جانشیی امام علی(ع)-اسامه بن زید

پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) در واپسین روزهاى زندگى اش در 26 صفر، فرمان داد لشکرى عظیم به فرماندهى جوانى به نام اسامة بن زید به سمت دورترین مرزهاى کشور اسلامى (مرزهاى روم) رهسپار شود.طبقات الکبرى، ج 2، ص 189. کالبد شکافى دقیق این جریان، نشان مى دهد که رسول خدا(صلى الله علیه وآله) در راستاى تثبیت جانشینى حضرت على(علیه السلام)، به چنین اقدامى دست یازید. دلایل این ادعا عبارتند از: 1. در آن هنگام و در آستانه وفات پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله)، خالى کردن مرکز حکومت از نیروهاى نظامى و ارسال آن به دورترین نقاط به صلاح جامعه نبود؛ چون احتمال داشت پس از وفات پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله)، بسیارى از نومسلمانان قبایل اطراف سر به شورش بردارند و کیان جامعه اسلامى در معرض تهدید قرار گیرد. آن چه این تصمیم گیرى را در نظر پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) منطقى جلوه مى داد، دور ساختن مخالفان جانشینى حضرت على(علیه السلام) از مدینه بود. به اذعان مورخان، تمامى اصحاب نخستین و انصار، براى اعزام آماده شدند و در میان آنها، دو خلیفه نخست نیز وجود داشتندو هیچ نامى از على(علیه السلام) برده نشده است.همان.
2. دقّت در ترکیب سپاه اسامه، نشان مى دهد تمام کسانى که احتمال داشت با جانشینى حضرت على(علیه السلام) مخالفت ورزند، ملزم بودند که در این سپاه شرکت جویندمحمد رضا مظفر، السقیفه، ص 81 و 77. و کسانى که به بهانه بیمارى پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) از اردوگاه به مدینه باز مى گشتند، با جمله تأکیدى «لعن اللَّه من تخلف عن جیش اسامة»؛محمد بن عبدالکریم شهرستانى، الملل و النحل، تصحیح شیخ احمد فهمى محمد، ج 1، ص 14. روبه رو مى شدند و در مقابل، یاران و موافقان جانشینى حضرت على(علیه السلام)، چون عمار، مقداد و سلمان، از حضور در این سپاه معاف گشتند و ملزم شدند در مدینه به سر برند.السقیفه، ص 81.
3. انتصاب جوانى 18 ساله طبقات الکبرى، ج 2، ص 189. به مقام فرماندهى لشکر، اعتراضات بسیارى به همراه داشت و گروهى به کمى سن اسامه اعتراض کردند و رسول خدا(صلى الله علیه وآله) خشمگین شد و فرمود: او لیاقت امیرى لشکر را دارد. عمر نسبت به سن اسامه و فرماندهى اومعترض بود.الکامل فى التاریخ، ج 2، ص 335. عدم توجّه به اعتراضات اصحاب، جز از کار انداختن مهم ترین طبقات الکبرى، ج 2، ص 189 . دستاویز مخالفان جانشینى على(علیه السلام) مبنى بر جوانى او، هیچ توجیهى نداشت ؛ زیرا اسامة بن زید که از جهاتى چون سابقه مسلمانى، شرافت، شجاعت و کاردانى، سر آمد اصحاب به شمار نمى آمد و از نظر سنى حدود 15 سال از على(علیه السلام) کوچک تر بود – با توجّه به آن که در بسیارى از ویژگى ها با حضرت على(علیه السلام) قابل مقایسه نمى نمود – در مقام فرماندهى سپاهى عظیم و متشکل از اصحاب بزرگى،مانند ابوبکر، عمر، ابو عبیده جراح، عثمان، طلحه، زبیر، عبدالرحمان بن عوف و سعد بن ابى وقاص قرار گرفت. لازم به ذکر است که خلیفه دوم در برابر این پرسش که چرا با على(علیه السلام) چنین برخوردى شده، مسئله کم سنى وى را بهانه کرد.شرح نهج البلاغه، ج 12، ص 82.
4. بر اساس سخنى از امیرمؤمنان(علیه السلام)، هدف از اعزام سپاه اسامه، تثبیت ولایت آن حضرت بوده است.بحارالانوار، ج 38، ص 173.