براي موفقيت در امتحانات مدرسه چگونه مطالعه کنم؟

از آنجا که در اين سئوال از مطالعه براي امتحان پرسيده شده است، نخست چند نکته را در خصوص مطالعه براي امتحان مطرح نموده و سپس به مطالبي در مورد مطالعه به طور کلي مي‌پردازيم:
1ـ مطالعه مفيد نياز به آرامش دارد. لذا کسي که براي امتحان آمادگي مي‌گيرد، اگر مطالعه را زودتر شروع نکند، دچار فشار رواني مي‌شود. زيرا بايد مطالب زياد را در وقت کم فرا گيرد. اين امر آرامش رواني لازم براي مطالعه را از او سلب مي‌کند.
2ـ پرداختن به مطالعه فقط در روزهاي امتحان علاوه بر اينکه خسته کننده است و موجب فشار رواني مي‌شود، سبب مي‌شود که مطالب به خوبي درک نشود.  زيرا خواندن زياد در وقت کم به انباشتگي معلومات منجر مي‌شود، نه فهم و درک آنها.
3ـ بهتر است فرد از زماني که براي امتحان شروع به مطالعه مي‌کند، تمام صفحات کتاب را بشمارد و تعداد ساعات (روزهاي) باقي مانده تا امتحان را نيز بشمارد. سپس صفحات کتاب را تقسيم بر ساعات (روزهاي) باقي مانده نمايد و در هر ساعت (روز) به هر نحو ممکن همان صفحات را به پايان برساند و بيشتر يا کمتر از آن مطالعه نکند. اين امر ضمن اينکه يک برنامه ريزي دقيق براي خواندن تمام مطالب است. آرامش رواني لازم براي مطالعه را ايجاد مي‌کند.
توجه به دو نکته در اين نوع برنامه‌ريزي ضروري است. نخست اينکه سعي کند که حتما مطالب اختصاص يافته به يک ساعت (روز) را حتما در همان ساعت (روز) تمام کند. اگر در آن ساعت (روز) مشکلي برايش پيش آمد، يک ساعت (روز) جايگزين براي آن در نظر بگيرد. دوم اينکه چند ساعتي (روز) پيش از امتحان را براي مرور در نظر بگيرد.
4ـ مطالعه زماني لذت‌بخش، جذاب و مفيد است که حس کنجکاوي انسان را ارضاء کند. لذا اگر کسي حتي براي امتحان مطالعه مي‌کند، نخست در خود کنجکاوي ايجاد کند. به طور فعال با مطالب کتاب بر خورد کند. يعني در باره صحت مطالب، دلايل و شواهد آنها، انسجام و سازماندهي مطالب و کاربرد آنها در زندگي خود بپرسد. آنگاه به صورت اکتشافي و کنجکاوانه به مطالعه بپردازد و در صدد پاسخ به سؤالات خود باشد.
اين نکاتي بود در مورد مطالعه براي امتحان اما مطالعه به طور کلي داراي معنا و اهداف و شرايطي است که در زير مطرح مي‌شوند:
معناي مطالعه: مطالعه در لغت به معني:[1] تأمل، تفكر،‌انديشه، نگريستن براي وقوف يافتن بر آن و در اصطلاح مطالعه، نگريستن و دقت نظر در چيزي براي فهميدن و آگاهي يافتن از آن است. از اين رو همواره، مطالعه با نگرش و دقت و با فهم و آگاهي همراه خواهد بود. و بالاخره، مطالعه راهيابي به باغستانِ «معلومات» براي دستيابي به مجهولات است.[2]اهداف مطالعه:[3]مطالعه بايد فعاليتي هدفدار و كوششي جهت دار باشد. خواندن مبدأ مي خواهد و مقصد. بنابراين هدف از مطالعه بايد «كمال پويي» و مقصد آن بايد «تعالي خواهي» باشد. زيرا انسان به هيچ بهانه اي، حق ندارد عمر و وقت خويش را تلف كند، بلكه بايد در آنچه كه مي خواند، فايده و هدفي را دنبال كند. پس اهداف كلي مطالعه عبارتند از:
1. آموختن و افزودن دانستنيها و دستيابي به حقايق و معارف.
2. نقد انديشه ها و تفكرات ديگران.
3. تقويت افكار و تجديد نظر تعالي بخش در انديشه هاي خود.
4. عمل به يافته ها و معلومات سودمند و رشدآور.
5. انتقال حقايق و معارف به حقيقت گرايان و معرفت جويان.
6. خرسندي خدا و خدمت به خلق خدا.
7. رشد بهداشت روح و روان و جسم.
شرايط مطالعه:
الف. شرايط مطالعه كننده:[4]1. هدف:
نخستين مسئله اي كه در هنگام برنامه ريزي در هر زمينه اي، به ذهن خطور مي كند، هدف است. در مطالعه نيز طرح مسئله، بدين گونه است كه به چه منظور و براي نيل به كدامين هدف اقدام به مطالعه مي كنيم؟
2. تصوير ذهني مثبت:
از ويژگي هاي عمده اي كه يك مطالعه كننده بايد در خود متبلور سازد، تصوير ذهني مثبت است. بدين صورت كه، «باور داشته باشد» كه مي تواند به راحتي از عهده كتاب در دستِ مطالعه خويش، برآيد و تمامي آن مطالب را درك كند و به خاطر بسپارد و در مواقع لزوم به بازيابي آن مطلب بپردازد.
3. بهداشت تن و روان: والاترين هدفي كه فرد مي بايست در تمامي شئون زندگي، در صدد تحقق آن برآيد، كسب آرامش است. چون بدون آرامش، نيل به هر هدفي، دشوار و گاه ناممكن مي نمايد. فرد داراي آرامش، امكان بهره برداري بهينه از شرايط و موقعيتها، را به جهت توانايي كنترل خود دارد. در كنار كسب آرامش، مقابله با آشفتگيهاي روحي بازدارنده، همچون افسردگي كه بروز اختلال در يادگيري را موجب مي شود، ضروري است. از ديگر مواردي كه به كاهش بازدهي در مطالعه مي انجامد، خستگي و خواب ناكافي و نامناسب است. انجام 6 تا 8 ساعت خواب شبانه، براي سلامتي و كاركرد درست دستگاههاي بدن و تحت كنترل داشتن آن، براي اجراي برنامه مطالعه ضروري است. بهداشت تن و روان، مسئله سلامتي، تغذيه و ورزش را نيز تحت پوشش خود دارد.
4. علاقه:
علاقه در هنگام مطالعه موجب بذل توجه و دقت به متن مورد مطالعه و افزايش تمركز حواس مي گردد، و  درك و يادگيري افزايش مي يابد. و حجم مطالعه نيز افزون مي گردد، كه به معناي افزايش حجم اطلاعات و دانش است.
ب. شرايط مطالعه:
1. زمان مطالعه:[5]از مسايل مهم در زمينه مطالعه، اين است كه، بايد تشخيص داد، از اوقات مختلف شبانه روز براي چه نوع مطالعاتي بايد استفاده كرد. در اين جا نمي توان از قانون كلي سخن گفت، چون زمان مناسب براي مطالعه در خصوص افراد مختلف با ويژگيهاي متفاوت، امري متغير است. آنهايي كه اهل مطالعه جدي هستند، از هر زماني در شب و روز مي توانند، بهترين استفاده را ببرند. اما برخي افراد شب تا دير وقت به مطالعه مي پردازند و برخي عكس اين حالت را دارند. به طور كلي، «بهترين زمان براي مطالعه، زماني است كه به انجام مطالعه در آن زمان تمايل داريم».
2. مكان مطالعه:[6]بهترين مكان مطالعه، خانه است، در صورتي كه عوامل مختل كننده مطالعه در آن وجود نداشته باشد. پس از خانه، مكان مناسب براي مطالعه، كتابخانه مي باشد. در مجموع يك مكان ايده آل براي مطالعه بايد واجد ويژگي هاي ذيل باشد.
الف. مكان مطالعه بايد آرام و بي سر و صدا باشد.
ب. ساده و بي پيرايه تر باشد. چون مكان هاي مزين و پررنگ، باعث عدم تمركز حواس است.
ج. صندلي و محل نشستن، نرم و راحت باشد.
د. دماي محل مطالعه، مناسب باشد. مغز بيشتر افراد در 18 درجه سانتيگراد حرارت، بهترين عملكرد را از خود نشان مي دهد.
3. شرايط روحي:[7]هنگامي كه انسان احساس دلتنگي و كسلي مي كند و روح او تحمل هيچ گونه مطالعه را ندارد، قطعاً مطالعه نيز از كيفيت بالايي برخوردار نخواهد بود. و برعكس، در موقعي كه انسان در شرايط روحي مناسبي به سر مي برد، منحني مطالعات وي نيز سير صعودي خواهد داشت. البته، گاهي مطالعه، براي فرد، نشاط روحي مي بخشد.
موانع مطالعه:[8]يكي از عوامل رشد و پيشرفت در مطالعه، شناخت موانع و آفات مطالعه و تلاش در جهت برطرف نمودن آنهاست.
1. بي علاقگي و ناآشنايي نسبت به موضوع.
2. عدم تمركز حواس.
3. رعايت نكردن شرايط مطالعه.
4. بي نظمي در مطالعه.
5. يكنواختي موضوع و مدت مطالعه:
برخي روانشناسان بر اين عقيده اند، كه بهره وري كيفي و كامل از يك موضوع، با مطالعه اي در حدود «سي دقيقه» در اطراف آن انجام مي پذيرد. و پس از آن، كيفيت و بهره دهي مطالعه، به تدريج، سير نزولي خواهد داشت.
نتيجه آنكه: براي موفقيت در تحصيل و مطالعه، بايد فنون و شرايط مطالعه را آموخت و در مطالعه آنها را بكار برد و عواملي كه مانع مطالعه هستند از بين برد.
امتحان و نكات مربوط به آن:[9]1. بدون دلهره و نگراني، نزديك به امتحانات به فهرست كتب درسي خود نگاه كنيد و از خود بپرسيد كه همه مطالبِ كتاب را مي دانيد يا نه؟
2. به سؤالات ترمهاي گذشته مراجعه كنيد و سؤالات مشابه را پاسخ بدهيد.
3. شب قبل از امتحان به اندازه نياز بخوابيد. صبح نرمش كنيد و عضلات خود را به فعاليت واداريد. غذاي سبك و مقوي بخوريد.
4. از فشارها و استرس هاي گوناگون دوري كنيد تا گرفتار سردرد نشويد.
5. در جلسه امتحان سعي كنيد، با وضوء باشيد و با اميدواري و با نام خدا كار را شروع كنيد.
6. وقتي ورقه امتحاني را گرفتيد به خود اعتماد داشته باشيد و به خودتان تلقين كنيد كه «من مي توانم» «من مي دانم»، من بلدم». به معني و مفهوم سؤال توجه كنيد تا مطمئن شويد كه سؤال از شما چه چيزي را خواسته است.
7. اول به سؤالاتي كه يقيناً جواب آنها را مي دانيد، پاسخ بگوئيد. سپس سراغ سؤالاتي برويد كه ظن به جواب آنها داريد. درجواب دادن به سؤالات و دادن ورقه شتاب و عجله نكنيد.
8. هيچگاه سؤالي را بدون جواب نگذاريد. هرچه يادتان آمد، بنويسيد.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. چگونه درس بخوانيم، چگونه امتحان دهيم، ميرعابديني، احمد، نشر چكامه، چاپ چهارم، 1373.
2. عوامل موفقيت در تحصيل، نظري، مرتضي، انتشارات مدرسه، چاپ سوم، 75.
3. روشهاي صحيح مطالعه و يادگيري، قلي زاده كلان، فرض الله، شركت سهامي انتشار، چاپ اول، 75.
4. روش هاي تسريع در خواندن و درک، محمد حسين حق جو، مرکز فرهنگي انصار المهدي، چاپ اول، 1377.
 
پي نوشت ها:
[1] . موگهي، عبدالرحيم؛ روش مطالعه و تلخيص، انتشارات نمايشگاه و نشر كتاب، چاپ اول، 1369، ص 23.
[2] . همان، ص 31.
[3] . دهخدا، علي اكبر؛ جلد 45، ص 916.
[4] . شجري، ف؛ يادگيري خلاق، ناشر انجمن قلم ايران، چاپ اول، ص 112.
[5] . خادمي، عين الله؛ مطالعه روشمند، انتشارات پارسايان، چاپ اول، 1379، ص 76.
[6] . همان، ص 82.
[7] . روش مطالعه و تلخيص، ص 39.
[8] . همان، ص 58.
[9] . محمدي، اسرار موفقيت در درس و امتحانات و زندگي، انتشارات رشد، چاپ اول، ص 118.