خمس در لغت به معنای یک پنجم است و در اصطلاح فقه عبارت است از پرداخت یک پنجم در آمدی که از راه زراعت، صنعت، تجارت، پژوهش و یا از راه های کارگری و کارمندی به دست می آید.

خمس در قرآن

خمس یکی از فریضه های اسلامی است و قرآن کریم آن را در کنار جهاد (قرار داده) است و در بیان اهمیت آن، ایمان را با آن پیوند زده و می فرماید: «بدانید آنچه را که سود می برید، یک پنجم آن برای خدا و رسول خدا (ص) و خویشاوندان او و یتیمان و مسکینان و در راه ماندگان است، اگر به خدا ایمان دارید و…» (سوره انفال آیه 41)

خمس از دیدگاه مراجع تقلید

در هفت چیز خمس واجب مى‌شود:

منفعت و درآمد کسب و کار

معدن

گنج

مال حلال مخلوط به حرام

جواهرى که بواسطه غواصى یعنى فرو رفتن در دریا به دست مى‌آید

غنیمت جنگ

زمینى که کافر ذمّى از مسلمان بخرد.

خمس درآمد کسب و کار

هرگاه انسان از تجارت یا صنعت، یا کسب هاى دیگر مالى به دست آورد، چنانچه از مخارج سال خود او و خانواده اش زیاد آید، باید خمس، یعنى یک پنجم آن را به مصارف خاص خود برساند.

به عنوان مثال: اگر کارمندی، در 31 فرودین ماه، اولین حقوق خود را دریافت کند و تمام درآمد سالیانه اش (تا 31 فرودین سال بعد) را به طور عادی خرج خود و خانواده اش کرد، خمسی به درآمد او تعلق نمی گیرد. اما اگر در پایان سال خمسی وی (31فروردین)، مقداری از درآمدش زیاد بیاید (مثلا آن را در بانک پس انداز کرده باشد)، باید یک پنجم آن را به دفتر مرجع تقلید خود تحویل دهد تا ایشان آن را به مصارف مربوطه برسانند.

خمس در اصطلاح فقها

شهید اول: «خمس حقی در غنایم است که برای بنی هاشم بالاصاله به جای زکات ثابت است.»

میرزای قمی: «خمس مالی برای بنی هاشم است که بالاصاله، به جای زکات ثابت است.»

صاحب مدارک الاحکام: «خمس حق مالی است که برای بنی هاشم عوض از زکات ثابت می باشد و وجوب خمس از کتاب و سنت و اجماع ثابت است.»

صاحب عروه الوثقی: « خمس یکی از فرایضی است که خداوند متعال برای رسول خدا (ص) و ذریه اش به جای زکات و برای اکرام آنان واجب قرار داده است.»

مرتضی حایری: «خمس یکی از واجباتی است که خداوند متعال برای حضرت محمد (ص)، ذریه و اهل بیت (ع) آن حضرت که از طرف پدر منسوب به بنی هاشم باشند، قرار داده است.»

صاحب جواهر الکلام: «خمس حق مالی است که خداوند مالک الملک بالاصاله در مال مخصوصی برای خود و برای احترام به بنی هاشم، در عوض زکاتی که اوساخ دستان مردم است، بر بندگان خود واجب قرار داده است.»

امام خمینی: «خمس آن است که خداوند تعالی، برای حضرت محمد (ص) و ذریه آن حضرت، که خداوند نسل مبارکشان را زیاد کند، عوض از زکات که اوساخ دست مردم است، واجب قرار داده است.»

اهمیت خمس در روایات

روایات بسیاری در مورد اهمیت پرداخت خمس در منابع حدیثی آمده است؛

عمران موسی می گوید: آیه خمس را بر امام موسی بن جعفر (ص) خواندم. آن حضرت فرمود: «هر آنچه از آن خداست، به پیامبر می رسد و هر آنچه از آن پیامبر گردد، به ما (اهل بیت) خواهد رسید. سپس فرمود: خداوند ارزاق مؤمنان را به پنج قسمت به آنان ارزانی داشته است، تا یکی را در راه خدا انفاق کنند و چهار قسمت را به حلال بخورند. این دستورها سخت و دشوار است و کسانی به آن عمل می کنند و سختیها را تحمل دارند که خداوند آنان را در راه ایمان امتحان کرده است.»

امام باقر (ع)، فرمود: «برای هیچ کس جایز نیست از مالی که خمس به آن تعلق گرفته، چیزی بخرد؛ مگر اینکه حق ما را به ما برساند.»

ابی بصیر می گوید: من به امام جعفر صادق (ع) عرض کردم: آسان ترین چیزی که انسان را جهنمی می کند چه است؟ امام فرمود: «هر کس مال یتیمی را بخورد و ما یتیم هستیم.»

در تفسیر قمی در تفسیر این آیه «ولم نک نطعم المسکین» آمده است: «مقصود از آن، حقوق آل محمد از خمس است که برای ذوی القربی، ایتام، مساکین و وامانده ها در سفر است و همه آنان از آل محمد هستند.»

از امام صادق (ع) نقل شده است: «هر کسی که غنیمـتی و یا کسبی به دست آورد، خمس آن، برای فاطمه و فرزندان اوست که ولی و حجت بر مردم اند و این خمس فقط برای آنها مخصوص است که هر جا خواستند می توانند صرف کنند، به سبب اینکه صدقه بر آنها حرام است. حتی خیاطی که لباس را وصله می زند اگر قیمت آن کار پنج دانگ باشد، یک دانگ حق ماست، مگر اینکه آن را ما برای شیعیان خودمان حلال کنیم. در روز قیامت نزد پروردگار بزرگتر از زنا گناهی نیست مگر اینکه صاحب خمس به پا خیزد و بگوید: پروردگارا! آنچه را این مردم بر خودشان مباح کرده اند از آنها سؤال کن.»

فواید پرداخت خمس

خمس اموال مسلمانان سهم امام و مجتهدان جامعه است و چون جزو اموال شخصی آنان محسوب نمی‌شود، در اصل به مردم و امت اسلامی تعلق می‌گیرد. اگر کسی به پرداخت خمس مازاد درآمدهای سالانه خود مقید باشد تا سهم امام و مسلمانان در مال او وجود نداشته باشد و اموال او طیب و پاک باشد، هیچ‌گاه به دنبال گردآوری مال از راه های حرام و غصبی نخواهد رفت و در واقع، پرداخت خمس در مسلمانان نوعی مصونیت ایجاد می‌کند.

اگر کسانی از راههای حرام اموالی به دست آورند و از روی ناآگاهی بخواهند با دادن خمس، آنها را حلال کنند، نادرست فکر کرده‌اند، زیرا به دارایی هایی که از راه حلال به دست آمده باشد، خمس تعلق می‌گیرد و اساساً به دست آوردن مال حرام، گناه و معصیت پروردگار است.

ادای فریضه خمس، موجب افزایش مال و برکت آن در دنیا و عاقبت به خیری و روسفیدی در جهان آخرت می‌شود. خمس نوعی انفاق واجب است و اگر کسی خمس اموال خود را پرداخت کند، خداوند به او چندین برابر پاداش می‌دهد.

منبع: سایت ستاره