تقوا از منظر قرآن و عترت

يکي از دستورات خداوند متعال، که در قرآن کريم در اشکال و قالب هاي گوناگون براي بندگان بيان شده است تقوي مي باشد.

مثلا در قالب هاي امر به تقوي، بيان و ذکر آثار و برکات تقوي در زندگي دنيوي و حيات اخروي و تعريف و تمجيد از جايگاه والا و عاقبت اهل تقوي در بهشت و … و اين سفارش به تقوي نه تنها در قرآن براي مسلمانان آمده بلکه امت هاي قبل از اسلام نظر يهوديت و مسيحيت و … که از جانب خداوند برايشان کتابي آسماني آمده بود نيز از جانب خداوند سبحان سفارش و توصيه به تقوي شده اند، پس تقوي در کتب آسماني پيشين نيز بوده، خداوند مي فرمايد: “و ما به کساني که پيش از شما، کتاب آسماني به آنها داده شده بود، سفارش کرديم، (همچنين) به شما (نيز) سفارش مي کنيم که “اتقوالله” تقوي الهي پيشه کنيد”(1)

اما تقوي يعني چه؟ اين کلمه از ماده “وقي” است که به معناي حفظ و صيانت و نگهداري است. شهيد مطهري(ره) بعد از بررسي واژه تقوي در لغت و استعمال آن مي نويسد تقوا به معناي عام کلمه زندگي هر فردي است که مي خواهد انسان باشد و تحت فرمان عقل زندگي کند و از اصول معيني پيروي نمايد. تقواي ديني و الهي يعني اينکه انسان خود را آنچه از نظر دين و اصولي که دين در زندگي معين کرده، خطا و گناه و پليدي و زشتي شناخته شده، حفظ و صيانت کند و مرتکب آنها نشود” در ادامه ايشان اين تقوا را (حفظ و صيانت خود از گناه) را به دو نوع تقسيم مي کنند تقوي ضعف و تقوي قوت.
نوع اول اينک انسان براي اينکه خود را از آلودگي و معاصي حفظ کند و از موجبات آنها فرار کند و خود را هميشه از محيط گناه دور نگاه دارد شبيه کسي که براي رعايت حفظ الصحه خود کوشش مي کند خود را از محيط مرض و ميکروب و از موجبات آنها فرار کند و خود را هميشه از محيط گناه دور نگه داردو نوع دوم اينکه در روح خود حالت و قوتي به جا آور که به او مصونيت روحي و اخلاقي مي دهد که دکتر فرضا در محيطي قرار بگيرد که وسائل و موجبات گناه و معصيبت فراهم باشد، آن حالت و ملکه روحي او را حفظ کند … حقيقت تقوي همان روحيه قوي و مقدس عالي است که خود حافظ و نگهدارنده انسان است. بايد مجاهدت کرد تا آن معنا و حقيقت پيدا شود”(2)

    تقوي از لوازم ايمان است چرا که خداوند متعال در چندين آيه مي فرمايند: يا ايها الذين آمنوا اتقوا الله. مثلا در آيه 278 بقره و آيه 18 سوره حشر اين ملازمت (تقوي و ايمان) در جاههاي ديگري از قرآن به مناسبتهاي گوناگون نيز آ مده است مثلا در آيات 57 و 112 سوره مائده “تقوي الهي پيشه کنيد اگر مومن مي باشيد”

“تقوي در قرآن”

 از قرآن برمي آيد که تقوي راه رستگاري و راه نجات است، نجات در دنيا و در آخرت، خداوند در قرآن متقين را بشارت مي دهد بشارت به اجرکبير، فضل کبير، مغفره و اجر کريم و رحمت و رضوان و با عنايتي بهشتي و اينکه عاقبت بخيري در بهشت براي متقين مي باشد، نکته مهم ديگري که از قرآن استفاده مي شود اين است که (تقواي الهي) به همراه اطاعت، هدف و خلاصه دعوت پيامبران مي باشد. در سوره شعرا در شرح حال.

 پيامبران همچون حضرت نوح (عليه السلام)، هود، صالح و لوط و شعيب و الياس(عليهم السلام) بيان مي کند که ايشان به قوم خويش مي گفتند: “فاتقوالله واطيعون” به عنوان نمونه خداوند مي فرمايد “قوم نوح رسولان را تکذ يب کردند، هنگامي که برادرشان نوح به آنان گفت: آيا تقوي پيشه نمي کنيد مسلما من براي شما پيامبري امين هستم پس تقوي الهي پيشه کنيد و مرا اطاعت نمائيد، من براي اين دعوت هيچ مزدي از شما نمي طلبم اجر من تنها بر پروردگار عالميان است، پس تقواي الهي پيشه کنيد و مرا اطاعت نمائيد”(3)

 نکته ديگر اينکه، تقوي بهترين زاد و توشه است، ما همه انسانها سفري مهم در پيش روي داريم، سفري که از لحظه ورود به دنيا شروع مي شود و لحظه لحظه که مي گذرد، در حال حرکت به سوي مقصد خود مي باشيم، مقصدي از پيش تعيين شده دنيا محل عبور است و به منزله پلي مي ماند زودگذر اما آخرت مقصد است، همه بندگان اين سفر (الي الله) را طي مي کنند و انسانها يا بر صراط مستقيم هستند که همان صراط انبياء و اولياء خداوند مي باشد که آنها را به وصال خداوند نائل مي کند و در باغهاي بهشتي سرشار را از نعمت، منزل و ماوي مي گيرند، يا اينکه درراه باطل هستند که عاقبتش خشم و غضب خداوند و دوري از رحمت بي کران او و جاي گرفتن در آتش جهنم در کنار ظالمان و مجرمان و شقاوتمندان است. هرچه که سفر طولاني تر و مسير سخت تر باشد و احتمال انحراف بيشتر باشد، عقل حکم مي کند که انسان زاد و توشه اي بيشتر برگيرد و خود را براي سفرش از همه لحاظ آماده کند، حال آيا ما سفري مهمتر و سخت تر از سفر آخرت در پيش روي داريم؟

خير، سفر آخرت سفري است که در مسير آن سختيها و موانع ظلمات، تاريکي و ترس و … تعبيه شده است. خداوند مي فرمايد: آنچه از کارهاي نيک انجام مي دهيد، خدواند آن را مي داند و زاد و توشه تهيه کنيد، که بهترين زاد و توشه، پرهيزگاري(تقوي) است و از من بپرهيزيد (تقوي داشته باشيد) اي خردمندان”(4)

حضرت علي عليه السلام در اين زمينه مي فرمايند “پروا کنيد، همانا خدا راه حق را براي شما آشکار کرده و جاده هاي آن را روشن نگاه داشت، پس يا شقاوت دامنگير يا رستگاري جاويدان در انتظار شماست. پس در اين دنيا نابود شدني براي زندگي جاويدان آخرت، توشه برگيريد که شما را به زاد و توشه راهنمايي کرده اند و به کوچ کردن از دنيا فرمان داده اند و شما را براي پيمودن راه قيامت برانگيختند همانا شما چون کارواني هستيد که در جايي به انتظار مانده و نمي دانند در چه زماني آنان را فرمان حرکت مي دهند”(5)

“آثار و برکات تقوي”

 قرآن در آيات گوناگون فوائد و آثار تقوي را گوشزد مي کند که به طور خلاصه به بعضي از آنها اشاره مي کنيم:

 رهايي و نجات يافتن از سختيها و مشکلات و گرفتاريها در دنيا، آسان شدن کارها، بصيرت و روشن بيني و مايه تشخيص و تميز حق از باطل، رسيدن روزي از جائي که انسان گمان ندارد، اصلاح اعمال (سر و سامان گرفتن اعمال) و کفاره آموزش گناهان و اجري با عظمت در آخرت و دفع مکر و حيله دشمنان.

در پايان نيز سخن را با کلامي نوراني و دلنشين در مورد تقوي و برکات آن از اميرالمومنين علي(عليه السلام) به پايان مي بريم حضرت فرمودند:

همانا تقوي و ترس از خدا داروي بيماري دلها، روشنايي قلبها و درمان دردهاي بدنها، مرهم زخم جانها، پاک کننده پليدي هاي ارواح و روشنايي بخش تاريکي چشم ها و امنيت در ناآرامي ها و روشن کننده تاريکي هاي شماست … پس کسي که تقوي را انتخاب کند، سختي ها از او دور گردند، تلخي ها شيرين و فشار مشکلات و ناراحتي ها برطرف خواهند شد و مشکلات پياپي و خسته کننده آسان گرديده و مجد و بزرگي از دست رفته چون قطرات باران بر او فرو مي بارند، رحمت بازداشته حق باز گردد و نعمت هاي الهي پس از فرو نشستن به جوشش مي آيند و برکات تقليل يافته فزوني گيرند.”(6)

نویسنده: محمد حيدر نسب

پی نوشت ها:

 1- سوره نساء آيه 131

    2- ده گفتار شهيد مطهري صفحه 20، 21، 24

    3- سوره شعرا آيات 110-105

    4- سوره بقره آيه 197

    5- خطبه 157 نهج البلاغه

    6- خطبه 198 نهج البلاغه