چکیده

پژوهش حاضر مطالعه ای مقطعی و شبه آزمایشی است که با هدف بررسی تطبیقی تاثیر سفرهای زیارتی امامزادگان با سفرهای سیاحتی بر بهداشت روانی افراد اجرا گردیده است. بدین منظور تعداد 70 نفر در دو گروه ( 35 نفر در سفرهای سیاحتی و 35 نفر در سفرهای زیارتی) با در نظر گرفتن متغیرهای جنسیت, سن و سواد، با روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. هر دو گروه هم قبل و هم بعد از بازگشت از سفر آزمون سلامت عمومی (GHQ) 28 سؤالی را تکمیل کردند. سپس داده های 70 آزمودنی جمع آوری و نتایج با استفاده از آزمون آماری t تجزیه و تحلیل گردید. نتایج نشان داد که دو گروه, هم در هنگام عزیمت و هم در هنگام برگشت از سفر در متغیر سلامت روانی با هم دیگر تفاوت معناداری دارند. به عبارتی، گروه زیارتی در هر دو مرحله از بهداشت روانی بالاتری برخوردار بود. هم چنین نتایج نشان داد که زیارت امامزادگان، به طور معناداری در مقایسه با سیاحت باعث کاهش علائم و ارتقاء بهداشت روانی زائرین گردیده است و این تفاوت به جز در بعد علائم جسمانی در سایر ابعاد افسردگی, اضطراب و سازگاری اجتماعی معنادار بود. جالب مقایسه گروه زیارتی در دو مرحله عزیمت و بازگشت نشان داد که اگرچه زیارت علائم اضطراب, افسردگی را کاهش داده و باعث افزایش سازگاری اجتماعی افراد شده است؛ولی در بعد علائم جسمانی تغییر معناداری ایجاد نکرده است؛ اما سفر سیاحتی، به طور کلی، هیچ تفاوت معناداری در بهداشت روانی افراد ایجاد نکرده است.

کلید واژه ها

سفر، سفرهای زیارتی ، سفرهای سیاحتی ، بهداشت روانی، امامزادگان

مقدمه

زیارت که در زبان انگلیسی، آن را « Pilgrimage » گویند ، واژه ای است عربی که استفاده از آن در زبان فارسی معمول است. پژوهندگان واژه شناس، معنای حقیقی زیارت را با قیود گوناگون چنین یاد کردند:
دیدار و ملاقات، به دیدار کسی رفتن( حسینی دشتی : 1376: ج6 /113) ، سرزدن، دیدن، دیدن کردن، دیدار (رازی ، 1380، ص 231) زارَ: بازدید کرد، سر زد ( معلوف : 1384: 790).
حاضر شدن نزد مزور: البته مزور در این معنا ، مشخص نشده است که کدام است. شیء، شخص یا مکان؟( الامین ، 1422: ج 13: 106).
گرامی داشت احترام آمیز ( معلوف :1383: 310)دیدار کردن از چیزی، کسی، یا جایی که دارای ارزش و اهمیت است ( انوری :1381: 3921).
برگردیدن و برگشتن از چیزی و مایل شدن از آن( راغب اصفهانی ، 1426: 387) زیارت در لغت، دیدار کردن با قصد را گویند که در ریشه این واژه، مفهوم میل و گرایش نهفته است، گویی زیارت کننده از دیگران روی گردانده و به سوی زیارت شونده تمایل و قصد کرده است ( حائری : 1379، ج3 : 36).
به هر حال، زیارت، با خاستگاه دینی و مذهبی( شرعی)، از ویژگی های برجسته و متعارف (جنس و فصل مانند ) ، حساب شده و شکل گرفته است و ارکان ویژه را به ذهن می رساند ؛ مانند زمان، زبان، موضوع، آداب و حالات، که هر کدام از این ها در بازشناسی مفهوم زیارت ، کارگر هستند و باید در نظر گرفته شوند.
از سوی دیگر، نقش مذهب و عقاید مذهبی و باورهای دینی و اعتقاد به خدا و انبیا و معاد ، در بهداشت روانی و سلامت روحی بسیار مورد توجه محققان و دانشمندان همه جوامع بشری قرار گرفته است که این توجه به انجام تحقیقات بسیار متعدد و متنوع منجر شده است و در نهایت همه این تحقیقات، نقش مثبت و مؤثر مسایل دینی و مذهبی در بهداشت روانی را تأیید می کند.
بنابراین زیارت و دعا که در آیین نورانی اسلام از جایگاهی بسیار رفیع برخوردار است، می تواند در برطرف ساختن نیازهای معنوی و روحی و روانی انسان نقش سازنده داشته باشد ؛لذا لازم است این موضوع مورد توجه و اهتمام خاص قرار بگیرد، چرا که انسان، امروزه تشنه مفاهیم عمیق فطری و الهی است که متأسفانه در پیچ و خم غفلت های زندگی روزمره به تدریج به دست فراموشی سپرده می شود (واعظ جوادی : 1385: 45-44) .
در زیارت انسان با توسل به ارواح پاک انبیا و ائمه و اولیای خدا، از آنان استمداد جسته و درصدد ارتباط با آن حجت های خداوند بر می آید . به اعتقاد ما مسلمانان، آنان زنده و شاهد و ناظر هستند. در سایه این ارتباط است که زایر روح خود را صفا بخشیده و صیقل می دهد و از کدورت ها و پلیدی ها ، خالص و پاک می گردد . مقاله حاضر تلاشی در این زمینه است تا نقش زیارت را به عنوان عاملی معنوی در سلامت روح و بهداشت روان انسان ها مورد بررسی قرار دهد و با مقایسه تأثیر سفرهای زیارتی و سیاحتی بر افراد ، گوشه ای از فواید زیارت را نمایان سازد.

بیان مساله

دین و دین داری حقیقتی است که پیوسته با بشر بوده و شالوده زندگی وی را تشکیل می دهد. دین و مذهب از ارکان اصلی فرهنگ هر ملتی است که جامعه را هویت و انسجام می بخشد و در افراد جامعه حس هم بستگی به وجود می آورد. دستورات دینی, مراسم و آیین های دینی همه عواملی هستند که می توانند در امر درمان و پیش گیری اختلالات روانی و هم چنین برای ارتقای بهداشت روان به نحو مؤثری به کار گرفته شوند (داویدیان : 1376: 133).دین شامل مجموعه ای از باورها و رفتارهایی است که شیوه رفتاری خاصی را به افراد ارائه می دهد (رابرت: 1992 : 77).
بسیاری از پژوهشگران علوم رفتاری و روان درمان معتقدند که این باورها و رفتارها در پیش گیری و شفا دهی بیماری های جسمانی و روان شناختی نقش اساسی دارند ( نیل مَن و پرساد، 1995: 31). به گونه ای که برخی فقدان باورهای دینی را علت بیماری های روانی دانسته و به درمان اختلالات به طریق آموزش های دینی توصیه کرده اند. پژوهش های زیادی، رابطه مثبت بین باورها و نگرش ها و عمل کردهای دینی با شاخص بهداشت روانی و حتی جسمانی را به اثبات رسانیده اند ( ویلتزو کریدر، 1992: 56).
کوهن(Cohen) و همکاران (1995) در مطالعه ای بین میزان افسردگی و مقابله دینی ارتباط منفی معناداری به دست آوردند. این بررسی افراد متدین به طور معناداری علائم افسردگی از قبیل فقدان علاقه و انگیزه, کناره گیری و انزوا, احساس دل شکستگی، بی قراری و نا امیدی کمتری از خود نشان دادند (به نقل از ابوالقاسمی و حجاران، 1376: 60).
ویلتزو کریدر در مطالعه ای که بر روی 1650 آزمودنی انجام دادند دریافتند که نگرش های دینی به طور مثبتی با بهداشت روانی ارتباط دارد (به نقل از کوئینگ و همکاران،1992: 57).
مطالعاتی نیز در باب رابطه دین و سازگاری را انجام شد و حکایت دارد از ان دارد که نگرش ها و فعالیت های دینی با احساس سازگاری به طور مثبتی هم بستگی دارند (لوین و واندر : 1998: 70).
در همین رابطه گانتنر و همکاران (1996) در مطالعه ای نشان دادند که داشتن باورهای دینی و انجام اعمال دینی با سازگاری بالای زناشویی، رضایت زناشویی و کاهش طلاق هم بستگی معناداری دارد. ویتر و همکاران (1985) نیز نشان دادند که 20 تا 60 درصد متغیرهای بهداشت روانی افراد بالغ توسط باورهای دینی تبیین می شود (ر ک. تیکس و فرازیر : 1998 :81).
در مطالعه دیگری ویلیتر و کریدر (1989) نشان دادند که در یک نمونه 1650 نفری با میانگین سنی 50سال، نگرش های دینی با بهداشت روانی رابطه مثبتی دارد. علاوه بر آن، در این مطالعه مشاهده شد که متدین بودن با رضایت زناشویی در مردان و زنان و رضایت شغلی در مردان مرتبط نیست (رک. از کوئینگ و همکاران: 1992 : 57) چامبر بانینند و همکاران (1987) طی مطالعه ای به این نتیجه رسیدند که بین متدین بودن, معناداری زندگی و بهداشت روانی ارتباط معناداری وجود دارد (به نقل از رابرت: 1992 : 78).
بررسی های دیگر تأثیر عوامل دینی را در کاهش اضطراب و تحمل فشارهای روانی پس از بهبودی خاطرنشان ساخته اند. به عنوان مثال, نتایج دو بررسی نشان داد کسانی که به اعتقادات دینی پای بند بودند.اضطراب و ناراحتی دارند (لیدنتال،1979; استارک،1971 غباری: 1374 : 66).
باورها و اعمال دینی از طریق ایجاد هدف و معنی در زندگی، گسترش روابط اجتماعی، ارائه مراسم و ابزارهای تخلیه هیجانی, احساس تعلق ایجاد کردن در فرد و… موجبات آرامش و تخفیف اضطراب را فراهم می کنند (تیکس و فرازیر، 1998 : 82).
زیارت یکی از این اعمال و مناسک دینی است که به عنوان یک تجربه بسیار شخصی در ارتباط با خداوند تلقی گردیده و در دین اسلام جایگاه بسیار ویژه ای دارد. در چنین تجربه ای فرد خود را به معبودش وامی گذارد و خود را در ارتباط بسیار نزدیک با خدا دانسته و امیدواری اش به کمک و یاری او افزایش می یابد. لذا احساس آرامش درونی کرده و در حین زیارت تخلیه هیجانی می شود و بهداشت روانی اش افزایش می یابد (کران و سوحچان، 1989: 92) .
پارگامنت و ماتون (1992) دریافتند که انجام اعمال دینی مثل زیارت و عبادت باعث کاهش عصبانیت و اضطراب می گردد. نیس و وینتراب (1995) در پژوهشی روی 400 آزمودنی به این نتیجه رسیدند که شرکت افراد در مراسم دینی از قبیل زیارت و عبادت، با کاهش اختلالات روانی شرکت کنندگان نسبت به سایر افراد همراه است (لوین و واندر ، 1998: 71)
موریس (1983) در پژوهشی 124 بیمار جسمی را بررسی کرد و دریافت که علائم آنها بعد از زیارت رفتن کاهش معناداری یافته و این کاهش حداقل تا 10 ماه بعد از برگشتن از زیارت ادامه دارد.
گرچه پژوهش های متعددی اثرات سلامت ساز دین و مقابله های دینی را تأیید کرده اند، متأسفانه در خصوص اثر زیارت امامزادگان به عنوان یک رفتار دینی در سلامت روان تحقیق علمی به ویژه در داخل کشور کمتر انجام گرفته است. لذا با توجه به تأکید فزاینده مذاهب اسلامی به نقش زیارت در تزکیه و تهذیب نفس و فقدان مطالعات علمی در این حوزه, مطالعه حاضر گامی است در جهت بررسی نقش زیارت امامزادگان در بهداشت روانی افراد و مقایسه ی آن با سفرهای سیاحتی.

اهمیت موضوع پژوهش

بهداشت روانی عبارت است از مجموعه عواملی که در پیشگیری از ایجاد و یا پیشرفت روند وخامت اختلالات شناختی ، احساسی و رفتاری در انسان نقش دارند ( شاملو ، 1381: 34). بهداشت روانی طبق تعریف فوق در سه سطح پیشگیری اولیه ، ثانویه و ثالثیه مورد بررسی قرار می گیرد.
منظور از پیشگیری اولیه کاهش در مقدار بروز موارد اختلال روانی در یک جامعه است ، به وسیله مقابله کردن با شرایط آسیب زا ، قبل از این که ایجاد شوند، هدف این نوع پیشگیری ، جلوگیری از بیمار شدن یک فرد خاص نیست ، بلکه مقصود پیش گیری از خطر ابتلای افراد کل جامعه به اختلالات روانی است . این پیشگیری به کاربرد روش ها و ابزارهایی اشاره می کند که در جلوگیری از ظهور بیماری های روانی مؤثر هستند.
در پیشگیری ثانویه هدف مداخله زود هنگام در شناخت و درمان سریع نشانگان یک بیماری اعلام شده که تلاش می شود از شیوع و گسترش آن بیماری جلوگیری شود.
پیشگیری ثالثی عبارت است از کاستن از گسترش عوارض جانبی که در حاشیه یک بیماری یا اختلال اصلی وجود دارد . این بخش بیشتر به فعالیت های توانبخشی مربوط می شود ( شاملو، 1381: 67-65).
برای دستیابی به هدف اصلی بهداشت روانی باید محیط فردی و اجتماعی مناسب را برای افراد مهیا کرد. از نظر متخصصان این حوزه ، اصول اساسی بهداشت روانی به شرح ذیل است:
– احترام فرد به شخصیت خود و دیگران.
– شناختن محدودیت ها در خود و افراد دیگر.
– دانستن این حقیقت که رفتار انسان معلول عواملی است.
– آشنایی به این که رفتار هر فرد تابع تمامیت وجود اوست.
– شناسایی نیازها و محرک هایی که سبب ایجاد رفتار می شود.
بنابراین احترام به خود و دیگران ، شناخت محدودیت ها، فهم رفتار و عوامل ایجادکننده آن، ارادی بودن رفتارها، یا تابع فردی بودن آن و پی بردن به نیازهای اولیه بشر از ملزومات وجود بهداشت و تعادل روانی در افراد است . در واقع شخصی که این اصول را بفهمد و بپذیرد ، مسلماً با مشکلات واقع بینانه زندگی مقابله خواهد کرد ؛ و قدرت سازگاری با واقعیت ها را خواهد داشت . چنین فردی به جای تفکر ایدالیستی به طرز واقع بینانه ( رئالیستی ) با محیط پیرامونی خود تعامل می کند . توان و سازگاری وی در بهداشت روانی او اثرات مثبتی خواهد داشت . چنین فردی در صورت مواجهه با تعارض های روانی ، با لحاظ اهداف خود تلاش و کوشش می کند و با حفظ عزت نفس و ارزش وجودی خود ، به محرک های محیطی پاسخ مناسب خواهد داد. ( شاملو ،1381: 28-22).
نابهنجاری های روانی و رفتاری در انسان هنگامی شروع می شود که احساس ناامنی در انسان به شدت بر وجود او حاکم گردد . لذا می توان با الهام گرفتن از آموزه های دینی و انجام مناسکی همچون زیارت و دعا و برقراری پیوندی قوی با خالق متعال ، بر این ناامنی غلبه نمود و سرانجام به سلامت روحی و بهداشت روانی فرد کمک کرد.
زایر در حین زیارت با نزدیک کردن خود به پروردگار ، احساس آرامش درونی کرده و تخلیه هیجانی انجام می شود . این امر نیز نهایتاً به سلامت روانی فرد کمک می کند.(واعظ جوادی ،1385: 78-76).
انسان هایی که به زیارت می روند ، اطمینان قلبی دارند که هرگز تنها نیستند و قدرتی مافوق آنها وجود دارد که همواره حیّ و حاضر و ناظر بوده و توان برآوردن همه نیازهای بشری را داراست ، لذا با توسل و استغاثه به درگاه او و ریختن اشک شوق ، به سبب داشتن چنین تکیه گاهی مطمئن تخلیه روانی شده و آرامش روحی به دست می آورند. از نظر روان شناسی اشخاصی که دارای تکیه گاه روانی هستند و دارای انفعال نبوده و احساس آسیب پذیری ندارند و دارای ویژگی هایی همچون اعتماد به نفس، احساس توانمندی امیدواری و تأثیرگذاری در مسیر سرنوشت خود و متأثر ساختن محیط پیرامون و جهان خارج از خود هستند .
در زیارت انسان با تمامی نواقص و کمبودهایش در برابر یک انسان کامل قرار می گیرد و از آن جایی که انسان یک موجود کمال گرا است و تلاش می کند خود را به کمال مطلق نزدیک کند ، زیارت، اسباب این صعود را برای او فراهم می کند. از طرف دیگر زیارت می تواند در انسان تحول روحی عظیمی ایجاد کند و اگر کسی به زیارت برود و این تحول روحی را در خودش احساس نکند، پس هیچ سودی از زیارت عایدش نشده است. از یکی از علما نقل شده که زایر باید پس از زیارت بهتر از قبل باشد. حال اگر زایری از راه دور با سختی و مشقت رنج سفر را تحمل کند و با شوق و شور فراوان به زیارت بیاید، این حضورش می تواند تأثیرات تربیتی بیشتری داشته باشد (واعظ جوادی ،1385: 83-81)
در مقایسه یک جلسه درمانی با زیارت می توان گفت ، یکی از ارکان مهم یک جلسه درمانی، برقراری رابطه صمیمی و همدلی بین درمان گر و مراجع درمانی است. این همدلی، به اندازه ای مهم است که اگر همدلی برقرار نگردد، احتمال حل مشکل و درمان فرد، به مقدار قابل توجهی کاهش می یابد. همدلی یعنی این که بیمار احساس کند که طرف مقابل ، مشکلات او را درک می کند و در احساسات او سهیم است و در واقع، طرف مقابل، مشکل او را از دریچه چشم او می نگرد ( اتکینسون ، 1376: 66). افراد مذهبی که به ائمه و امامزاده ها اعتقاد دارند ، و جهت زیارت، به حضور آن بزرگواران می رسند ، دارای این احساس و یقین هستند که آن امام یا امامزاده با آنها همدلی برقرار کرده است.در واقع، کسانی که به زیارت می روند و به ائمه و امامزاده ها اعتقاد دارند ، در اثر حضور در محیط زیارتگاه دچار احساس امنیت روانی می کنند . زیرا احساس می کنند به نزد کسی آمده اند که با آنها همدل است ، به آنها محبت دارد و اسرار آنها را صادقانه حفظ می کند. گاهی حتی بسیاری از مشکلات عاطفی و روانی انسان ها ناشی از آن است که فاقد فردی امانت دار ، در زندگی خود هستند.
گروهی از مراجعه کنندگان به مراکز مشاوره، به این دلیل به این مراکز مراجعه می کنند که نیاز دارند، شخص مطمئنی که در عین حال متخصص و رازدار است، به حرف ها و درد دل های آنها گوش کند. هر اندازه شنونده، مطمئن تر باشد، فرد با خیال راحت تری مشکلاتش را او در میان می گذارد. بیان مشکل، خود بخشی از درمان است ؛ زیرا که فرد احساس نوعی سبک شدن می کند ( شفیع آبادی : 1384: 89). این همان فرایندی است که در دیدگاه روان تحلیل گری به آن تخلیه هیجانی می گویند. تخلیه هیجانی، یعنی برون ریزی هیجان های فرو نشانده شده، ابراز هیجان های شدید یا بیان تجربه های غم انگیز کاملا خصوصی، آن هم در یک محیط امن، غالباً فرد را تسکین می دهد.نام پالایش نیز به این فرایند داده شده است اصطلاحی که نوعی پاکسازی روانی را در نظر می آورد (اتکینسون ،1376: 71).
در فرهنگ شیعی، قابل اعتمادترین افراد عالم، پیامبر اکرم (صلّی الله علیه وآله)و سایر معصومین می باشند. به همین دلیل زایرین در زیارتگاه های این بزرگواران به بهترین شکل ممکن به تخلیه هیجانی خود می پردازند.

روش پژوهش

برای بررسی تطبیقی سفرهای زیارتی و سیاحتی، فرضیه های زیر آزمون می شوند:
وضعیت بهداشت روانی دو گروه مسافران زیارتی و سیاحتی تفاوت معنادار دارد.
زیارت، بهداشت روانی افراد را افزایش می دهد.
سفر سیاحتی در وضعیت بهداشت روانی افراد مؤثر است.
نمونه پژوهش از بین افرادی که در سال 1391 از شهر نجف آباد، عازم زیارت حضرت معصومه (س) و حضرت احمد ابن موسی علیهماالسلام بودند و قصد خود را از سفر به این دو زیارتگاه زیارت عنوان کرده بودند, انتخاب شدند (گروه زیارتی). یک گروه کنترل از بین افرادی که عازم سفر به جزیره کیش بودند(گروه سیاحتی).
انتخاب نمونه پژوهش در هر دو گروه با در نظر گرفتن متغیرهای سن، جنسیت، دین و سواد با روش نمونه گیری در دسترس انجام شد. تعداد 90 آزمودنی با توجه به متغیرهای فوق جهت شرکت در پژوهش انتخاب شدند.
اجرای پژوهش با هماهنگی و همکاری مسئولین کاروان های زیارتی و سیاحتی بدین ترتیب انجام شد که قبل از شروع برنامه سفر، به مسئولین مربوطه، آموزش لازم جهت نحوه جمع آوری اطلاعات ارائه شد. سپس جمع آوری اطلاعات در دو مرحله صورت گرفت:
در مرحله اول (پیش آزمون) اطلاعات مورد نیاز در هر دو گروه، قبل از شروع سفر با استفاده از پرسش نامه سلامت روانی (GHQ) 28سؤالی جمع آوری شد. در مرحله دوم(پس آزمون)نیز جمع آوری اطلاعات با استفاده از همان ابزار قبلی در پس از اتمام سفر و در حین برگشت از سفر انجام شد.
گرچه اطلاعات مربوط به 90 آزمودنی جمع آوری شد اما نهایتاً از هر دو گروه تعداد 20 نفر از آزمودنی ها به علت نقص در تکمیل پرسش نامه ها یا متغیرهای همتا سازی از تحلیل نهایی حذف شدند و در کل داده های مربوط به 70 نفر (35 نفر در هر گروه) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

یافته های پژوهش

اطلاعات مربوط به 70 آزمودنی تجزیه و تحلیل شد که مشخصات جمعیت شناختی دو گروه در جدول 1 آمده است.

جدول 1: ویژگی های جمعیت شناختی افراد در گروه در متغیر تحصیلات، شغل، دین و جنسیت به درصد

وضعیت بهداشت روانی دو گروه سیاحتی و زیارتی تفاوت معنادار دارد
برای آزمون این فرضیه ابتدا نمرات آزمون بهداشت روانی دو گروه در مرحله قبل از سفر با هم مقایسه گردید که نتایج در جدول 2 ارائه شده است. نتایج نشان داد که دو گروه از لحاظ بهداشت روانی با هم متفاوت هستند، یعنی افراد گروه زیارتی به طور معناداری در مقایسه با افراد گروه سیاحتی در مرحله قبل از عزیمت به سفر از بهداشت روانی بالاتری برخوردار بودند.

جدول 2: مقایسه وضعیت بهداشت روانی دو گروه سیاحتی و زیارتی در مرحله1

67/1 = (68) t 05/0 = P
نتیجه فوق را می توان چنین ارزیابی کرد که احتمالاً تفاوت دو گروه در بهداشت روانی می توان به نقش باورهای دینی آنها مرتبط است. چرا که به احتمال زیاد گروه زیارتی نسبت به گروه سیاحتی اعتقادات دینی قوی تری دارند و باورهای دینی قوی، می تواند باعث وضعیت بهتر بهداشت روان آنها شده باشد.
به منظور بررسی این که آیا تفاوت مشاهده شده در بهداشت روانی دو گروه در مرحله بازگشت از سفر نیز حفظ شده است یا خیر؟ نمره بهداشت روانی دو گروه در مرحله دوم نیز با هم دیگر مقایسه شد که نتایج در جدول 3, ارائه شده است.

جدول 3: مقایسه بهداشت روانی دو گروه سیاحتی و زیارتی در مرحله2

هم چنان که مشاهده می شود این برتری در بهداشت روانی در گروه زیارتی نه تنها حفظ شده است، بلکه مقدار آن نیز افزایش یافته است. علی رغم این که گروه سیاحتی در مرحله برگشت از سفر، از بهداشت نسبت به قبل از شروع سفر ،احساس روانی بهتری برخوردارند؛ یعنی علائم روانی آنها(مثل اضطراب, افسردگی و علائم بدنی)اندکی کاهش یافته است ولی باز هم تفاوت بین میانگین نمره بهداشت روانی دو گروه در مرحله برگشت از سفر بیشتر از مرحله1 (قبل از سفر) است، یعنی بعد از بازگشت از سفر نیز گروه زیارتی نسبت به گروهی که سفر سیاحتی داشتند از وضعیت بهداشت روانی بهتری برخوردار بودند.

زیارت باعث بهبود بهداشت روانی افراد می شود

برای آزمون فرض فوق، ابتدا جمع جبری نمرات هر فرد در آزمون بهداشت روانی در دو مرحله 1و2 (قبل و بعد از سفر) به دست آمد سپس میانگین تفاضل نمرات دو گروه با استفاده از آزمون t افتراقی مورد مقایسه قرار گرفت که نتایج در جدول 4 ، آمده است.

جدول 4: مقایسه تفاوت نمرات بهداشت روانی دو گروه سیاحتی و زیارتی در دو مرحله آزمون

هم چنان که در جدول فوق می بینیم t محاسبه شده (38/2) بزرگ تر از t جدول در سطح 05/0 (آزمون یک دامنه) است بنابراین فرض پژوهشی ما تأیید می شود، یعنی زیارت باعث بهبود بهداشت روانی افراد شده است و این یافته تأیید کننده نتایج یافته های موریس (1983) سن و وینتراب (1995) است. یعنی زیارت باعث کاهش اضطراب و افسردگی و افزایش بهداشت روانی و بهبود عمل کرد اجتماعی افراد می شود.
به منظور بررسی تأثیر زیارت در ابعاد مختلف بهداشت روانی بین دو گروه، در دو مرحله (قبل و بعد از سفر) در ابعاد اضطراب، افسردگی، سازگاری اجتماعی و علائم جسمانی پرسش نامه سلامت روانی (GHQ) مقایسه صورت گرفت که نتایج آن در جداول 5 تا 8 ارائه گردیده است.

جدول 5: مقایسه تفاوت نمرات علائم جسمانی دو گروه قبل و بعد از سفر

هم چنان که در جدول 5 مشاهده می شود، زیارت امامزادگان در مقیاس علائم جسمانی پرسش نامه بهداشت روانی، باعث تفاوت معناداری بین دو گروه نشده است. به عبارتی دو گروه در مقیاس علائم جسمانی پرسش نامه, تفاوت معناداری را قبل و بعد از سفر نشان ندادند. یعنی زیارت امامزادگان تأثیری در کاهش علائم جسمانی افراد نداشته است. در حالی که در سه مقیاس دیگر پرسش نامه سلامت روانی(اضطراب, افسردگی و سازگاری اجتماعی)تفاوت افراد قبل و بعد از سفر معنادار بوده است, یعنی زیارت امامزادگان باعث بهبود علائم افسردگی اضطراب و سازگاری افراد شده است.

جدول 6: مقایسه تفاوت نمرات اضطراب دو گروه زیارتی و سیاحتی طی دو مرحله

جدول 7: مقایسه تفاوت نمرات سازگاری اجتماعی دو گروه طی دو مرحله

جدول 8: مقایسه تفاوت نمرات دو گروه سیاحتی و زیارتی در بعد افسردگی در دو مرحله

با توجه به نتایج جداول فوق به نظر می رسد زیارت امامزادگان تأثیر بیشتری در خصوص کاهش علائم روان شناختی افراد داشته تا علائم جسمانی آنها.

سفر سیاحتی در وضعیت بهداشت روانی افراد تأثیر دارد

برای پاسخ گویی به این فرضیه، نمره آزمودنی های گروه سیاحتی قبل و بعد از سفر با هم مقایسه گردید. هم چنان که در جدول 9 مشاهده می شود, تفاوت نمره سلامت روانی افراد سیاحتی در قبل و بعد از سفر معنادار نیست، به عبارت دیگر گرچه نمره این افراد در پرسش نامه سلامت روانی پس از بازگشت سفر اندکی کاهش یافته است (سلامت روانی بهتر شده) ولی این کاهش معنادار نیست.

جدول شماره9: مقایسه نمرات GHQ افراد گروه سیاحتی قبل و بعد از سفر

بنابر نتایج جدول فوق، می توان نتیجه گرفت که سفر تفریحی باعث کاهش معناداری در نمره بهداشت روانی افراد نشده است.
همین مقایسه در گروه زیارتی نیز انجام شد که نتایج نشان داد که تفاوت میانگین نمره افراد در پرسش نامه سلامت روانی قبل و بعد از سفر معنادار بوده است. به طوری که بعد از سفر کاهش معناداری در علائم افراد مشاهده شد, یعنی سفر زیارتی به بهبود بهداشت روانی افراد منجر شده است (جدول 10).

جدول 10: مقایسه نمرات سلامت روانی (GHQ) افراد گروه زیارتی قبل و بعد از سفر

نتیجه و پیشنهاد

بر مبنای یافته های پژوهش حاضر می توان گفت افرادی که عازم سفر زیارتی امامزادگان هستند در مقایسه با افراد گروه سیاحتی هم قبل از سفر از بهداشت روانی بالاتری برخوردار بوده اند و هم بعد از سفر این یافته که زیارت, بهداشت روانی افراد را به طور معناداری افزایش داده و به ویژه اضطراب و افسردگی را کاهش و سازگاری اجتماعی آنها را افزایش داده است مطابق تحقیقات پارگامنت و ماتون( 1992) نِس و ینتراب( 1995) مطالعه طولی موریس،1983 است که شرکت در مناسک دینی و زیارت باعث کاهش اضطراب, عصبانیت و اختلالات روانی می گردد. تبیین روان شناختی این اثر بخشی احتمالاً این گونه است که مطابق نظر کوئینگ و همکاران 1981، زائرین با احساس نزدیکی به خدا در مراسم زیارت و هم چنین تخلیه هیجانی به احساس آرامش درونی بیشتری دست یافته و اعتماد و اطمینان آنان به یاری و کمک خداوند افزایش می یابد .
امید به زندگی: امید یکی از مهم ترین و اصلی ترین قدم های اصلاح هر کسی است و این نکته در زیارات، خیلی خوب مطرح شده که زایر به امامزاده، به عنوان مظهر رحمت و بخشش و افاضه حق تعالی، می نگرد و می داند که امام قادر است زایر را به بهترین راه هدایت کند. از این رو از نظر عاطفی یقین دارد که او به اذن خدا فقر را برطرف می کند و هراس و ترس را به ایمنی مبدل می سازد و به هر گناه کاری و هر بیچاره ای پناه می دهد. چون در زیارت از طریق پیوستن و احساس کمک گرفتن از یک موجود برتر به افراد، معنا و هدف داده می شود، تمام این حالات ، ناشی از این است که ادعیه و زیارات انسان را به این شأن می رسانند که نیازمند ارتباط با منبع و انسان کامل است. (واعظ جوادی ، 1385: 123-121)
رفع افسردگی: در زیارت شخص افسرده می تواند هیجان های خود را تخلیه کند و به آرامش برسد. چراکه اولاً ، از بیان کردن مشکلات، علیه او استفاده نخواهد شد و ثانیاً، احساس خجالت در او به وجود نمی آید. از آن جایی که تخلیه روانی یکی از مؤلفه های مهم در رفع افسردگی است، در روان درمانی و مشاوره نیز به این مقوله از طریق تخلیه هیجانات پرداخته می شود . در حال حاضر در بین روان شناسان غربی که تجربه مذهبی ما را ندارند ، این اعتقاد وجود دارد که با استفاده از بعضی مؤلفه های معنوی مثل دعا و زیارت می توان مشکلات روان شناختی را رفع کرد( واعظ جوادی ، 1385: 145-144).
احساس آرامش و نشاط : وقتی انسان به زیارت امامی نایل می شود، اعمالی چون گریستن ، دعا و اعتکاف و نیایش، انجام می دهد و لطف خداوندی و نظر آن بزرگوار، نتیجه و هدیه ای است که نصیب او می شود . زایر، تحت تأثیر فضای روحانی آن مکان مقدس قرار می گیرد و اشک و گریه اولین قدم زیارت است . عرفا معتقدند : حداقل بهره ای که از عبادات و زیارت می توان برد، پیدا کردن حالات حزن و گریستن است که به آرامش و رضایت مندی از زندگی می انجامد ( واعظ جوادی ،1385: 154-153).
بر اساس یافته های این تحقیق و اهمیت و تاثیر زیارت امامزادگان در بهداشت روانی افراد ، به منظور افزایش سفرهای زیارتی پیشنهادهای زیر ارائه می شود:

وزارت آموزش و پرورش

آموزش و پرورش از جمله نهادهای بسیار مهم در زمینه ایجاد و نهادینه نمودن تربیت دینی در بین کودکان ، نوجوانان وجوانان است. از آنجا که این نهاد مهم تربیت و آموزش نسل آینده را به عهده دارد شایسته است که به تربیت و آماده سازی این قشر عظیم در راستای تحقق تربیت دینی اهتمام بپردازد. ناگفته نماند که آموزش و پرورش در چند سال اخیر فعالیت های زیادی را در زمینه گسترش تربیت دینی آغاز کرده است ، اما این امر باید به صورت ریشه ای و گسترده تر ترویج شود و برنامه و راهکار ارائه شود. بدین منظور این نهاد باید علاوه بر برنامه ریزی برای آموزش معلمان؛ این مهم را با هدف راهبردی در برنامه هایش در نظر گرفته و پیاده کند. از جمله مواردی که می بایست به آن توجه شود بدین شرح است:

آموزش خانواده

خانواده سهم اصلی و مهمی را در تربیت فرزندان به عهده دارد و با توجه به پیوند و ارتباط اولیا و مربیان، خانواده ها می توانند کمک بزرگی در عملیاتی کردن برنامه های آموزش و پرورش در زمینه تربیت زمینه ساز داشته باشند.
الف- تعلیم خانواده ها جهت تربیت فرزندان بر مدار آموزه های دینی مانند زیارت ائمه اطهار و امامزادگان. در همین راستا می توان به راهکارهای ذیل اشاره کرد:
برگزاری جلسات آشنایی با آداب زیارت ائمه ی اطهار و امامزادگان و مفاهیم و اثرات آن در مدارس.
– تشویق فرزندان با هدایای حاوی مطالب مربوط به زیارت ائمه اطهار و امامزادگان مانند: کتاب، لوح فشرده و برچسب های تشویق و لوازم التحریر .
ب- آموزش فرزندان در مجامع فامیلی و دوستانه: مجامع و مجالس گفتگوهای فامیلی می تواند محملی مناسب برای آموزش ارزش های فرهنگی و مذهبی چون ولایت مداری ، زیارت و… باشد. اقوام و خویشان می توانند به هر بهانه ای به دور از هر گونه حب و بعض دور هم جمع شده و به جای صحبت های لغو و یا غیبت از دیگر اعضای فامیل با برگزاری جلسات با نشاط گفتگو خصوصاً محافل فرهنگی و اخلاقی ، این مفاهیم را در فرزندان خود پرورش دهند.
خانواده ها می توانند در محافل و مجالس میهمانی هایشان مقرر کنند که مثلاً هفته ای یک بار به صورت دوره ای به دعوت هر یک از فامیل و دوستان جلسات بررسی و ارزیابی اعتقاد به جایگاه ائمه ی اطهار و امامزادگان را برگزار نمایند. فایده این جلسات این است که علاوه بر دید و بازدید و انجام سنت پسندیده صله رحم، مجموعه مفیدی از مطالب اخلاقی و فرهنگی را می آموزند.
ج- تهیه کتابخانه ای با کتاب هایی در خصوص فلسفه زیارت با توجه به مقاطع سنی فرزندان به منظور بالا بردن فرهنگ کتابخوانی در زمینه های اعتقادی.

آموزش مدیران و معلمان

جایگاه معلم از این جمله امام خمینی (ره) که فرمودند: « معلمی شغل انبیاست» روشن می شود. معلمان که وظیفه تعلیم و تربیت و تهذیب دانش آموزان را به عهده دارند، به خوبی می دانند که خود باید مجهز به علم و تقوی باشند. بدین منظور باید همواره مطابق شرایط روز آگاهی خود را بالا برده و مطالب را به روز به دانش آموزان ارائه دهند. همچنین در خودسازی و پرورش خود نیز بیش از پیش بکوشند. برخی آموزش هایی که برای مدیران و معلمان و مربیان تربیتی مدارس ضروری می نماید از این قرار است:
الف- آموزش معلمان به ویژه مربیان تربیتی از طریق برگزاری دوره های آموزشی و فرهنگی مربوط به فلسفه زیارت.
ب- تشویق معلمان برای ارائه مقالات در زمینه زیارت در جشنواره ها و همایش های مربوط.
ج- آموزش مدیران برای تقویت و حفظ و ثبات روحیه مصرف صحیح دانش آموزان؛ در این راستا مدیران و مربیان تربیتی مدارس می توانند به موارد ذیل عمل کنند:
گنجاندن مطالبی درباره اهمیت و فواید زیارت در برنامه صبحگاهی مدارس
تشویق دانش آموزان به همکاری در زمینه ترویج فرهنگ زیارت در مدرسه.
تزیین نمازخانه و فضای عمومی مدرسه با رویکرد زیارت و اعتقاد به اهمیت و فواید آن.
نصب آیات واحادیث مربوط به فلسفه زیارت در مدرسه
برگزاری مسابقات با موضوعات زیارت و زندگی نامه ائمه و امامزادگان در جشن ها و اعیاد در مدارس.
اختصاص بخشی از فضای کتابخانه مدرسه به کتاب های زیارت و تاریخچه و فلسفه آن.
تشویق دانش آموزان به تهیه روزنامه دیواری با موضوع زیارت و فواید آن.
مربیان تربیتی باید بخشی از ساعات تدریس خود را به معرفی آثار زیارت و انتقال آن به دانش آموزان اختصاص دهند.

تهیه و تدوین متون درسی

دانش آموزان برای اولین بار با کتاب های درسی به عنوان منابعی برای مطالعه و یادگیری مواجه می شوند. بنابراین عمده معلوماتشان از طریق کتب درسی تأمین می شود. از طرفی از قدرت ذهنی بالاتری برای یادگیری مطالب برخوردارند از این رو دفتر تألیف کتب درسی باید برای نهادینه کردن تربیت دینی از آغاز سنین کودکی در دانش آموزان ، بخشی از کتاب های مقاطع مختلف تحصیلی را به مبحث زیارت و فلسفه و فواید آن اختصاص دهد.

صدا و سیما

صدا و سیما از بااهمیت ترین نهادهای تربیتی کشور است؛ به طوری که عضوی فعال از اعضای خانواده به شمار می آید و حضوری دائمی در خانه ها دارد. از طرفی «چشم و گوش حساس کشور است» (ماده 15- قانون خط مشی کلی و اصول برنامه های صدا و سیما- مصوب 1361 مجلس شورای اسلامی) و پل ارتباطی میان دیگر ارگان ها و مسئولین کشور با مردم است، لذا به نظر می رسد مسئولیتی خطیر نسبت به دیگر نهادها به عهده داشته باشد و بتواند بار بیشتری از این مهم را به دوش کشد. از آنجا که مسائل خبری و تهیه برنامه های تربیتی ، آموزشی و تبلیغی از جمله وظایف صدا وسیما است، لذا باید در انعکاس اخبار و انتقال موضوعات مربوط به فلسفه و فواید زیارت، به موارد ذیل توجه کند:

برنامه های اجتماعی

– ساخت برنامه های مستند مبارزه با مباحث شبهه انگیز وهابیت در زمینه فلسفه زیارت و ترویج دیدگاه اسلامی.
– تهیه و پخش فیلم های سینمایی، پویانمایی و… مناسب برای مقاطع سنی مختلف در راستای ترویج فلسفه و فواید زیارت.

برنامه های آموزشی:

از آنجاکه هر آنچه در دوران کودکی فرا گرفته شود در ذهن کودک همچون نقش بر سنگ باقی خواهد ماند؛ باید در زمینه آشنایی کودکان و نوجوانان با مفهوم و فلسفه زیارت برنامه هایی تدارک دید:
برنامه هایی در خصوص آشنایی تمامی اقشار جامعه با فلسفه و فواید زیارت.
فیلم های انیمیشن در خصوص معرفی فلسفه و فواید زیارت.
برگزاری مسابقات مربوط به فلسفه و فواید زیارت برای کودکان و نوجوانان.
تولید و پخش میان برنامه های متعدد، متنوع و جذاب مربوط به فلسفه و فواید زیارت جهت پخش در همه شبکه های رسانه ای .

برنامه های تربیتی و اخلاقی

از جمله موانع گسترش فرهنگ زیارت، مرگ ارزش های اخلاقی و فرهنگی در جامعه است. سازمان صدا و سیما در این خصوص می تواند نسبت به تهیه و تدارک برنامه های ذیل اقدام نماید:
ساخت برنامه هایی که نتایج اعتقاد به فلسفه و فواید زیارت را به صورت ترویجی و با شیوه ای جذاب انعکاس دهد.
ساخت برنامه هایی که عواقب دنیوی و اخروی زیارت را به نمایش بگذارد.
برنامه هایی در خصوص بررسی فلسفه و فواید زیارت با استفاده از مفاهیم قرآن، نهج البلاغه، صحیفه سجادیه و ادعیه و زیارات.

برنامه های فرهنگی

فرهنگ بیگانه در زمان ما یکی از عوامل زمینه سازی بروز ناهنجاری ها و اعمال مخالف با ارزش های دینی و اسلامی است که این خود نمونه ای از موانع گسترش تربیت دینی است. برخی از برنامه های پیشنهادی در این خصوص عبارتند از:
ساخت برنامه هایی در خصوص آشنا سازی مخاطبان خصوصاً نسل جوان با فرهنگ غنی اسلامی در زمینه فلسفه و فواید زیارت و نشان دادن برتری فرهنگ اسلامی بر فرهنگ غرب.
ساخت فیلم، تئاتر و مستندسازی در خصوص ارتباط تهاجم فرهنگی و فلسفه و فواید زیارت.

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی

از جمله اهداف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی رشد فضایل اخلاقی، استقلال فرهنگی و مصونیت جامعه از نفوذ فرهنگ اجانب، اعتلای آگاهی های عمومی در زمینه های مختلف است. لذا این نهاد به عنوان مهم ترین عنصر فرهنگ کشور می تواند کمک شایانی در تمهید شرایط گسترش فرهنگ زیارت نماید. برخی راهکارهایی که می تواند در این راستا طراحی و پیگیری شود از این قرارند:

شناساندن فلسفه و فواید زیارت از طریق

ـ بهره گیری از امکانات سمعی و بصری خصوصاً اینترنت، کتب و نشریات و برگزاری گردهمایی ها در داخل و خارج از کشور.
– ارسال رایگان کتب و نشریات فرهنگ زیارت به مراکز فرهنگی .

مطالعه و تحقیق در زمینه

تبلیغات رسانه های جهانی و کشف روش های عملکرد آنان و اتخاذ شیوه مقابله با آنان در جهت پیشگیری از موانع گسترش فرهنگ زیارت.
جلوگیری ازترویج اندیشه های مخرب وهابیت و مخالف با فلسفه زیارت.
نظارت بر ورود و خروج وسایل سمعی و بصری، آثار هنری، مطبوعات و نشریات و کلیه موارد تبلیغی و فرهنگی و تجاری.

نظارت کامل بر فعالیت مطبوعات و نشریات کشور

جایگاه مطبوعات در جامعه به لحاظ اطلاع رسانی، جهت دهی و تنویر افکار عمومی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. وظیفه این نهاد نسبت به دیگر نهادها خصوصاً در ترویج اندیشه های غرب زده و تهاجم فرهنگی خطیر است. لذا می بایست در فعالیت های خود نهایت دقت را مبذول نماید. در این راستا وظیفه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی چنین است:
تمرکز و بررسی اخبار و اطلاعات مربوط به فلسفه و فواید زیارت جهت آسیب شناسی موضوعی و اتخاذ روش مقابله با آنان.
نظارت بر فعالیت مطبوعات کشور خصوصاً هفته نامه های اجتماعی برای جلوگیری از ترویج دیدگاه ها و جریان های مخالف با فلسفه و فواید زیارت.
تهیه آمار دقیق از کتاب های چاپ شده در زمینه فلسفه و فواید زیارت و دسته بندی موضوعی آنان جهت انتشار و ارائه به مؤسسات فرهنگی کشور.
ایجاد و توسعه و حمایت از مؤسساتی که در زمینه فلسفه و فواید زیارت فعالیت می کنند و تعیین وظایف آنان.
همکاری با مراکز اسلامی و فرهنگی سایر کشورها خصوصاً کشورهای اسلامی به منظور

اشاعه فرهنگ زیارت در سطح جهان اسلام.

اتخاذ تدابیر مشترک در جهت مقابله با آسیب های مادی مخالف فلسفه و فواید زیارت و نحوه مقابله با آنها.
انعقاد قرارداد در زمینه مبادله دستاوردهای فلسفه و فواید زیارت و همکاری مشترک در انجام طرح های مربوط در حوزه های هنری، سینمایی، جهانگردی، خبری و مطبوعاتی .
ایجاد شبکه جهانی با همکاری سازمان های منطقه ای اسلامی جهت ترویج فرهنگ زیارت.
هر نوع بهره برداری از تأسیسات ایرانگردی و جهانگردی جهت ترویج فرهنگ زیارت
ارائه نشریات و کتاب های جذاب و کارشناسی شده در زمینه فلسفه و فواید زیارت در اماکن دیدنی به مسافران .
تهیه بروشورهایی در خصوص شناخت فلسفه و فواید زیارت و آثار چاپ شده در این مورد و توزیع آن در تمامی اماکن دیدنی جهت ارائه به مسافران .
تقویت روح تحقیق و تتبع و ابتکار در زمینه های فلسفه و فواید زیارت از طریق
شناسایی محققان نخبه در زمینه فلسفه و فواید زیارت و گرامی داشت شخصیت های محقق این حوزه جهت تشویق، حمایت و انتشار آثار مربوط به آنان.
حمایت از طرح های پژوهشی با موضوع فلسفه و فواید زیارت.
در نظر گرفتن فضایی اختصاصی در تمام کتابخانه های عمومی کشور در حوزه فلسفه و فواید زیارت.
نظارت و پیگیری مستمر بر فعالیت های مخالف فلسفه و فواید زیارت برای جلوگیری از تبلیغات سوء در جهت گرایش جوانان به مفاهیم مخالف زیارت وهابیت.

چاپ و انتشارات

شناسایی و حمایت از مؤلفان و ناشرانی که به تألیف و چاپ کتاب در زمینه فلسفه و فواید زیارت اشتغال دارند و اختصاص دادن تسهیلات ویژه ای به آنها در نمایشگاه بین المللی کتاب و دیگر عرصه ها.
اختصاص دادن غرفه ای به آثارمربوط به فلسفه و فواید زیارت از ناشران مختلف.
حمایت از نویسندگان در زمینه فلسفه و فواید زیارت جهت چاپ، خرید و توزیع آثار آنها.
حمایت از مؤسسات، کانون ها و تولیدکنندگان آثار سمعی و بصری در زمینه فلسفه و فواید زیارت.
حمایت از همایش های ترویجی فلسفه و فواید زیارت.
تحقیق درباره اثرات وسایل ارتباط جمعی و سنجش میزان تأثیر برنامه ها و آثار تولید شده در خصوص فلسفه و فواید زیارت در افکار عمومی با همکاری دستگاه های مربوط.
انجام مطالعات و تحقیقات پیرامون فرهنگ عمومی در زمینه فلسفه و فواید زیارت و استفاده از نتایج حاصله در برنامه ریزی های فرهنگی در جهت بهبود کیفی و کمی امور محول شده.
تنظیم سیاست های کلی در خصوص مطالعات راهبردی فلسفه و فواید زیارت خصوصاً آسیب ها و آفات و موانع گسترش این فرهنگ و ارائه آنها به نهادهای مختلف.

وزارت علوم ، تحقیقات وفناوری

آموزش و پرورش که در مقطعی به آموزش و تربیت دینی کودکان و نوجوانان و نهادینه کردن ارزش های اخلاقی و اسلامی اهتمام دارد، در مقطعی دیگر این سرمایه عظیم و جوان را به وزارت علوم می سپارد تا در دانشگاه های کشور، دانش آموختگانی مسلمان، متعهد، متخلق، با هویت و آماده به خدمت پرورش دهد. برخی از وظایف مربوط به تحقق تربیت دینی که می تواند در این سازمان پی گیری شوند عبارتند از:
در نظر گرفتن مجموعه مباحثی از فلسفه و فواید زیارت در سرفصل های دروس دانشگاهی تمامی رشته ها به منظور آشنایی تخصصی جوانان .
برگزاری همایش ها و سلسله نشست های تخصصی در خصوص فلسفه و فواید زیارت در دانشگاه های سراسر کشور .
تهیه و ارائه اولویت های پژوهشی مطالعات راهبردی فلسفه و فواید زیارت برای موضوعات پایان نامه های رشته های علوم انسانی بصورت فراخوان به دانشگاه های سراسر کشور.
برنامه ریزی برای شناسایی استعدادهای درخشان و معرفی آنها به مراکز تحقیقاتی جهت بهره گیری از قابلیت و استعداد آنها در مطالعات راهبردی فلسفه و فواید زیارت در کشور.
برنامه ریزی برای استفاده از نتایج و دستاوردهای مطالعات علوم انسانی و پایان نامه های دانشجویان جهت کاربرد در پیشگیری و مقابله با موانع گسترش فرهنگ زیارت.
برنامه ریزی برای جذب متخصصان ایرانی داخل و خارج از کشور برای بررسی راه های علمی گسترش فرهنگ زیارت.
– ایجاد فرصت و امکان برخورد سالم اندیشه ها و گسترده نمودن پژوهش در زمینه فلسفه و فواید زیارت به منظور جلوگیری از تهاجم فرهنگی.

حوزه علمیه

روحانیت در نظام اسلامی از جایگاه ویژه ای برخوردار است و در واقع یکی از عناصر اصلی مولد فرهنگ دینی است. حوزه های علمیه و روحانیان به عنوان پل ارتباطی دولت و مردم می توانند نقش تربیتی مهمی در گسترش فرهنگ زیارت ایفا نمایند خصوصاً پایگاه مرکز حوزه های علمیه که در شهر مقدس قم است باید در این زمینه تلاش بیشتری نماید.
آموزش تخصصی طلبه ها جهت شناخت فلسفه و فواید زیارت و تبلیغ آن در جامعه.
آموزش طلبه ها به عنوان تبیین گر مکتب اسلام و مرزبانی از احکام و قوانین دینی و تعمیق فرهنگ دینی جهت پیشگیری از عمل نکردن به احکام و دستورات قرآن در زمینه فلسفه و فواید زیارت.
آموزش طلبه ها همگام با تحولات روز و تجهیز به فناوری اطلاعات از طریق آشنایی با اینترنت و زبان های خارجی و با برگزاری کارگاه ها و نشست های تخصصی در خصوص تعیین راهبرد دقیق و هدف مند در راستای پیشگیری و مقابله با موانع گسترش فرهنگ زیارت.
حفظ وحدت حوزه و دانشگاه با تعامل و بهره گیری از توانایی یکدیگر برای گسترش فرهنگ زیارت.
تربیت خطیبان مخلص و صالح برای تفهیم فلسفه و فواید زیارت در مساجد جهت تبیین سیره پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و ائمه اطهار علیهم السلام در زمینه زیارت، احیای مفاهیم قرآنی و تفسیر روشن آیات مربوط به فلسفه و فواید زیارت ، تفسیر وتشریح روشن و دقیق روایات و احادیث مربوط به فلسفه و فواید زیارت.

پی‌نوشت‌ها:

1- کارشناس ارشد علوم تربیتی و مدرس مراکز تربیت معلم استان اصفهان،m_movahedi2007@yahoo.com

– منابع فارسی
– ابوالقاسمی, عباس و محمود حجاران .(1376). « نقش گرایش های دینی در اتخاذ شیوه های مقابله با استرس در سالمندان تهرانی» ، مجموعه مقالات اولین همایش نقش دین در بهداشت روان، تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران،از 55تا72
– اتکینسون ، ریتا ال.(1376) . زمینه روانشناس ، محمدنقی براهنی و همکاران ، تهران : نتشارات رشد.
– الأمین ، حسن .(1422ق) . دائرة المعارف الأسلامیة الشیعة، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
– انوری ، حسن.(1381). فرهنگ بزرگ سخن، تهران : انتشارات سخن.
– حائری ، مهدی.(1379) .دایرة المعارف تشیع ، تهران : نشر شهید سعید محبی
– حسینی دشتی ، سید مصطفی.(1376). معارف و معاریف ، قم : مولف.
– داویدیان، هاراطون .(1376) .« بهداشت روان از دیدگاه ادیان توحیدی» ، مجموعه مقالات اولین همایش نقش دین در بهداشت روان ، تهران: دانشگاه علوم پزشکی ایران ، از 126تا 145.
– رازی ، فریده .(1380) .فرهنگ واژه های فارسی سره ، تهران : نشر مرکز.
– راغب الأصفهانی. (1426ق) . مفردات الفاظ القرآن الکریم ، تحقیق صفوان عدنان داوودی ، بیروت : طلیعة النور .
– شاملو ، سعید .(1381). بهداشت روانی ، تهران : انتشارت رشد.
– شفیع آبادی ، عبدالله .(1384). نظریه های مشاوره و روان درمانی ، تهران : مرکز نشر دانشگاهی.
– غباری بناب, باقر. (1374). « باورهای دینی و اثرات آن در بهداشت روان» فصلنامه اندیشه و رفتار، سال اول, شماره4، از 58تا73.
– معلوف ، لویس (1384) ، فرهنگ بزرگ جامع نوین ، احمد سیاح ، تهران : نشر اسلام.
– معلوف ، لویس .(1383).المنجد فی اللغة ، تهران : نشر اسلام.
– واعظ جوادی ، مرتضی. (1385) . فلسفه زیارت و آئین آن ، قم : نشر اسراء.
– منابع خارجی:
1.Koening, H. G. (1992) Religious and Prevention of illness in later life. In K. I. Pargament K. I. Maton & Hess, R. E. (Eds). Religion and Prevention in mental health. Research Division and action Haworth Press Inc.
2.Krole, I and Sohechan, B. (1989) Religion belifes and practice among 52 psychiatric in patients in Mennesota. American Journal of Psychiatry. 109, 673.
3.Levin, Jeffry and Vander (1998). Religion factors in Psysicial Health and psychological of illness. Psychological Medicine, 8, p.159-64.
4.Morris, P. A. (1982). The effect of pilgrimage on anxiety and religious attitude. Psychological Medicine, 12, p.1115-27.
5.Nealman, P. and Persaud. R. (1995). Why do psychiatrist neglect religion. British Journal of Medical Psychology, 68, p.169-178.
6.Pargament, K. I. and Maton, K. I. (1992), Religion and Prevention in Mental Health , Haworth Press Inc.
7.Roberts K. A. (1992), A sociological overview mental health implication of religio-cultural megatrends in the United State. in Pargament K. I. Maton I. & Hess, R. E. (Editors). Religion and Prevention in Mental Health. Haworth Press Inc.
8.Tix, A. P., Frazier, P. A. (1998). The use of religious coping during stressful life events. Journal of consulting and clinical psychology, 66 (2), p.417-422.