاره قرآن دربارة آزمايش همة بندگان، خواستم بدانم خداوند چگونه بندگانش را آزمايش مي كند؟

سنت امتحان يک سنت ثابت الهي است که هيچ انساني از آن استثنا نشده است. قرآن مجيد، با اشاره به امتحان عمومي انسان ها، مي فرمايد: «أحسب الناس أن يتركوا أن يقولوا آمنّا و هم لا يفتنون؛[1] آيا مردم گمان مي كنند بدون امتحان رها مي شوند، نه هرگز، بلكه همگي بايد امتحان دهند.» هر چند که شکل و کيفيت امتحان ممکن است  متفاوت باشد، بعضي مشکل، بعضي آسان؛ برخي جاني، برخي مالي و … در آيات قرآن كريم به نمونه هايي از اموري كه انسان با آنها امتحان مي شود اشاره شده، از قبيل: ترس، گرسنگي، زيان هاي مالي و مرگ و…
«ولنبلُوَنّكُمْ  بشيءٍ مِن  الخَوْفِ  و  الجوُع و نقصٍ من الاموالِ والأَ نْفسِ و الثّمراتِ و بشّرالصابرين؛[2] قطعاً همه شما را با چيزي از ترس، گرسنگي، زيان مالي و جاني و كمبود محصولات, آزمايش مي كنيم و بشارت ده به استقامت كنندگان.»
شايان ذکر است وسايل آزمايش خداوند منحصر به اين ها نيست بلكه امور ديگري نيز در قرآن به عنوان وسيله امتحان آمده است، مانند فرزندان، پيامبران و دستورات خداوند، حتّي بعضي از خواب ها ممكن است از وسايل آزمايش باشد. « شرور و خيرها نيز از آزمايش هاي الهي محسوب مي شوند» «و نبلوكم بالشرو الخير»[3]بنابراين، مواردي كه در آيه شمرده شده جنبة انحصاري ندارد. هر چند از نمونه هاي روشن و زنده آزمايش هاي الهي است.
هر فردي و هر گروه و جمعيتّي به نوعي در اين سنّت الهي شريك و سهيم اند و امتحانات خداوند در چهره هاي گوناگون به سراغ آنها مي آيد. [4]گروهي در محيط هايي قرار مي گيرند كه از هر نظر آلوده است وسوسه هاي فساد از هر طرف آنها را احاطه مي كند، امتحان بزرگ آنها اين است كه در چنين جو و شرايطي همرنگ محيط نشوند و اصالت و پاكي خود را حفظ كنند.
گروهي در فشار محروميت ها قرار مي گيرند، در حالي كه مي بينند اگر حاضر به معاوضه كردن سرمايه هاي اصيل وجود خود باشند، فقر و محروميت به سرعت در هم مي شكند، اما به بهاي از دست دادن ايمان و تقوي و آزادگي و عزت و شرف و همين آزمون آنها است.
گروهي ديگر برعكس، غرق در نعمت مي شوند و امكانات مادّي از هر نظر در اختيارشان قرار مي گيرد، آيا در چنين شرايطي، قيام به وظيفة شكر نعمت مي كنند؟ يا غرق در غفلت و غرور و خود خواهي و خودبيني، غرق در لذّات و شهوات و بيگانگي از جامعه و از خويشتن مي شوند؟![5]و خلاصه اين كه جهان صحنة آزمايش الهي است و همة انسان ها در همه حال و در همة حركات و سكنات در معرض ابتلا در امتحان الهي اند.
مهم اين است که انسان نسبت به هر حادثه اي که نسبت به او اتفاق مي افتد با ديده تدبر بنگرد و اين احتمال را هيچ وقت از نظر دور ندارد که ممکن است آن حادثه يکي از امتحانات الهي باشد. با اين ديد، هر کس مي تواند به موارد فراواني در زندگي اش پي ببرد که جزء امتحانات الهي به حساب مي آيد.
 نکته مهمتر اين که امتحانات الهي نوعا به گونه اي هستند که ما از امتحان بودنشان مطلع نمي شويم. چون در غير اين صورت امتحان نبود. چون اگر ما مي دانستيم که اين حادثه امتحان الهي است مسلما به گونه اي ديگر عمل مي کرديم.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. تفسير نمونه ذيل آيات 1 سورة عنكبوت، آيه 155 سوره بقره، انبياء آية 35، دارلكتب الاسلاميه، بقلم جمعي از نويسندگان.
2. امتحان عامل تکامل، حسين شفاهي.

پي نوشت ها:
[1]. عنكبوت/ 1.
[2]. بقره/ 155.
[3]. انبياء/ 35.
[4]. مکارم شيرازي، ناصر و همکاران، تفسير نمونه، دارالكتب الاسلاميه، ج 1، ص 528.
[5]. همان، ج 16، ص 207 ـ 206.