نگاهي به درونمايه و محورهاي سوره ي معارج
همان گونه که سياق بيشتر سوره هاي مکي چنين است، سوره ي معارج بيماريهايي قلبي را بررسي و درمان مي کند، که ايمان را باز مي دارند، همچنين اين سوره روشي را براي ساختن شخصيت رباني ترسيم مي کند. در يک سوم نخست سوره (آيات 1-18) سياق درباره صحنه هايي از رستاخيز سخن مي گويد، آنجا که رويدادهاي طبيعي وحشتناکي روي مي دهد. همچنين از آثاري سخن مي گويد که اين رويدادها در جان گنهکاران بر جاي مي گذارد؛ در آن روز هر يک از گنهکاران آرزو دارد گرامي ترين و نزديک ترين کسان خود و يا تمامي آنها را فدا کند تا خود رهايي يابد.
با اين سخن، قرآن از رهگذر آگاهي دادن نسبت به زمان ابدي که آدمي ناگزير بايد با آن به سر برد، نگرش او را درباره ي مفهوم زمان تصحيح مي کند تا بيماري به تأخير انداختن [توبه] را درمان کند.
بر اين بنيان، قرآن به ويژگي آزمندي و بي تابيِ سختِ آدمي اشاره مي کند، که اين ويژگي او را بر مي انگيزد چون صدمه اي به او رسد، عجز و لابه کند و چون خيري به او رسد، بخل ورزد و در نهايت او را به دوگانگي دچار مي سازد، که بر اساس محيط و شرايط دگرگوني مي يابد. قرآن تأکيد دارد که اين ويژگيها در آنان که به حق نماز مي گذارند، يافت نمي شود، چه، آنان به سوي افق جاودانگي بالا رفتند و تنها در لحظه ي کنوني خويش به سر نمي برند و از عوامل آن اثر نمي پذيرند.
قرآن سپس حالت آرزو ورزي آدمي را برمي رسد و مي گويد او طمع دارد بدون ايمان با تلاش به بهشت درآيد، امّا هرگز، رهايي از عذاب با آرزو و دوست داشتن به دست نمي آيد، بلکه تنها از راه کردار نيک و تلاش است که مي توان بدان دست يافت. نماز به راستي کشتي رستگاري مؤمنان و کليد شخصيت الهي آنان است که از انفاق صدقه، ترس از عذاب، امانت داري و پيمان داري، نگاه داشتن دامن مگر از راه حلال، ايستادن بر شهادت و گواهي و مداومت بر نماز، نشان دارد. اينها در حقيقت برنامه هايي هستند که براي ساختن شخصيت آدمي، از نماز الهام گرفته شده اند و در فرجام کار، آدمي را در زمره ي بهشتياني جاي مي دهند که گرامي اند. (آيات 19-35)
در پايان (آيات 36-44 ، قرآن، راهوار رؤياها و آرزوهايي را زمينگير مي کند که کافران و گنهکاران دوزخي، بر آن سوارند، اين راهوار، آنان را به درياي خروشاني از خشم و کيفر خدا و باختن دنيا و آخرت مي رساند، چه، آرزوها، آرزومندان را در مرداب غفلت و سرگرمي مي افکند پس به ناگاه روزي که بدان وعده داده مي شدند، فرا مي رسد، در حالي که آنان براي ديدار با خداي آماده نشده اند و براي آينده، زاد و توشه اي برنگرفته اند و اين قطعاً فرجام هر روشي است که به جاي تلاش و کار، بر آرزوها تکيه مي کند.
منبع مقاله :
مدرسي، سيد محمدتقي؛ (1386)، سوره هاي قرآن: درونمايه ها و محورها، ترجمه: محمد تقدمي صابري، مشهد: مؤسسه چاپ آستان قدس رضوي، چاپ اول.