نویسنده: نادیه ماریا الشیخ
مترجم: امیر مازیار
رهایی یا معافیت از یک تکلیف. «بَراءة»، برآمده از ریشه‌ی عربی ب ر أ، دو بار در قرآن در دلالت بر این معنا آمده است. در آیه‌ی 43 قمر «بَراءة» به معنای معافیت یا امان به شکل پرسشی خطابی آمده است: «یا شما [می‌پندارید] در نوشته‌های آسمانی (زُبُر) برائتی [از عذاب] یافتید!» تفاسیر عمده بیانگر این‌اند که این آیه در سرزنش مشرکان مکه است و به ایشان یادآور می‌شود که سرنوشت آنها بهتر از نسل‌های پیشین مشرکان نخواهد بود که با اینکه مقتدرتر بودند همه هلاک شدند. اشاره‌ی این آیه به نسل‌های نوح، صالح و فرعون است (طبرسی، مجمع، 78/6؛ ابوحیان، بحر، 182/8). بلاشر نیز این آیه را این‌گونه معنا کرده است (Le Coran, V, 1076) معنای دیگر «براءة» عدم ارتباط است. معنایی که گروه‌های مختلف خوارج آن را بسط دادند و با افرادی که، به گمان ایشان، شایسته‌ی عنوان مسلمانی نبودند قطع رابطه کردند؛ عجارده کودکان را از اسلام خارج می‌ساختند (براءة، تا زمانی که بالغ شوند و مؤمن گردند، اما ازارقه سر باززنندگان از جهاد [قَعَدة] و اهل تقیه را خارج می‌ساختند. «براءة» در آیه‌ی آغازین سوره‌ی توبه هم آمده است، سوره‌ای که اسم‌های دیگری از جمله سوره‌ی براءة نیز دارد. «اعلام برائت از طرف خدا و رسولش نسبت به آن مشرکانی که با ایشان پیمان بسته‌اید». تفسیر نخستین آیه‌ی این سوره‌ی مدنی متأخر دشواری‌هایی ایجاد کرده است. تفسیر سنتی مورد اعتماد اغلب مفسران موثق از جمله طبری (د. 310)، زمخشری (د. 538)، طبرسی (د. 548)، ابن جوزی (د. 597) و فخر رازی (د. 606) «بَراءة» در این آیه را براساس آیات بعدی شرح می‌دهند که مطابق با آنها خدا و پیامبرش در قبال مشرکان که پیمانشان با پیامبر را شکستند تکلیفی ندارند (بریء). پیمان‌شکنی پیامبر توجیهی را می‌طلبد و مفسران تا حدی به این سمت رفته‌اند که شرایط امکان این امر را توضیح دهد (طبری، تفسیر، 95/14-96؛ فخر رازی، تفسیر، 392/4-394؛ اب جوزی، زاد، 388/3-392؛ نک. Rubin, Study, 27-32). بنابراین، در زمینه‌ی قرآنی، «براءة» به معنای شکستن پیوندها، جدایی و گسست است.
معنای دیگر «براءة» عدم ارتباط است. معنایی که گروه‌های مختلف خوارج آن را بسط دادند و با افرادی که، به گمان ایشان، شایسته‌ی عنوان مسلمانی نبودند قطع رابطه کردند؛ عجارده کودکان را از اسلام خارج می‌ساختند (براءة، تا زمانی که بالغ شوند و مؤمن گردند، اما ازارقه سر باززنندگان از جهاد [قَعَدة] و اهل تقیه را خارج می‌ساختند. در اندیشه‌ی شیعی، ولایت [تولّی]- یعنی پیروی از امامان- مستلزم برائت [تبرّی] نیز هست، یعنی گسست درونی از دشمنان امامان (Goldziber, Introduction, 181-182: نک. امام). در اصطلاح فقهی «براءة الذمة» به معنای رهایی از هر الزام حقوقی است. در حکومت‌های اسلامی دوره‌ی کلاسیک این مفهوم امتیازی بود که از جانب خزینه‌دار (خازن) به مالیات دهنده داده می‌شد. همچنین برائت به معنای ارائه اسناد مکتوبی نظیر جواز، گواهی و مدرک نیز به کار رفته است. در مراکش «براءة» به نامه‌ای اطلاق می‌شد که در خطاب به جماعت بود و حادثه‌ای مهم را نشر می‌داد یا به قصد تشویق یا توبیخ فرستاده می‌شد. شب برائت به جشنی دینی اطلاق می‌شود که در شب نیمه‌ی شعبان انجام می‌گیرد.
منابع تحقیق:
خواننده گرامی! منابع مقاله را در نسخه ی چاپی ملاحظه فرمایید.
منبع مقاله :
مک اولیف، جین دَمن؛ (1390)، دائرةالمعارف قرآن (جلد اول آ-ب)، ترجمه‌ی: حسین خندق آبادی، مسعود صادقی، مهرداد عباسی، امیر مازیار، تهران: انتشارات حکمت.