از تفاوت هایی که در میان آیه (172)سوره اعراف و روایات مربوط به عالم ذر وجود دارد استفاده می شود که این عالم تکرار شده است. تعدد عالم ذر در موارد مختلف منع عقلی و شرعی ندارد و از طرفی ویژگی های متفاوت عالم ذر در احادیث، این تعدد را تأیید می کند. بنابراین ممکن است این واقعه در مقاطع مختلفی تکرار شده باشد.
علامه مجلسی گوید:«امکن ان یکون المیثاق مرتین»(1): ممکن است عالم میثاق دوبار انجام گرفته باشد.
بخشی از روایات به آن عالم ذر نظر دارند که قبل از خلقت آدم (علیه السلام) بوده است و همه انسان ها از جمله آدم (علیه السلام)از خاک پدید آمدند و بخشی از آنها به پس از خلقت او نظر دارند که از پشت آدم (علیه السلام)بیرون آمدند و آیه (172)سوره اعراف هم به بار دیگری نظر دارد که بنی آدم از ذریه او گرفته شدند اگر چه ثابت کردیم که آیه و روایات تفاوتی با یکدیگر ندارند.
مولی صالح مازندرانی شارح اصول کافی می نویسد: از روایات فهمیده می شود که تکلیف اول که قبل از تکلیف در دنیا بوده است موارد متعددی داشته است مورد اول آن در عالم ارواح و مورد دوم به هنگام خمیر کردن طینت انسان قبل از خلق آدم و مورد سوم بعد از خلقت آدم از آن طینت بوده که به هنگام بیرون آمدن بنی آدم از صلب او بوده است در حالی که به اندازه ذره ای بودند که به راست و چپ حرکت می کردند و هر کس که در این تکالیف سه گانه از خدا اطاعت کرده باشد در دنیا هم اطاعت می کند و هر کس که عصیان کرده باشد در دنیا هم عصیان می کند.(2)

پی نوشت ها :

1-بحارالانوار، ج23،ص372.
2-شرح اصول کافی، ج8،ص13.

منبع: اکبری، محمد رضا، (1388)، عالم ذر: آغاز شگفت انگیز زندگی انسان، قم، انتشارات مسجد مقدس جمکران، چاپ سوم.