تفاوت عمل صالح با حسنات، در قرآن كريم چيست؟

تعريف عمل صالح و حسنات:
به انجام كارهاي پسنديده و شايسته عمل صالح مي‌گويند، عمل صالح كارهايي را شامل مي‌شود كه داراي حُسن ذاتي بوده و مورد استقبال وجدان و فطرت پاك انسان‌ها قرار مي‌گيرد و نتيجه ي آن صلاح و سازندگي است.[1]در قرآن كريم، عمل صالح در برابر عمل سوء و ناپسند قرار گرفته است، چنان كه قرآن كريم، مي‌فرمايد: « مَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ أَسَاءَ فَعَلَيْهَا …[2]؛ هر كس كار شايسته‌اي به جا بياورد (به سود او است) و كسي كه كار بد مي‌كند، به زيان خود اوست … .»
«حسنات» جمع حسنه و اصل آن «حسن» بوده و به معناي زيبايي و نيكويي آمده است.
«حسنه» نعمت خوش آيند و شاد كننده‌اي را گويند كه به انسان مي‌رسد و مقابل آن سيئه مي‌باشد كه شامل نعمت‌هاي دنيوي و اخروي مي‌شود.[3]«حسنه» در قرآن كريم، گاهي به معناي عام آمده است كه شامل هر كار نيكي مي‌شود و عمل صالح يكي از مصاديق و نتيجه ي آن است، بنابراين حسنه اعمّ از عمل صالح است.
گاهي نيز حسنه در قرآن كريم، به معناي ثواب و نتيجه ي عمل صالح آمده است، چنان كه در برخي روايات آمده است: اگر فلان كار خوب را انجام دهي، فلان مقدار حسنه و ثواب به تو داده مي‌شود.[4]بنابراين در آيات و روايات گاهي به هر كار خوبي حسنات مي‌گويند، كه در اين صورت عمل صالح يكي از مصاديق حسنات است، قرآن كريم، مي‌فرمايد: « مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا …[5]؛ هر كس كار نيكي به جا آورد، ده برابر پاداش دارد … ».
و گاهي نيز حسنات به معناي ثواب آمده است، چنان‌كه پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ مي‌فرمايد: « هر كس روز اول از ماه شعبان را روزه بگيرد، خداوند متعال هفتاد حسنه به او مي‌دهد كه هر حسنه برابر با صد سال عبادت است…»[6] پس بين عمل صالح و حسنات عموم و خصوص مطلق است. يعني هر عمل صالحي حسنه است، ولي هر حسنه‌اي عمل صالح نيست. بلكه برخي از حسنات عمل صالحند، چون ممكن است برخي حسنات در بعضي جاها به معناي ثواب باشد.

معاني حسنات:
برخي از مفسّران مي‌گويند «حسنه» در قرآن كريم، بر چهار معنا آمده است كه عبارتند از:
1. پيروزي و غنيمت: « مَا أَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ …[7]؛ هر چه از خوبي‌ها به شما مي‌رسد، از جانب خداوند است.»
2. نعمت: « فَإِذَا جَاءَتْهُمُ الْحَسَنَةُ قَالُوا لَنَا هَذِهِ …[8]؛ پس وقتي كه نعمت به آنان روي آورد، گفتند به خاطر شايستگي خود ماست.»
3. سخن نيكو و پسنديده: « … وَ يَدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ …[9]؛ بدي را با نيكي رفع مي‌نمايد.»
4. كار نيك و عمل صالح: « مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا …[10]؛ هر كس كار نيكي به جا آورد، ده برابر آن پاداش دارد.»
آثار عمل صالح:
از نظر قرآن كريم، عمل صالح آثار فراواني در دنيا و آخرت براي صاحب خود به دنبال دارد كه برخي از آن ها عبارتند از:
1. نجات از زيان بزرگ؛ «ان الانسان لفي خسر الا الذين ءامنوا و عملو الصالحات» (عصر، 2 و 3)
2. ملاك برتري و فضيلت انسان‌ها؛ (توبه، 19).
3. مشمول نعمت هدايت خدا شدن؛ (يونس، 9)
4. ورود به بهشت؛ (طه، 57)
5. ورود انسان به نور و معنويت؛ (طلاق، 11)
6. برخورداري از حيات طيبه؛ (نمل، 97)

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. جعفر سبحاني، منشور جاويد، ج3، قم: انتشارات توحيد، دوّم، 1368ش، ص 315 ـ 331.
2. طباطبايي، سيّد محمّد ، الميزان في تفسير القرآن، ج7 تهران: دار الكتب اسلاميه، سوّم، 1397 ق، ، ص 409 ـ 413.
3 مكارم شيرازي. ناصر و همكاران، تفسير نمونه، ج6 تهران: دار الكتب اسلاميه،چهارم، 1368 ش، ، ص 55.
4. امامي اصفهاني، محمود الثمرات الحيات،.
5. دستغيب شيرازي. علي محمّد درس هاي تفسير قرآن،

پي نوشت ها:
[1] . سبحاني، جعفر، منشور جاويد، ج3، قم: توحيد، دوّم، 1368، ص315 ـ 331.
[2] . جاثيه: 45/15.
[3] . سيّد علي اكبر قرشي، قاموس قرآن، ج2 تهران: دارالكتب الاسلاميه، سوّم، 1361ش، ، ص 134 ـ 135.
[4] . منشور جاويد، همان.
[5] . انعام: 6/160.
[6] . شيخ صدوق، ثواب الاعمال، قم، منشورات الراضي، چاپ دوّم، 1368ش، ص62.
[7] . نساء: 4/79.
[8] . اعراف: 7/131.
[9] . قصص: 28/54.
[10] . انعام: 6/160.