انواع تزكيه
 

از نظر قرآن تزكيه بر دو نوع است:
1-قولي 2-عملي
تزكيه قولي يعني خودستايي كردن و اعمال و رفتار خود را ستودن است كه از نظر قرآن اين نوع تزكيه ناپسند است. لا تزكوا انفسكم هو اعلم بمن اتقي (خويشتن را نستائيد خداوند به اهل تقوي داناتر است.)
بازخداوند در سوره نساء خطاب به پيغمبر(ص)مي فرمايد: الم تر الي الذين يزكون انفسهم بل اللّه يزكي من يشاء و لا يظلمون فتيلا (نمي بيني كساني خويشتن را مي ستايند. خداوند هر كه را بخواهد مي ستايد و به كسي به اندازه رشته هسته خرمايي ظلم نمي شود.)

تزكيه عملي
 

اين نوع تزكيه بسيار ارزنده است. همان انسان سازي به معني دقيق و صحيح اسلامي است. تزكيه عملي به معني خودسازي و غير سازي است كه حتماً بايد انسان براي ساخته شده آماده باشد تا بعد تن به تزكيه بدهد و اگر اين آمادگي و زمينه در او نباشد يقيناً خود را تزكيه نكرده و برنامه اش ناموفق خواهد بود مگر اينكه لطف خداوندي شامل حال او گردد. ولكن اللّه يزكي من يشاء (خدا هر كه را بخواهد تزكيه مي كند)
قرآن كريم هنگامي كه هدف از بعثت انبياء را طي آياتي ذكر مي كند به اهميت تزكيه و تقدم آن بر تعليم اشاره مي فرمايد:
هو الذي بعث في الاميين رسولاً منهم يتلو عليهم آياته و يزكيهم و يعلمهم الكتاب و الحكمه و ان كانو من قبل لفي ضلال مبين
(اوست خداي كه بر انگيخت از ميان امي ها پيامبري را از آنها كه مي خواهد بر ايشان آيات خدا را و تزكيه مي كند آنها را و تعليم مي دهد ايشان را كتاب و حكمت بدرستي كه پيش از بعثت در گمراهي آشكاري بودند.)
متأسفانه در اكثر مدارس و مراكز علمي، بشر تنها به تعليم قناعت شده و به مسئله تزكيه توجه كافي مبذول نشده و نمي شود. بسياري از معلمين سعي و كوشش خود را صرفاً به پر كردن اذهان شاگردان با معارف و محفوظات و سرانجام پيروزي و قبولي او را درامتحان محدود مي سازند و آنچه از نظر بازرسان علمي و اولياء كودكان در جوامع كنوني در درجه والاي اهميت قرار دارد اين است كه شاگرد فقط معلوماتي كسب كند تا در امتحانات موفق گردد به همين جهت مراكز علمي جوامع امروزي به نتايج علمي شاگرد بيش از تزكيه او اهتمام نشان مي دهند و بدون شك هيچ امري در مسائل تعليم و تربيت زيانبخش تر از اين امر نيست چون بشر مي تواند منهاي بسياري از معلومات ذهني به زندگاني انساني خود ادامه دهد ولي او هرگز نمي تواند با داشتن معارف و تكنيكها، منهاي تزكيه به زندگي دست يابد و اگر تزكيه از تعليم جدا گردد زمينه سقوط و نابودي بشر نيز فراهم خواهد گشت. تزكيه طي مراحل و در طول زمان انجام مي شود هر چه دانايي انسان از احكام خداوند امين رسول بيشتر شود به مراحل عالي تر از تزكيه دست مي يابد مسلمان موظف است هم خويشتن را تزكيه كند و هم به تزكيه ديگران اقدام كند. نقش پيامبران اين چنين بوده. بي وجود انبياء راه تزكيه بر انسانها مشخص نبوده و اين زمان هم بدون وجود شخصي كه رهبري كند و آئين انبياء را مرتباً به يد آورد به مردم خاطر نشان كند تزكيه ميسر نيست. انسان براي اينكه تمايل به ارضاء نفس اماره و غفلت از خداوند به وي دست ندهد دائماً بايد در حال تزكيه باشد و ياد خدا بسيار كند (حداقل ياد خداوند انجام نمازهاي پنجگانه يوميه است) نماز عاملي براي تزكيه و روشي براي باز يابي خويشتن است اما به پنج نوبت نماز نمي توان اكتفاء كرد بلكه به بيشتر از آن بايد اقدام نمود.
يا ايها الذين امنوا اذكروالللّه ذكرا كثيرا و سبحوه بكره و اصيلا
(اي كساني كه به خدا ايمان آورده ايد ذكر حق و ياد خدا به دل و زبان بسيار كنيد و صبح و شام به تسبيح او بپردازيد.)
ذكر دائم ثمرش تزكيه است و سپري است در برابر غفلت و حفاظتي است براي هجوم هواها و شيطنتها.

اصل تزكيه در رابطه با اركان آموزشي
 

تزكيه معلم: قبل از هر چيز ببينيم صفات شخص تزكيه شده يا شونده چيست؟ صفات شخص تزكيه شده آن است كه زكات مال بدهد، آيات خدا و كتاب او را بررسي كند و از حالات فرعوني خود را به دور دارد.
معلم از لحاظ تأثيري كه در شاگرد و در جامعه مي گذارد نقش اصلي اولين را داراست. و چنانچه تزكيه شده باشد خود بخود شاگردان تحت نفوذ رفتار او هستند و اثر مي پذيرند منظور از تزكيه معلم اين است كه حداقل به احكام واجب عمل كند و اوصاف و اخلاق لازم را اكتساب كرده باشد. اگر معلم درصدد تزكيه خود نباشد و به لغو و لهو هم خود را مشغول نكند اما دانش لازم را داشته باشد و بتواند بخوبي منتقل كند مثل ماشيني است كه يكسري معلومات مي دهد.
همچنان كه شاهد بوديم در عصر حاضر ملت ايران تحت رهبري امام خميني(قدس سره) بحدي از رشد و اتحاد و تميز حق از باطل رسيده كه هرگز در روي زمين به جز صدر اسلام تاكنون نظير نداشته است. مهمترين عاملي كه ايشان را به اين حد از تشخيص، موقع شناسي، قاطعيت در تصميم گيري به اين موفقيت رسانده بود تزكيه اي است كه روي نفس خود طي دهها سال ايجاد كرده بودند. در نتيجه حصول اين نفس مطمئنه توانستند بر عليه فرعونها و نمرودها و ابوسفيانها جهاد نمايند. ايشان چون در جهاد اكبر كه مبارزه با نفس است پيروز بودند در همه جهادهاي ديگر در داخل و خارج نيز موفق شدند. اينك اين معلم بزرگ نشان داد كه تزكيه برنده ترين سلاح است. از آنجا كه ايشان بروش تزكيه نفس آشنا بودند توانستند ملتي را تزكيه نمايند و بر اوج اقتدار بنشانند.
منبع:نشريه روشنان، شماره12