مرحوم فیض کاشانی در محجه البیضاء می‌فرمایند: بلکه از آداب این ماه (رمضان) این است که خواب را در روز زیاد نکند تا جوع و عطش را حس کند و ضعف قوا را احساس کند تا قلب او در این هنگام صافی شود و در هر شبی قدری از ضعف را پایدار بدارد تا تهجد در آن شب بر او آسان شود. شاید که شیطان دور قلب او نگردد و به ملکوت آسمان نگاه کند و شب قدر عبارت از شبی است که در آن چیزی از ملکوت کشف می‌شود و این مراد از قول خداوند متعال است که می‌فرماید: انا انزلناه فی لیله القدر و کسی که میان قلب و سینه اش را جایگاه خالی شدن طعام قرار دهد از آن محجوب خواهد بود و هر کس معدۀ خود را از طعام خالی دارد این امر برای رفع حجاب کافی نخواهد بود تا اینکه همت خویش را از غیر خداوند تعالی خالی کند و شروع همه ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آن‌ها از تقلیل طعام خواهد بود. (1)
 
در تفسیر مخزن العرفان آمده که حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) چنین روایت می‌کند که: در دهۀ آخر باید بسیار دعا نمود و از خدا طلب نمود. از حضرت علی (علیه السلام) است که گفته پیغمبراکرم ‌‌(صلی الله علیه و آله وسلم) در عشر آخر رمضان اهل بیت خود را از رختخواب بیدار می‌نمود برای عبادت و از ابوسعید خدری نقل می‌کند که حضرت رسول ‌‌(صلی الله علیه و آله وسلم) شب بیست و یکم را تا روز نماز می‌کرد و آن شب از آسمان باران می‌آمد و حضرتش در میان آب وگل سجده می‌نمود. . . و شاید حکمت اینکه شب قدر را تعیین ننموده‌اند برای این باشدکه مؤمنین شب‌ها‌ی ماه رمضان را به عبادت قیام نمایند چنانچه اسم اعظم الهی را در بین اسماء الحسنی مخفی داشته‌اند که خدا به مقام اسمائی خوانده شود و نیز ساعت استجابت دعا از بین ساعات پنهان داشته‌اند که در تمام ساعات روی نیازمندی به درگاه بی نیاز آورده شود و نماز وسطی بین نمازهای پنجگانه مخفی داشته‌اند که تمام نمازها مراقبت شود و نیز موقع مردن را مخفی داشته‌اند تا انسان همیشه ترسناک باشد و از معاصی خودداری نماید. (2)

و از دعائم الاسلام روایت است که حضرت رسول صَلَّى اللَّهِ عَلِیهِ وَ آله در دهه آخر ماه رمضان رخت خواب خود را جمع مى کرد و کمر همت خود را محکم مى بست براى عبادت و در شب بیست و سوم اهل خود را بیدار مى کرد و ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آن‌ها را که خواب رُبُوده بود آب به صورتشان می‌پاشید و حضرت فاطمه صلوات الله علیها نمى گذاشت در این شب احدى از اهلش بخوابد و علاج مى فرمود خواب ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آن‌ها را به کمى طعام و مهیا مى کرد ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آن‌ها را براى احیای آن شب از روز.

یعنى امر مى فرمود که روز را خواب و استراحت کنند که شب خوابشان نبرد و احیا بدارند و مى‌فرمود محروم کسى است که از خیر امشب محروم بماند و روایت شده که حضرت صادق علیه السلام سخت مریض شده بود، چون شب بیست و سوم ماه رمضان شد موالى خود را امر فرمود که حرکتش دادند، به مسجد بردند و آن شب را در مسجد بود تا به صبح علامه مجلسى (رحمه الله) فرموده که هر مقدار قرآن که ممکن باشد در این شب بخواند و دعاهاى صحیفه کامله را بخواند. خصوصاً دعاى مکارم الاخلاق و دعاى توبه و روزهاى این شب‌ها را نیز باید حرمت داشت و به عبادت و تلاوت و دعا به سَر آورد؛ زیرا که در احادیث معتبره وارد شده است که روز قدر در فضیلت مثل لیلة القدر است.
 

تعهد به قرآن و عترت در شب قدر

قرآن کریم و.ظیفة تبیین آیات قرآن را بر عهده پیامبر اکرم ‌‌(صلی الله علیه و آله وسلم) گذاشته است آنجا که می‏‌فرماید: «وَأَنزَلْنَا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ» (3)
 
پیامبر اکرم ‌‌(صلی الله علیه و آله وسلم) نیز در طول ۲۳ سال رسالت خود، آیات قرآن را برای مردم تلاوت و تبیین کردند و ادامه آن را به اهل بیت عصمت و طهارت سپردند تا مبادا امت دچار گمراهی شوند ولذا در حدیث مشهور «ثقلین» فرمودند: «إنّی تارِکُ فیکمُ الثَّقَلین کتابَ الله و عِترَتی أهل بیتی ما إن تَمسَّکتم بِهما لَنْ تَضلّوا أبدا ولن یَفتَرِقا حتَّی یَرِدا لا الحَوض» یعنی من در میان شما دو چیز گران‌بها را باقی می‏‌گذارم کتاب خدا و عترتم و اهل بیتم تا مادامی‌که به این دو تمسک داشته باشید گمراه نمی‏‌شوید و قرآن و عترت هم هیچگاه از هم جدا نمی‏‌شوند تا وقتی در حوض کوثر بر من وارد شوند. حدیث ثقلین به اسناد مختلف مورد اتفاق شیعه و سنی است و متواتر نقل شده است و به خوبی جایگاه قرآن و اهل بیت علیهم السلام را بیان کرده است.
 
پس بنابراین مهمترین کارها در شب قدر باید شناخت خود که منجر به شناخت خدا می‏‌شود و لذا فرمود «مَنْ عَرَفَ نَفْسَه فَقَدْ عَرَفَ رَبّه» و حالا که این انسان خود را شناخت و می‏‌خواهد بنده خدا باشد، خدا نسخه عملی اورا تحت عنوان کتابی به نام «قرآن» عنایت کرده است و پیامبر و اهل بیت او را هم که راسخون در علم هستند، مبین قرآن و مفسر قرآن و تأویل کنندگان قرآن قرار داده است و شب قدر وقتی قدرش درست ادا می‏‌شود که ما متعهد شویم قرآن و عترت را پشت سر قرار ندهیم بلکه بالای سرمان قرار دهیم و با خدا آشتی کنیم و میهمان خوبی برای پروردگار باشیم و در شب قدر و نزول قرآن که ملائکة الله بر زمین می‏‌آیند و به مؤمنان سلام می‌‏کنند ما هم در شمار آنان باشیم، «تَنَزَّلُ الْمَلَائِکَةُ وَالرُّوحُ فِیهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن کُلِّ أَمْرٍ *  سَلَامٌ هِیَ حَتَّی مَطْلَعِ الْفَجْرِ».
 
پی‌نوشت‌ها:
1. فیض کاشانی، المحجه البیضاء، 2/ 198
2. بانو مجتهده امین، مخزن العرفان فی تفسیر القرآن، 205/ 15
3. سوره نحل، آیه ۴۴
 
منابع:
1. حوزه/ شب قدر در نگاه مفسران قرآن
2. وای جی سی/ شناخت اعمال شب‌های قدر
3. اسنا/ شب قدر، شب شناخت انسان از خود