از آداب دعا می توان به شرائط کافی دعا نیز یاد کرد؛ یعنی اموری که موجب کمال دعا و رفعت مرتبه گشته و تأثیرگذاری و اثربخشی بیشتر می شود. مهم ترین این آداب عبارتند از:

1- طهارت؛ که عبارت است از وضو و غسل. علی علیه السلام فرموده اند: «اذ انزل بک امر عظیم فی دین او دنیا، فتوضاً و ارفع یدیک»[1]؛ «هرگاه کار بزرگ و دشوار دینی یا دنیایی روی آورد، وضو بگیرد و دست هایت را بلند کن».

2- آغاز با نام خدا؛ در ابتدا با «بسم اللَّه الرحمن الرحیم» و یاد خدا دعا را شروع کنیم؛ چرا که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: «دعایی که اولش با بسم اللَّه الرحمن الرحیم آغاز شده باشد رد نمی شود».[2]

3- ستایش الهی؛ تمجید و تحمید و ثناگویی خداوند متعال در آغاز دعا بیانگر میزان معرفت داعی به حضرت حق است. از این رو، امام صادق علیه السلام فرموده اند: «هر دعایی که قبلش تمجید خداوند متعال نباشد به جایی نخواهد رسید».[3] علی علیه السلام نیز می فرماید: «درخواست پس از سایش است، پس در آغاز خدا را ستایش کنید و آن گاه حاجت های خود را بخواهید، خداوند عزّ و جلّ را پیش از بیان درخواست ها مدح و ثنا کنید»[4] بسیاری از دعاهایی که از معصومان علیهم السلام به دست ما رسیده است چنین اند و آغاز دعا با ثنا و ستایش الهی می باشد.

4- صلوات؛ در فرهنگ دینی توصیه شده است تا با درود بر حضرت رسول صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام دعا آغاز شود و این عمل موجب استجابت دعا خواهد شد. علی علیه السلام در این خصوص می فرماید: «هرگاه از خداوند سبحان حاجتی خواهی، با درود فرستادن بر پیامبر صلی الله علیه و آله سخن آغاز کن، آن گاه حاجتت را بخواه که خداوند بزرگوارتر از آن است که دو حاجت از او خواسته شود و یکی را اجابت و دیگری را رد کند».[5]

5- شفاعت خواهی؛ برای استجابت دعا باید از وسایلی و وسایطی استفاده کرد که در نزد پروردگار قرب و منزلت دارند تا به جهت آنان خداوند متعال حوائج و نیازهای مادی و معنوی را محقق سازد. در احادیث شریف توسل به امامان و قرآن موجب استجابت دعا تلقی شده است. [6]

6- اقرار به گناه؛ امام صادق علیه السلام می فرماید: در آغاز دعا مدح خداوند متعال سپس اقرار به گناه و آنگاه خواستن و طلب کردن[7]

7- تضرع و اظهار عجز؛ در احادیث قدسی خداوند متعال به انبیاء خویش توصیه کرده که هنگام دعا، او را تضرع و خشوع بخوانند[8] در آیات قرآنی نیز به قرین بودن دعا با ترس و خوف و تضرع، خشوع تأکید شده است.[9] چنانکه علی علیه السلام نیز فرموده اند: «علیکم بمسألة ذل و خضوع و تملّق و خشوع»[10]؛ «با حالت ذلت و فروتنی و ثناگویی و خشوع درخواست کنید».

گریه بهترین نشان تضرع؛ اشک بهترین نماد بر تضرع و خشوع آدمی است و از این رو، محبوب خداست.[11] و به همین جهت بهترین سلاح انسان وارسته دانسته شده است [12] و از همین حیث است که اهل بیت علیهم السلام از چشم خشک و بدون اشک به خدا پناه می بردند[13] و برای همین است که برای گریه از خداوند طلب یاری می کردند[14] و به همین دلیل علی علیه السلام می فرماید: «هنگام گریه را برای دعا مغتنم شمارید».[15]

                                                                         
8- دو رکعت نماز؛ امام صادق علیه السلام تأکید فرموده اند که برای به دست آوردن حاجت دعا را با دو رکعت نماز قبل از آن قرین سازید.[16]

9- بلند کردن دست ها به سوی آسمان؛ در احادیث به بلند کردن دست ها به سوی آسمان توصیه شده است و از روایات گوناگون به دست می آید که معصومان علیهم السلام نیز هنگام دعا چنین می کردند.[17] حضرت علی علیه السلام می فرماید: «هر کس از شما از نماز فارغ شد، دستانش را به سوی اسمان بلند کند و در دعا بکوشد». [18] این حالت بنابر روایات نوعی اظهار بندگی است یا نوعی نماد این حقیقت که خویش را چون غریقی تلقی می کند که دست دراز کرده و به دامن رحمت الهی می چسبد و به دامان پرمهرش چنگ می زند تا حضرت حق او را از این ورطه حولناک نجات دهد.[19]

10- کوچک نشمردن خواسته خود؛ دعا کننده برای آنکه خواسته اش به اجابت برسد، نباید آن را کوچک بشمارد، چنانکه اهل بیت علیهم السلام بر آن تأکید فراوان کرده اند[20].

11- اصرار بر دعا؛ از آنجا که نفس دعا در پیشگاه پروردگار متعال مطلوبیت و موضوعیت دارد، باید بر آن مصر بود علاوه بر آنکه این اصرار خود موجب اجابت نیز خواهد گشت.

حضرت علی علیه السلام فرموده اند: «هر کس در کوبیدن در [یعنی دعا کردن ] پایداری کند و در گشودن آن [یعنی اجابت دعا] اصرار کند، داخل خواهد شد [یعنی دعایش مستجاب می گردد].[21]

12- انصاف در دعا؛ داعی نباید خواسته ها و نیازهای خویش را بیش از حد قرار دهد؛ بلکه باید انصاف را در این جهت مراعات کرده و خواسته های خویش را به صورت الاهم فی الاهم یا با اولویت بندی مطرح سازد، البته این نه به جهت نغوذً بالله بخل حضرت حق باشد؛ بلکه ادب بنده چنین اقتضایی دارد که خواسته های خود را در حد اعتدال و انصاف مطرح سازد، چنانکه ائمه علیهم السلام به آن تأکید کرده اند.[22]

13- امید به اجابت؛ در هنگام دعا نباید از استجابت آن ناامید بود؛ بلکه با حسن ظن به پروردگار عالمیان و با امید به تحقق آن نیازها را مطرح کرد، چنانکه معصومان علیهم السلام تأکید فراوانی کرده اند تا دعا را با یقین به اجابت و حسن ظن به برآورده شدن آن مقرون سازیم.[23]

پی نوشت ها:
[1] . بحارالانوار، ج 95، ص 159.
[2] . همان، ج 93، ص 313.
[3] . بحارالانوار، ج 93، ص 321.
[4] . همان، ص 308.
[5] . نهج حکمت، 361.
[6] . بحارالانوار، ج 36، ص 232، و ج 78، ص 9.
[7] . بحارالانوار، ج 93، ص 318.
[8] . همان، ص 305، و ص 314.
[9] . نگا: اعراف( 7)، آیه 56- 5؛ انبیاء( 21)، آیه 90؛ مریم( 19)، آیه 4
[10] . بحارالانوار، ج 77، ص 341.
[11] . اصول کافى، ج 4، ص 250.
[12] . فرازى از دعاى کمیل و سلاحه‏البکاء.
[13] .« و اعوذ بک من قلب لا یخشع و من عین لا تدمع» دعاى بعد از زیارت امیرالمؤمنین.
[14] .« و اعنى بالبکاء على نفسى»، دعاى ابوحمزه ثمالى.
[15] . بحارالانوار، ج 93، ص 336.
[16] . بحارالانوار، ج 93، ص 314 و 316.
[17] . بحارالانوار، ج 95، ص 214.
[18] . تهذیب الاحکام، ج 2، ص 322.
[19] . نگا: اصول کافى، ج 4، ص 249.
[20] . بحارالانوار، ج 69، ص 274 و ج 93، ص 363.
[21] . غررالحکم، ح 9160.
[22] . بحارالانوار، ج 93، صص 303- 293؛ تنبیه الخواطر، ج 1، ص 302.
[23] . نگا: بحارالانوار، ج 93، ص 305؛ نهج‏البلاغه، نامه 31؛ کافى، ج 2، ص 473.

منبع: حوزه نت