تارک الصلوه-تشویق نماز

تلاش و کوشش جهت هدایت و تشویق افراد به طرف خدا و تقویت ایمان آنها کاری بس ارزشمند است . دعوت مردم به آشنایی با دین و عبادت خداوند از برجسته ترین و متعالی ترین امور است. چنانچه در روایتی رسول خدا(ص) فرمود: هر کس بتواند یک نفر را هدایت کند و به طرف دین جذب نماید، ارزش آن برتر از تمام چیزهایی است که خورشید بر آنها می تابد.درباره تأثیر نماز و دعا از حداقل تا حداکثر تجربه شده است و در آیات و روایات نیز به آن اشاره شده است.
حداقل اثر نماز و دعا، همان ایجاد آرامش برای بیمار و اطرافیان اوست به طوری که تحمل درد و رنج را کم می کند و امید به لطف و عنایت خدا را فزونی می بخشد. به همین مقدار امیدواری به تجربه و از نظر علمی ثابت شده که در کاهش پیشرفت بیماری و کوتاه شدن طول درمان بسیار مؤثر است.
اما علاوه بر آن به هر مقدار شرایط و آداب نماز و دعا بیشتر رعایت شود تأثیرگذاری آن در دنیا بیشتر خواهد شد و در آخرت نیز موجب ترفیع درجات می شود. بنابراین انتظار منطقی از نماز و دعا، استفاده از حداقل تا حداکثر است و نباید عدم دسترسی به فواید کامل ما را از فواید حداقلی نماز و دعا محروم کند.
جهت توضیح بیشتر توجه شما را به مطالب زیر جلب می کنیم.
((دعا)) در فرهنگ لغت به مفهوم خواندن, صدا زدن و عبادت و نیایش است; خواندن, گاهى توأم با خواستن است و زمانى به شکل راز و نیاز و تضرع و ابتهال مى باشد.

جایگاه نیایش

نیایش که برخواسته از برترین شناخت انسان نسبت به هستی است، سبب مى شود انسان نیایشگر خود را نیازمند پروردگار ببیند, در برابر او خضوع کند, از مرکب غرور و تکبر ـ که سرچشمه تمامى بدبختى ها و سیه روزى هاست.ـ فرود آید و براى خود در برابر ذات پاک حضرت حق, موجودیتى در نظر نگیرد.
قرآن کریم انسان ها را به دعا و نیایش دعوت کرده است: (و قال ربکم ادعونى استجب لکم ان الذین یستکبرون عن عبادتى سیدخلون جهنم داخرین)(مومن/60); پروردگار شما گفته است: مرا بخوانید تا (دعاى) شما را اجابت کنم. همانا کسانى که از عبادت من تکبر مى ورزند, به زودى با ذلت و خوارى وارد دوزخ مى شوند.
پیامبر اسلام(ص) دعا را عین عبادت(بحار الانوار/ج93/ص300 روایت37) و على(ع) آن را کلید نجات و کامیابى و گنجینه رستگارى(همان/روایت37) و امام صادق(ع) آن را محبوب ترین کارها نزد خداوند در زمین معرفى کرده است.(کافی/ج2/ص467)
نیایش,به طور قطع از موثرترین رفتارهایی است که مى تواند در راه خداشناسى و خودسازى به کارگرفته شود. دکتر ((الکیسس کارل)) ضمن ابراز تإسف از برداشت نابخردانه بعضى افراد از نیایش, مى گوید: ((اما دریغا! که امروز در دنیاى ما, جز اندکى نیستند کسانى که نیایش را در چهره حقیقى اش بشناسند.))(نیایش/ص63))
زیبا و عمیقترین ارتباطی که باریافتگان کوى دوست را در نیمه هاى شب, از بسترگرم استراحت جدا مى کنند و به آستان محبوب می کشاند. وه که چه مناجات هاى جانسوز و عاشقانه اى با حضرت یار دارند.
بیا تا برآریم دستى زدل
که نتوان در آورد فردا زگل
بر آرد تهى دست هاى نیاز
ز رحمت نگردد تهیدست باز
مپندار از آن در که هرگز ببست
که نومید گردد برآورده دست
همه طاعت آرند و مسکین نیاز
چو شاخ برهنه برآریم دست
که بى برگ از این بیش نتوان نشست
اجابت حتمی :
برخی استجابت دعا را منحصر به جایى دانسته اند که اسباب طبیعى نیز در میان باشد و دعا برای آن است که از خداوند بخواهند اسباب طبیعى را فراهم سازد تا داعى به مقصود برسد, مثلا فقیر, وسائل کسب و کار از خدا بخواهد و مریض دارو. البته علل و عوامل روحانى نیز در کنار اسباب طبیعی در رسیدن به نیازها و شفا بخشی موثر است. در کنار این دو عامل تصمیم و کوشش خود انسان هم بسیار کار ساز است. ان الله لا یغیر ما بقوم حتی ما یغیروا ما بانفسهم.قرآن کریم می فرماید خدای متعال سرنوشت هیچ قومی را عوض نمی کند تا اینکه آنها چنین بخواهند و خودشان دست به کار شوند.
بنابراین برای رسیدن به حاجتها لازم است که سه عامل اساسی در کنار هم محقق شود، اسباب طبیعی ، خواست خداوند و اراده خود انسان و کوشش او در جهت رسیدن به آن.
در مورد خواست الهی خودش فرموده: ادعونی استجب لکم ؛ یعنی در صورتی که از من نیازهای مشروع و معقول خود را بخواهید من اجابت می کنم ؛ بنابر این در امور خیر خواست الهی همیشه هست، مهم جمع شدن سایر اسباب و شرایط لازم برای تحقق است و اینکه خود انسان نیز تمام نیروی خود را در جهت رسیدن به آن خواسته بسیج نماید. اگر این سه عامل در کنار هم جمع شوند اجابت حتمی است.
گاهی ممکن است خواست ما باشد، امکان تحقق خارجی هم موجود باشد، ولی خواست خدا نباشد یا خواست ما باشد و خواست خدا هم باشد، ولی امکان تحقق خارجی نباشد، در این صور دعا مستجاب نمی شود.
آنچه گفته شد در مورد تحقق خواسته های مادی بود ، گروهى هم در فرایند دعا کردن فراتر از این ها فکر مى کنند, آن ها دست به دعا برمى دارند, نه براى حوایج مادى, بلکه نفـس دعا کردن براى آنان موضوعیت دارد. در این برداشت نیایش به صورت یک سیر روحانى، پرواز روح به سوى عالم بالا و مکاشفه رحمانى در مى آید، ارتباط مجذوبانه قلب با خدا که شریف ترین و گران سنگ ترین حالات انسان است. در این صورت دعا عین اجابت است و تصور عدم اجابت نمی رود.
دعا یک نوع عبادت است و هر عبادتی همین که با خلوص نیت و شرایط لازم انجام شود اثر معنوی خود را بر روح و جان انسان می گذارد. ممکن نیست کسی به عبادت خدای بپردازد و از این طریق به خدا نزدیک و نورانی نشود.
با این نگاه تمرد از دعا و عبادت , یک نوع تکبر محسوب می شود, و سرانجام متکبران آتش خواهد بود; ((و قال ربکم ادعونى اءستجب لکم ان الذین یستکبرون عن عبادتى سیدخلون جهنم داخرین).
امام صادق(ع)فرمود: ((علیکم بالدعاء فانکم لا تقربون بمثله)); شما را به دعا سفارش مى کنم. زیرا با هیچ عمل دیگرى همچون دعا, به خدا نزدیک نمى شوید. پـس دعا, درمان عطش قلب و تسکین سوزش جان و عروج به عالم بالاست.
رفت موسى آتشى آرد به دست
آتشى دید او که از آتش برست
بهرنان شخصى سوى نانوا دوید
دادجان چون حسن نانوا رابدید
لذا حال دعا براى اهل دل, پیش از آنکه طلب باشد مطلوب است و به جاى مقدمه, نتیجه و غایت و محصول است, دردها و رنج ها بهانه یى است براى کوبیدن در محبوب و راز دل گفتن با او ((یا منى قلوب المشتاقین و یا غایه آمال المحبین)).
اى اخى دست از دعا کردن مدار با اجابت یا رد اویت چکار
گر اجابت کرد او را, بـس نکوست ور کند موقوف, آن هم لطف اوست
چگونه می توان باور نمود که خدای بزرگ هستی بندگان خویش را به سوی خویش فرا بخواند و توفیق دهد تا با او به نیایش بپردازند ، آنگاه بدون هر گونه عنایت و اجابتی از درگاه خویش براند ؟ کسی که بلافاصله پس از دعوت بندگان خویش به دعا نمودن وعده اجابت داده و فرموده ( ادعونی استجب لکم).
در روایتی از رسول رحمت الهی نقل است که آن جناب فرمود: خدای متعال کریم تر از آن است که درب دعا را به روی بنده ای بگشاید آنگاه درب اجابت را به روی او قفل نماید. میزان الحکمه / 5582
و از روایت دیگری استفاده می شود که حتی اجابت الهی قبل از دعای بندگان شامل ایشان می شود . رسول گرامی اسلام فرمود: ( اذا اراد الله ان یستجیب لعبد اذن له الدعاء) هنگامی که خداوند بخواهد نیازهای بنده اش را برآورد به او اذن و توفیق دعا کردن می دهد. (میزان الحکمه/حدیث5583)
آن یکى الله مى گفتى شبى تا که شیرین مى شد از ذکرش لبى
گفت شیطان: آخر اى بسیار گو این همه «الله» را «لبیک» کو؟
مى نیاید یک جواب از پیش تخت چند «الله» مى زنى با روى سخت
او شکسته دل شد و بنهاد سر دید در خواب او خضر اندر خضر
گفت: «هین» از ذکر چون وامانده اى چون پشیمانى از آن کش خوانده اى؟
گفت: لبیکم نمى آید جواب زآن همى ترسم که باشم رد باب
گفت: آن «الله» تو «لبیک» ماست و آن نیاز و سوز دردت پیک ماست
ترس وعشق توکمند لطف ماست زیر هر یارب تو لبیک هاست

شرایط دعا
در عین حال به ثمر نشستن درخت دعا و نیایش را شرایطى است که بدون فراهم آمدن آن ها, اجابتی که مد نظر نیایشگر است، محقق نخواهد گشت ، آن شرایط به قرار زیر است .
شناخت خداوند:
نیایشگر را لازم است تا به اندازه فکر و اندیشه خود, در راه شناخت آن کس که با او نیایش مى کند, تلاش نماید, زیرا خداوند ـ به عنوان اصلى ترین رکن دعاـ مى بایست نزد نیایشگر شناخته شده باشد. انسان هرگز با ناشناخته و مجهول سخن نمى گوید. گروهى خدمت پیشواى ششم امام صادق(ع) شرفیاب شدند و پرسیدند: ما دعا و نیایش مى کنیم ولى به اجابت نمى رسد؟ آن حضرت فرمود: ((بدین جهت است که آن کسى را که مى خوانید, نمى شناسید.)) (بحارالانوار/ج93/ص368)
رسول گرامى اسلام(ص) در مورد نقش شناخت پروردگار در اجابت دعا مى فرماید: ((اگر خداوند را به شایستگى معرفتش مى شناختید, با دعایتان مى توانستید کوه را از جاى بکنید…))(المیزان/ج2/ص43)
لقمه حلال:
استفاده از درآمد حلال و پاکیزه از دیگر شرایط اجابت دعاست که امروزه بیش از هرزمان دیگر لازم است به آن توجه شود. لقمه ى حرام تا 40 روز مانع استجابت دعا مى شود.(بحار الانوار/ج93/ص358)
حضور قلب :
دعا یعنى درخواست از خداى متعال براى برآورده ساختن حاجتى و طبیعى است که این ارتباط در صورتى مؤثر واقع مى شود که باطن انسان متوجه خدای متعال باشد و تضرع به پیشگاه او شکل بگیرد و انسان فقط خدا را مؤثر در امور بداند. رسول اکرم (ص) مى فرماید:( اعلموا ان الله لا یقبل دعاءً عن قلب غافل) بدانید که خداوند دعائى که از قلب غافل برخاسته باشد قبول نمى کند،(میزان الحکمه/حدیث5606).
رعایت زمان مناسب :
((در همه اوقات و همه لحظات زندگى, نیایش براى ما امکان پذیر است, زیرا همیشه روزنه هایى از دیوارهاى این جهان کهنسال, بربى نهایت باز است و ما از رصدگاه این کالبد خاکى, مى توانیم آن سوى جهان را نظاره کنیم. سرودنیایش که از اعماق جان برمىآید و به خاموشى اشتیاق دارد; شاید روح انسانى درخاموشى مطلق راز دیگرى احساس مى کند; آرى لذت نیایش شبانگاهى, لذت وصف ناپذیرى دارد; شاید در آن هنگام که تاریکى مطلق فضاى پیرامون ما را در برمى گیرد, روشنایى آن دریچه اسرارآمیز, روشن تر و نمودارتر مى گردد.))(نیایش حسین(ع)در عرفات/ص11)
در آیات صحیفه آسمانى و روایات توصیه شده است که هرگاه نسیم رحمت الهى وزیدن گرفت و انسان احساس کرد دلش میل به سخن گفتن با خدا دارد, نیایش کند. علاوه برآن, زمان هایى نیز در آیات و روایات به عنوان وقت هاى مناسب براى نیایش سفارش شده است; از جمله بعد از اقامه نماز, شب و روز جمعه, نیمه شب, از سحر تا طلوع آفتاب, هنگام بارش باران, هنگام تلاوت قرآن و اذان.
پیوستگی در یاد خدا:
شکى نیست که انسان ها همواره نیازمند لطف هاى پروردگار هستند و زمانى نیست که از ذات اقدس خداوندى بى نیاز باشند. به همین جهت مى بایست انسان درتمامى حالات; خوشى و ناخوشى, سلامت وکسالت, همواره به یادخدا باشد. امام صادق(ع) فرمود: ((هرکسى که در همه حال به دعا مشغول باشد, دعاى او در هنگام گرفتارى به استجابت نزدیک تر است; چون فرشتگان در هنگام بلا مى گویند: این صداى آشنایى است; و دعاى او در آسمان در پرده و حجاب نخواهد بود; در حالى که اگر انسان تنها در گرفتارىها پروردگار را بخواند, دعا و نیایش از اجابت دورتر است; چون فرشتگان مى گویند: این صداى ناآشنایى است.))

امید واری به خدوندا:
دعا کننده باید با امید و اطمینان کامل دعا کند و نه با شک و تردید و سوءظن . در دعاى ابى حمزه ثمالى چنین مى خوانیم:
(وَاَعْلَمُ اَنَّکَ لِلرّاجى بِمَوضِعِ اِجابَةٍ)بارالها!مى دانم که توبراى کسى که به توامیدوار است در مقام و موضع اجابت هستى .
و در اعمال بیست و هفتم رجب چنین آمده است :(وَاَسْئَلُکَ بِکُلِّ دَعْوَةٍ دعاکَ بِها راجٍ بَلَّغْتَهُ اَمَلَهُ).پروردگارا! با دعا و خواندنى از تو تقاضا و طلب مى کنم که یک فرد امیدوار تو را آنگونه دعا کرد و تو هم او را به آرزویش رساندى
انجام کار نیک:
همانطور که گناه مانع استجابت دعااست و سبب محرومیت از لطف الهى می شود. انجام کار نیک سبب استجابت دعا مى گردد. و طبیعى است که هر قدر اعمال نیک انسان بهتر باشد لطف الهى به او بیشتر است به خصوص بعضى اعمال که بسیار در این زمینه مؤثر هستند و عامل ایجاد ارتباط انسان با خدا مى باشند؛ مانند نماز که دریچه ملکوت را بر روى انسان باز مى کند و زمینه ساز استجابت دعا مى گردد. بنابراین بعد از هر نمازى مى توان به استجابت دعایى امیدوار بود.
پیامبر اسلام (ص) مى فرماید:( من ادّى فریضة فله عندالله دعوة مستجابة) هر کس نماز واجبى را بجا آورد نزد خدا دعایى مستجاب خواهد داشت،
اصرار و الحاح در دعا:
یکى از عواملى که سبب استجابت دعا مى گردد اصرار در دعا مى باشد. خداى متعال بنا به دلائلى گاهى اوقات دعاى بنده خویش را سریعاً ا جابت نمى کند حال یا به علت گناهى که انجام داده و باید توبه کند و یا به علت عدم وجود شرایط لازم و نیاز به فرصت براى استجابت دعا از مجراى طبیعى و یا به جهت این که خداى متعال مى خواهد بنده اش ارتباط خود را با او بیش تر کند و به درگاه او توجه زیادتر داشته باشد بنابراین اصرار در دعا خود مى تواند عاملى در استجابت دعا محسوب شود. و خود اصرار ورزیدن در دعا موجب خوشنودى خداوند متعال است.
امام باقر (ع) مى فرماید: ان الله عزوجل کره الحاح الناس بعضهم على بعض فى المسأله و أحب ذلک لنفسه بدرستى که خداوند متعال کراهت دارد از اصرار مردم نسبت به یکدیگر براى اداى حاجات در حالى که آن را براى خود دوست دارد،(میزان الحکمه/ج2/ص880).
و نیز مى فرماید: والله لایلحّ عبد مؤمن على الله عزوجل فى حاجة الا قضاها له به خدا قسم اصرار نمى ورزد بنده مؤمن بر خداوند متعال براى حاجتى مگر این که آن را برآورده مى سازد،(همان/ص880)
رسول اکرم (ص) مى فرماید: ان الله یحب السائل خداى متعال درخواست کننده را دوست دارد،(همان/ص880)
بنابراین اصرار در دعا به پیشگاه الهى گذشته از اینکه موجب برآورده شدن حاجت مى شود. فى نفسه امرى مطلوب و مورد عنایت خداوند متعال مى باشد بدین جهت هیچگاه نباید از تأخیر در استجابت دعا دلگیر و نا امید شویم.
پیامبر اسلام (ص) مى فرماید: رحم الله عبداً طلب من الله عزوجل حاجة فالّح فى الدعاء استجیب له او لم یستجیب خدا رحمت کند بنده اى را که از خداوند متعال حاجتى را درخواست کند و بر آن اصرار بورزد. چه حاجتش برآورده شود و چه برآورده نگردد،(همان. ص880)
به اجابت نرسیدن دعا هرگز نباید باعث ناامیدى از رحمت پروردگار شود; زیرا گاهى ممکن است دعاى شخص تا 20 سال به تإخیر بیافتد.(کافی/ج2/ص355)
در برخى از موارد خداوند دعاى بنده را مستجاب نمى کند, چون دوست دارد صداى بنده خود را بشنود و همواره او را بردرخانه اش ببیند.(همان/ص479)
اى بسا مخلص که نالد در دعا تا رود دود خلوصش برسما
پس ملایک با خدا نالند زارکاى مجیب هر دعاى مستجار
بنده مومن تضرع مى کنداو نمى داند بجز تو مستند
تو عطا بیگانگان را مى دهىازتو دارد آرزو هر مشتهى
حق بفرماید: نه از خوارى اوستعین تإخیر عطا یارى اوست
خوش همى آید مرا آواز اووآن خدایا گفتن و آن راز او

موانع استجابت دعا:
نیایش جوشش هاى غیبى از سرچشمه هاى ناپیداى درون است. نیایش اگرچه ممکن است درهرشرایطى داراى اثر و نتیجه باشد, ولى اگرخواسته باشیم درحد کمال, داراى نتایج مورد نظر باشد, مى بایست علاوه بر در نظرداشتن شرایط و آداب آن, به موانع و امورى که ممکن است دعا را از اثر بخشى حقیقى دور کند, توجه کافى داشته باشیم و در حد امکان, در رفع آن ها کوشش نماییم. در این جا به برخى از این موانع اشاره مى کنیم:
شرک :
اصلى ترین مانع پذیرش دعا این است که براى برآورده شدن نیازهاى خود به غیر خدا, به صورت مستقل امیدداشته باشیم. حضرت صادق(ع) فرمود: ((اگرکسى از شما از خدا حاجتى بخواهد, باید از همه مردم ناامید باشد, و امید از غیر خدا نداشته باشد. پس چون خدا این حالت را از دل او یابد, هرچه درخواست کند, به او عطا مى فرماید.))(بحار الانوار/ج93/ص314/ح19)
گناه :
یکى دیگر از عوامل مهمى که مانع اجابت دعاست, نافرمانى از دستورهاى خداست.
حضرت على (علیه السّلام در دعاى کمیل چنین مى فرماید ((اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الَّتى تَحْبِسُ الدعاءَ)پروردگارا! گناهانى را بر من ببخش که موجب حبس و بالا نرفتن دعا مى شوند.
و در جاى دیگر از همان دعا چنین مى فرماید:(یا سیّدى ! فَاءَسْئَلُکَ بِعِزَّتِکَ اءَنْ لا یَحْجُبَ عَنْکَ دعائى ، سُوءُ عَمَلِى وَفِعالِى .(اى آقا و مولاى من ! به عزتت قسم ! از تو مى خواهم که بدى کردار و رفتارم موجب پوشیده شدن دعاى من از تو نشود.
امام باقر(ع) در این باره فرمود: بنده حاجتى ازخدا طلب مى کند و مقرر مى شود آن حاجت در زمانى برآورده شود; پس در این فاصله, او گناهى مرتکب مى شود و در نتیجه, خداوند مى فرماید: حاجت این بنده برآورده نشود و از آن محروم شود; چون او خشم و غضب مرا برانگیخت و همین باعث محروم شدن اوست(بحار الانوار/ج73/ص329)

مغایرت باحکمت و مصلحت:
خداى متعال بر اساس حکمت خود این عالم را طبق قوانین خاص اداره مى کند و هیچگاه، این قوانین را نقض نمى کند بنابراین استجابت دعا باید از کانال قوانین و سنن الهى جریان یابد و اگر دعایى نقض کننده این مطلب باشد مستجاب نمى شود. زیرا خداى متعال فقط کریم نیست بلکه حکیم نیز هست و هیچ صفتى از صفات او صفت دیگرش را نقض نمى کند.
امام على (ع) مى فرماید:( ان الله سبحانه لا ینقض حکمته فلذلک لا یقع الاجابة فى کل دعوة) خداوند سبحان حکمت خویش را نقض نمى کند بنابراین هر دعایى را مستجاب نمى سازد (میزان الحکمه/ج2/ص876).
در ضمن شمارش علل گوناگونى که باعث مى شود حاجات انسان سریعاً اجابت نشود، یکى از مهمترین آن علّتها این است که گاهى اوقات انسان از خداوند چیزهایى را درخواست مى نماید و فکر مى کند اجابت آن به نفع او مى باشد حال آن که در واقع اجابت آن درخواست به ضرر اوست. این حرف، اشاره به آیه 216 سوره بقره دارد که مى فرماید: (عَسى أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ هُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ عَسى أَنْ تُحِبُّوا شَیْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَکُم)ْ. چه بسا از چیزى گریزان شوید در حالى که خیر شما در آن است و اى بسا چیزى را خواهانید در حالى که براى شما شرّ آفرین است».
قساوت قلب:
همچنین گناهان زیاد که منجر به قساوت و سنگدلى مى شدند از عوامل دیگر عدم استجابت دعا مى باشد.
امام صادق (ع) مى فرماید: (ان الله لا یستجیب دعاءً بظهر قلب قاس) خداوند دعایى که از قلب قسى برخاسته باشد اجابت نمى کند(میزان الحکمه/ج3/ص875).

عجله و شتاب :
انسان وقتى خواسته اى دارد مى خواهد هر چه زودتر به آن برسد اما گاهى صلاح او در آن نیست و یا شرایطش فراهم نشده است و با مدتى صبر و تأمل به خواسته خود خواهد رسید. اما بى تابى و عدم شکیبایى گاهى سبب ناامیدى مى شود و مانعى براى رسیدن به خواسته هاى مورد نظر مى باشد. بدین جهت بهتر است همراه با اصرار در دعا، عجله بیش از حد نداشته باشیم. آنچه که وظیفه ایشان است دعا کردن و امیدوار بودن است و آنچه که بر عهده خداوند است اجابت است بنابراین در آنچه که به خداوند مربوط مى شود مداخله نکنیم که درغیر این صورت به زیان ما تمام خواهد شد و مانعى براى وصول رحمت الهى خواهد گشت. امام صادق (ع) فرمود: همیشه مؤمن در خیر و آسایش است تا هنگامى که عجله نکند. در غیر این صورت ناامید مى شود و دعا را ترک مى کند. از امام (ع) پرسیده شد: چگونه عجله مى کند امام مى فرماید: مى گوید از فلان زمان دعا کردم اما اجابت نشده است.
بنابراین باید امید فراوان داشت و اصرار در دعا نیز ورزید اما عجله نباید داشت که خود مانع تحقق استجابت دعا مى باشد.
امام صادق (ع) مى فرماید: (ان العبد اذا دعا لم یزل الله تبارک و تعالى فى حاجته ما لم یستعجل) به درستى که بنده هنگامى که دعا مى کند خداوند متعال در صدد برآورده ساختن حاجت اوست تا زمانى که او عجله نکند.
اما اینکه از چگونه به اجرا درآوردن توکل پرسیده بودید باید گفت که توکل در عمل یک انسان مؤمن این گونه متجلى مى شود که پس از انجام وظایفش و آنچه که از دست او بر مى آید آنچه را که از توان او خارج است و به مقدّرات الهى مربوط مى شود به خداوند متعال واگذار مى کند. بنابراین انسان متوکل بدون اینکه در انجام وظایفش کوتاهى کند امور خارج از توان خود را به خدا واگذار مى کند و مطمئن است که خداى متعال در مورد او هر چه به صلاح او باشد اجرا خواهد کرد. بنابراین پس از دعا و انجام وظایف خود و ایجاد شرایط استجابت دعا، دیگر اضطراب و نگرانى به خود راه نمى دهد زیرا آنچه به او مربوط مى شده است به بهترین صورتى انجام داده است و مطمئن است آنچه به خداوند متعال مربوط مى شود به بهترین وجهى انجام خواهد شد. بنابراین از آرامش برخوردار خواهد شد. امیدواریم در مورد شما نیز چنین شود.
امیدواریم نکات مطرح شده شما را با برخى از علل تأخیر استجابت دعا و حکمت آن آشنا ساخته باشد و در چنین مواقعى صبر و حوصله و امید شما را افزایش دهد.
آداب دعا
در پایان به عنوان حُسن ختام نامه، شرایط و آداب استجابت دعا که در روایات به آنها اشاره شده، ذکر مى کنیم. رعایت آدب باعث کمال دعا و تسریع در اجابت خواهد شد انشاالله از جمله:
1. گفتن بسم الله الرحمن الرحیم در ابتدا
2. فرستادن صلوات 3- 1 بار حداقل
3. شرایط مناسب روحى دعا کننده از قبیل تضرع و تواضع در مقابل پروردگار.
4 . توسّل به پیامبر (ص) و ائمه معصوم (ع) مخصوصاً با این ذکر: الهى بحقّ الزّهرا و ابیها و بعلها و بنیها و السّرّ المستودع فیها خدایا ترا به حقّ زهرا (ع) و پدر بزرگوارش و شوهر گرامیش و فرزندان نازنین ش و راز به ودیعه نهاده شده در او یعنى امام زمان (ع)، قسم مى دهم ،بیان درخواست و حاجات وگفتن آمین یا ربّ العالمین.
براى آگاهى بیشتر ر.ک:
1- ره توشه 2 و 1، استاد محمد تقى مصباح یزدى
2- راهیان کوى دوست، استاد محمد تقى مصباح یزدى
3- عدل الهى، شهید مطهرى
4- نیایش، الکسیس کارل
در ادامه گفتنی است: برای ترغیب و تشویق به انجام فرائض دینی ، ابتدا باید زیربناهای فکری افراد را مورد بررسی قرار داده و در اصلاح آن کوشید. دیدگاه فرد در مورد خداوند، جهان هستی، انسان، معاد و … اموری است که نتیجه مستقیم بر ایمان فرد دارد . تقویت و اصلاح این مبانی تأثیر زیادی بر ایمان انسان می گذارد.
قدم بعدی چشیدن و مزه کردن ایمان است. اگر کسی شیرینی و لذت ایمان به خدا را حس کند و از انجام کارهای دینی لذت ببرد ، هرگز نسبت به آنها بی تفاوتی نشان نمی دهد. به همین جهت در دعاها آمده است: «اللهم اذقنی حلاوه ذکرک : خدایا شیرینی یاد خودت را به من بچشان».
قدم سوم پرهیز از اموری است که انسان را از توجه به خدا غافل می کند. گر چه یاد خدا و ارتباط عاشقانه با او بسیار لذت بخش است و هیچ لذتی به پای آن نمی رسد ، ولی اگر لذت های مادی و شیطانی که رسیدن به آنها بسیار آسان است و روز به روز متنوع تر و گسترده تر می شود، در زندگی فرد وارد شود، کم کم او را از توجه به خدا باز می دارد و ایمان او را ضعیف می کند.
حال با توجه به این سه مطلب، راهکارهای زیر را جهت تقویت ایمان فرد و نزدیک کردن او به دین پیشنهاد می کنیم، اما قبل از آن این نکته را یادآوری می کنیم که هدایت و ارشاد دیگران به طرف خدا امری تدریجی است که لازمه آن صبر و بردباری و تلاش دائمی است و نمی توان انتظار داشت یک مرتبه افراد به همه چیز برسند. باید سعی کنیم قدم به قدم پیش رویم. این راهکارها عبارتند از:
1. او را به مطالعه کتاب های مفید در زمینه های مذهبی تشویق کنید . گاهی هم کتاب های جالب را که برای او مناسب است خودتان مطالعه کنید و خلاصه آن را برایش بگویید، به این صورت که اگر می توانید با او قرار بگذارید و در یک زمان مناسب این کار را بکنید. شما می توانید این کار را به بهانه اینکه می خواهید از او کمک بگیرید تا اشتباهات شما را اصلاح کند ، انجام دهید. زیرا در غیر اینصورت ممکن است زیر بار این کار نرود.
2. نصیحت و تذکر مستقیم سودی ندارد. سعی کنید مطالبتان را غیر مستقیم به او بگویید.
3. قبل از اینکه بخواهید تذکری به او بدهید بهتر است نکات مثبت او را برجسته کنید. و او را به عنوان فردی موفق جلوه دهید و طوری وانمود کنید که تذکرات شما برای بهتر شدن وضعیت او است.
4. داشتن روابط صمیمی و دوستانه تأثیر سخن شما را چند برابر می کند پس سعی کنید دائما او را مورد محبت و نوازش قرار دهید و او را از بهترین دوستان خود معرفی کنید.
5. گاه گاهی از او بخواهید اشتباهاتتان را به شما تذکر دهد تا احساس کند نظرات او را قبول دارید و به آن احترام می گذارید.
6. سعی کنید وی را به شرکت فعال در تشکلهای مذهبی تشویق کنید و از اعضای آنها بخواهید به او توجه و احترام لازم داشته باشند.
7. او را به شرکت در مراسم جذاب مذهب مثل زیارت عاشورا ، دعای توسل و مانند آن تشویق کنید و روحیه توبه و انابه و مناجات با خدا را در او به وجود آورید.
8. آینده نگری، احساس مسئولیت و توجه به عالم آخرت را در او ایجاد کنید.
9. از صمیم قلب برای موفقیت خودتان و برای هدایت او دعا کنید و بدانید که اگر در کارتان جدیت و اخلاص داشته باشید ، حتما موفق می شوید، اگر هم موفق نشدید اجرتان پیش خدا محفوظ است و از این جهت جای نگرانی نیست.
10. سعی کنید با رفتارتان او را دعوت به دین و ارزشهای دینی کنید «کونوا دعاه الناس بغیر السنتکم» پیامبر فرمود مردم را با غیر زبان به دین دعوت کنید. زیرا مشاهده رفتار دیگران در تأثیرپذیری انسان بسیار مؤثر است. این کار هم به نفع شماست یعنی عملا خود شما کمال پیدا می کنید و هم باعث تشویق و تحریض ایشان برای عمل کردن به احکام و ارزشهای دنیوی می شوید.
11. به نظر می رسد خلأ عمده اى که موجب ترک نماز از سوى فرد مزبور شده است مشکل فکرى است. ظاهرا ایشان در فلسفه نماز دچار اشتباه شده و آن گاه نتیجه نادرستى گرفته است.
بنابراین راه اصلاح وى نیز تصحیح اندیشه ایشان است که البته کار آسانى هم نیست و نیازمند فرصتى طولانى و نیز استفاده از روش هاى اصولى و تدابیر خردمندانه است.
براى نمونه باید با زبانى خوش و همراه با محبت به ایشان تفهیم کرد که: نماز اولاً، نیاز روحى و روانى هر انسانى است زیرا آدمى بدون یاد خدا گم گشته اى حیران در ظلمت سراى جهان است الا بذکر اللّه تطمئن القلوب،(رعد، آیه 28) بالاخره رابطه این انسان با آفرینش چیست. آیا مى تواند در قبال آن بى تفاوت باشد، نماز پاسخى به این نیاز فکرى و این سؤال اساسى انسان است.
ثانیا، نماز دعوت کننده انسان به خیر است. نمازهاى پنجگانه همانند چراغ هایى هستند که در مسیر طولانى و پیچ در پیچ و ظلمانى زندگى مسیر انسان را مشخص مى سازند و او را به راه مى خوانند تا اسیر دیو و دد نگردد و متاع خویش را به دزدان واننهد.
ثالثا، نماز زیر بناى تشکیل جامعه اسلامى و تشکل آن است. هنگامى که در ساعات معین همه مسلمانها رو به یک قبله مى ایستند و با اذکار و حرکاتى معین به درگاه خدا عبادت مى کنند. عالى ترین هماهنگى عمیق در پرتو عبادت الهى در مسلمانان شکل مى گیرد و….
نماز، عملى است که در مجموعه عقیده توحیدى، داراى معنا و فلسفه است. پس در آغاز بایستى این مجموعه شناخته شود تا نماز جایگاه خود را در ذهن و اندیشه فرد باز نماید.
آنچه که موجب مى گردد و برخى از نماز، رویگردان باشند و یا نسبت به آن تساهل کنند، ندانستن فلسفه نماز و یا درکى غلط از آن است. برخى چنین مى پندارند که نماز انسان، نیازى را از خداوند برطرف مى کند که البته خیالى واهى است. خداوند نیازى به هیچ مخلوقى ندارد. از این رو آنچه که به عنوان عبادات بر آن تأکید شده، جملگى در جهت کمال انسان است.
12. ضمنا خودتان نیز با مطالعه در این زمینه سعى کنید آمادگى بیشترى براى مقابله با چنین افکارى در خود پدید آورید کتابهاى زیر در مورد نماز توصیه مى شود.
راز نماز محسن قرائتى
راز نماز بى آزار شیرازى
پرواز در ملکوت امام خمینى
از ژرفاى نماز آیت الله خامنه اى
این است نقش عبادات محمد باقر صدر
13. رفتار شما با وى نیز باید به گونه اى باشد که تحت تأثیر اخلاق، عواطف و نحوه برخوردتان قرار گیرد به افکار و اندیشه هاى شما – به عنوان یک فرد نماز خوان مذهبى – علاقه مند شود و با نفوذ در قلب و دل او، بتوانید تغییرى در فکر و اندیشه وى ایجاد کنید؛ بنابراین:
الف) حتى المقدور در کارها پیش قدم باشید.
ب) اگر مشکلی براى وى ایجاد شد، با کمال خوش رویى به او در جهت رفع مشکلش کمک کنید.
ج) او را سرزنش و توبیخ نکنید (به خصوص در برابر دوستان و آشنایان) و از جر و بحث و مجادله با وى پرهیز کنید.
د) جملات، مقالات و کتاب هایى که در زمینه اهمیت و نقش و آثار نماز نوشته شده، تهیه و یا به وى معرفى کنید و یا به گونه اى در معرض دید او قرار دهید تا بخواند.
مطمئنا با اصلاح نگرش فکری و اعتقادی وی و پر کردن خلأ فکری وی درباره نماز، اهمیت و فلسفه نماز توجه کافی به نماز خواهد داشت. امید است شما در این مسیر تأثیرگذار باشید.